Tıp dilinde Gastrointestinal Hemoraji olarak adlandırılan Mide-Barsak Kanamaları (MBK) alt ve üst MBK olmak üzere iki ana grupta incelenir. Vücutta mideden sonra yer alan onikiparmak barsağının (duodenum) bitimi hizasının yukarısındaki bir odaktan, ki bu bölgede yemek borusu (özogagus) , mide ve duodenum bulunmaktadır, kaynaklanan kanamalar üst MBK dır, yukarıda bahsedilen hizanın altındaki bir odaktan, ki bu bölgede ince barsaklar (jejunum ve ileum) ve kalın barsaklar (kolon) bulunmaktadır, kaynaklanan kanamalar alt MBK dır.
1-Üst Mide-Barsak Kanamaları:
En çok üst MBK sebebi olan hastalıklar peptik ülser, gastrit ve portal hipertansiyona bağlı özofagus varisleridir. Tanı koyma ve tedavideki başarı kanamanın miktarı ve hızı ile direkt ilişkilidir. Üst MBK vakalarının yaklaşık % 75-80 i cerrahi dışı tedavi ile durdurulur ve cerrahi tedaviye gerek kalmaz.
Neden olan hastalıklar:
Peptik ülser %45 (duodenal ülser %25, mide ülseri %20), özofagus varisleri %20, gastrit %20, Mallory-Weiss Sendromu %10, diğerleri (mide kanseri, özofajit, hemobili, duodenum divertikülü) %5
Bulgular:
Hematemez: Kan kusmak demektir. Eğer kanama çok hızlı ise rengi kırmızı ve parlaktır. Eğer kanama hızı biraz daha yavaş ise ve dolayısı ile midede daha fazla kalmış ise rengi kahve telvesi şeklindedir. Bu rengin sebebi, mide asidinin hemoglobini methemoglobine çevirmesidir.
Melena: Büyük tuvaletin siyah renkte ve katran görünümünde gelmesi demektir. Siyah rengi oluşturan, hemoglobinin yapısında bulunan hem halkasının barsak ve bakteri enzimleri tarafından oksitlenerek hematine çevrilmesidir. Kan mide ya da duodenumdan aşağıya ne kadar hızlı geçerse büyük tuvaletin rengi o kadar kırmızıya çalar. Yani büyük tuvalet siyah renkte ve daha katı ise kanama yavaş hızla oluyor demektir. Mideden 50-100 ml lik kanama miktarı melena oluşturmaya yeter. Kanama dursa bile melena birkaç gün daha devam eder, örneğin 1 litrelik bir kanama durduktan sonra bile 3-5 gün daha melena bulgusunu vermeye devam eder.
Hematoşezi: Makattan taze kırmızı renkte kan gelmesi demektir. Aslında alt MBK bulgusudur. Fakat çok hızlı ve bol miktarda oluşan üst MBK larında da hematoşezi oluşabilir, sebebi hematinin oluşmasına yetecek vaktin kalmamış olmasıdır.
Büyük tuvalette gizli kan testi: Günde 50-100 ml arasındaki mide kanaması melena oluşturmaya yeterlidir. Yani bu durumda üst MBK tanısı gözle bakarak konulabilir. Günlük 10-50 ml arasındaki kanamaları anlayabilmek için gaitada gizli kan testi yapılır. Dışkı örneği laboratuvarda incelenerek sonuç belirlenir.
Endoskopik bulgular: MBK larının tanısında kullanılan en etkili yöntem endoskopidir. Endoskopi ucunda kamera bulunan fiberoptik fleksibl bir boru sistemiyle ağızdan ya da makattan girilerek mide barsak sisteminin içten görülerek muayenesi demektir, (Endo=iç, skopi=görme). Üst MBK larında yapılan endoskopiye gastroskopi denir, yani mideyi içten görmek demektir. Aslında hem yemek borusu, hem mide ve hem de onikiparmak barsağı görülmektedir. Tetkikin asıl adı özofago-gastro-doudenoskopidir, kısaca gastroskopi denmektedir. Vakaların büyük bir kısmında kanama odağı tespit edilir. Kanamanın hangi hastalıktan kaynaklandığı bulunur. Gastroskopi ile, bazı durumlarda endoskopi esnasında yakma (koterizasyon) veya ilaç (sklerozan madde) enjeksiyonu ile kanama durdurularak tedavi bile edilebilir. Eğer bu mümkün olmuyorsa veya kanama kendiliğinden durmuyorsa ameliyat gerekli olabilir.
Tedavi: Hasta acil olarak hastaneye yatırılır, kan kaybından dolayı oluşan tansiyon ve kan değeri düşüklüğünü yerine koymak için serum tedavisi ve kan nakli yapılır. Mide nazogastrik sonda ile yıkanır. Bununla kanamanın devam edip etmediği saptanabilir, ayrıca sondadan ilaçlar veya buzlu su verilerek kanama durdurulabilir. Hastanın genel durumu uygun ise yukarıda bahsedilen gastroskopi tetkiki yapılır. Gastroskopi ile de kanamanın durdurulma ihtimali vardır. Eğer kanama durmuyorsa ya da kanama durduğu halde etken olan hastalık cerrahi tedavi gerektiren bir hastalıksa, örneğin mide kanseri, ameliyat planlanır.
2-Alt Mide-Barsak Kanamaları:
İnce barsaklar veya kalın barsaktan kaynaklanan kanamalardır. Makattan kan gelmesi ile karakterizedir. Bu kan açık kırmızı ya da koyu kırmızı (vişne çürüğü rengi) görünümde olabilir. Kanama barsaklar içinde ne kadar yukarıdan kaynaklanıyorsa rengi de o kadar koyudur. Fakat yukarıdan kaynaklanan, fakat çok hızlı olan bir kanama da makattan açık kırmızı renkte olabilir. Makattan gelen kan açık kırmızı renkte ise ve hastanın genel durumu iyi, şok durumu yoksa kanama kaynağı büyük olasılıkla makata yakın bölgelerdir, örneğin hemoroid kanaması.
Alt MBK genellikle (%90) konservatif tedavi ile durur.
Neden olan hastalıklar:
İnce barsak kaynaklı olanlar: Çok nadirdir. Hemorajik telenjiektaziler (barsak iç duvarında damar genişlemeleri) örnektir.
Kalın barsak kaynaklı olanlar: Divertiküller, anjiodisplaziler, soliter ülserler, ülserativ kolit, iskemik kolit, pıhtılaşma bozuklukları, radyasyon enteriti
Rektum (kalın barsağın en son kısmı) kaynaklı olanlar: Kanser, polip, hemoroid, fissür
Tanı, tedavi: Tanıda rektal muayene çok önemlidir, mutlaka yapılmalıdır. Bu yöntemle kanama odağı büyük oranda bulunur. Ayrıca endoskopik bir yöntem olan kolonoskopi de (kalın barsak endoskopisi) kullanılır. Burada da bazı lezyonlar kolonoskopi ile tedavi edilebilir. Durmayan kanamalarda ya da etken olan hastalığın tedavisi cerrahi ise ameliyat gündeme gelir.
