Dişilerde yumurtalıklarda ve buna bağlı olarak rahimde meydana gelen değişikliklere menstrual döngü adı verilir. Bu döngü ergenlik döneminde başlar ve 45-55 yaşına kadar devam eder. Yumurtlama ve menstrual döngünün bitmesine menopoz denir.
Hipotalamustan salgılanan GnRH (gonadotropin salgılatıcı hormon).
Ön hipofizden salgılanan, FSH (folikül uyarıcı hormon) ve LH (luteinize edici hormon)
Ovaryumdan salgılanan, östrojen ve progesteron
Bu beş hormonun kan plazmasındaki düzeyi dişide, folikül, ovulasyon, korpus luteum ve menstruasyon evrelerinden meydana gelen döngüyü gerçekleştirir. Bu döngü sağlıklı bir dişide ortalama 28 gün sürer.
Kızlar ergenlik dönemine ulaştıkları zaman hipotalamustan GnRH salgılanır. GnRH, ön hipofizi uyarır ve daha fazla FSH ve LH salgılaması sağlanır. Salgılanan FSH ve LH miktarı artması ergenliği başlatır.
Hipofizden salgılanan FSH ve LH, ovaryumların olgunlaşmasını ve dişi eşey hormonlarının (östrojen ve progesteron) salgılanmasını sağlar.
Dişi eşey hormonlarında östrojen, rahim (uterus) ve vajinanın büyümesini sağlar. Aynı zamanda ikincil eşey özelliklerin ortaya çıkmasını sağlar (kalçanın genişlemesi, sesin incelmesi, yağ dokusunun artması, göğüsün büyümesi, kılların çıkması).
Folikül evresi (10 – 14 gün)
Ovaryumda bulunan onlarca folikülden bir tanesinin, FSH etkisiyle gelişip olgunlaşarak döllenme özelliğine sahip bir yumurtanın oluştuğu evredir.
Bu evre hipotalamustan GnRH (gonadotropin serbest bırakıcı hormon) hormonunun salgılanmasıyla başlar. Bu hormon hipofiz bezinin ön lobunu uyararak FSH (folikül uyarıcı hormon) ve LH (luteinize edici hormon) hormonlarının salgılanmasına neden olur. Bu hormonların etkisiyle gerçekleşen olaylar sırasıyla:
Hipotalamustan GnRH salgılanır.
GnRH, hipofiz bezini uyarır.
Hipofizden FSH salgılanır.
FSH folükülleri uyarır. Foliküllerden biri gelişir, folikül kılıfı kalınlaşır ve içi sıvı ile dolar. Foliküldeki yumurta döllenme özelliği kazanır.
Olgunlaşan foliküllerden çok az miktarda progesteron, çok fazla miktarda östrojen hormonu salgılanır. Östrojen, uterusa giden kan miktarını arttırır ve uterus duvarında mitozu hızlandırır. Böylece uterus duvarı kalınlaşır.
Kanda östrojen miktarı arttığında hipofiz uyarılır. Hipofiz uyarılınca FSH salgılamayı bırakır. (geri besleme).
Bu evre 10 – 14 gün sürer.
Ovaryumdaki folikül hücrelerinden bir tanesinin gelişmesiyle (oogenez) olgun yumurta hücresi oluşur. Her döngüde 10-20 tane kadar folikül hücresi gelişmeye başlar ancak genellikle bir tanesi olgunlaşırken diğerleri parçalanır.
Ovulasyon evresi (1 Gün)
Folikülün yırtılmasıyla olgunlaşmış yumurtanın, yumurtalıklardan atılmasına ovulasyon (yumurtlama) denir. Bu olay hipofiz bezinden salgılanan LH hormonunun etkisiyle gerçekleşir.
FSH salgısını kesen hipofiz, LH hormonunu salgılar.
Bu sayede, LH hormonu olgunlaşan folikülün çatlamasını ve yumurtanın(=ikincil oosit) folikülden çıkmasını sağlar.
Yumurtanın foliküden atılmasına “ovulasyon” denir.
Atılan yumurta fallop tüpüne (yumurta kanalı) geçer. Yumurta burada spermle karşılaşırsa döllenme meydana gelebilir.
Ovulasyon, menstrual döngünün yaklaşık olarak ortasında (14. gününde) gerçekleşir ve 1 gün sürer.
Vücut sıcaklığı 0,5 0C kadar yükselir.
c) Korpus Luteum evresi (10 – 14 gün)
Ovulasyondan sonra patlamış folikülün ortası çöker. Daha sonra LH etkisiyle hızla değişerek sarı renkli bir yapıya dönüşür. Bu yapıya korpus luteum (sarı cisim) denir.
* LH etkisiyle korpus luteumdan az miktarda östrojen ve fazla miktarda progesteron salgılanır. Östrojen ve progesteron hormonları uterusun büyümesini ve süngerimsi bir hal almasını sağlar.
Böylece, eğer döllenme olursa embriyo rahatlıkla uterusa tutunarak gelişebilir.
Kan plazmasında östrojen ve progesteron miktarı arttıkça negatif geri bildirim ile FSH ve LH salgısı azalır.Bu evre 10–14 gün sürer.
İnsan yumurta hücresi ovulasyondan 12-24 saat sonra döllenme özelliğini kaybeder. Spermler, ovulasyondan sonraki 12-24 saat arasındaki sürede fallopi tüpünün yaklaşık üçte birlik kısmında bulunursa döllenme gerçekleşir.
Hamile bayanlarda LH hormonunun etkisiyle korpus luteum bozulmaz ve hamileliğin 5. ayına kadar progesteron salgılamaya devam eder. Hamileliğin ilerleyen dönemlerinde progesteron hormonu plasentadan salgılanmaya devam eder.
Progesteron hormonu, endometriyumu uyararak embriyonun tutunup gelişmesi için hazır hale getirir. Progesteron etkisiyle endometriyumda şu değişimler meydana gelir.
Kılcal damarlar genişler.Kan miktarı artar.Mukus salgısı artar.Kalınlaşarak süngerimsi bir yapı kazanır.
Menstrusyon Evresi (4 – 5 gün)
Eğer yumurta, fallopi tüpünde spermle karşılaşmaz ve döllenmez ise hipofizden LH salgılaması kesilir.
LH kesilince Korpus luteum bozulur.
Korpus luteum bozulunca, östrojen ve progesteron hormonları salgılanmaz ve kandaki östrojen ve progesteron miktarları ani olarak düşer.
Kandaki östrojen ve progesteron miktarları düşünce, uterusun uyarılması durur. Uterusa giden kan miktarı azalır ve rahim iç duvarının (endometriyum) sonradan sentezlenen kısmı parçalanır.
Döllenmemiş yumurta hücresi ile rahime ait doku parçalarının bir miktar kanla beraber atılmasına menstruasyon (adet görme) denir. Kanamanın ilk günü menstrual döngünün birinci günüdür. Bu evre yaklaşık 4-5 gün sürer. Bu olaydan sonra kandaki FSH miktarı artmaya başlar. Böylece yeni döngü başlamış olur.
Menstruasyondan sonra tekrar folikül evresi başlar. Döllenme olmuşsa gebelik başlar ve döngü durur
Luteal fazın sonundaki kanama fazı sırasında, östrojen ve progesteron düzeyinin düşmesi genellikle fizyolojik ve psikolojik rahatsızlıklara neden olur. Bu rahatsızlıklar arasında alınganlık, depresyon, mide bulantısı veya rahim kasılmaları sonucu oluşan karın krampları sayılabilir.
