Doğurganlık çağında kadın genital sistemi her ay yeni bir gebelik için hazırlanır
Ergenlik döneminden itibaren kadın genital sistemi her ay yeniden hamilelik için hazırlanır. Gebelik gerçekleşirse bu döngü doğuma ve sonrasındaki loğusalık ve emzirme döneminin bir aşamasına kadar duraklar. Gebelik oluşmazsa bir sonraki ay aynı olaylar yeniden tekrarlanır.Bu nedenle erkek genital sisteminin aksine kadınlarda tipik bir ‘döngü’ sözkonusudur. Ortalama olarak 28 gün süren bu döngü henüz tüm detayları çözülmemiş olan oldukça karmaşık mekanizmalar barındırır. Burada genel hatlarıyla bu adet döngüsü (menstruel siklus) hakkında bilgi vermeye çalışacağız.
Adet döngüsü belli mekanizmalarla birbirini etkileyen 4 kompartmanda incelenebilir .
1.Uterus ve Endometrium ( Rahim ve Rahim iç zarı) : 1. kompartmanda adet döngüsünde başlıca rolü endometrium(rahim iç zarı) üstlenir. Endometrium her ay yeni oluşan bir gebeliğin yerleşmesi için hazırlanır.Gebelik oluşmazsa adet kanamasıyla önemli bir kısmı atılır ve yeniden aynı hazırlık başlar.
Endometrium 2.kompartman olan overlerden (yumurtalık) salgılanan östrojen ve progesteron hormonlarına duyarlıdır.Adet kanamasının başlamasından itibaren bir sonraki ayda oluşabilecek bir gebeliğin endometriuma yerleşebilmesi için uygun ortam hazırlanmaya başlar.Önce östrojen (Estradiol= E2) etkisiyle endometrium kalınlaşır. Ovulasyonun (yumurtlama) gerçekleşmesinden sonra progesteron salgılanmaya başlar ve bu hormonun etkisiyle endometrium gebelik ürününün yerleşmesi için uygun hale gelir. Gebelik gerçekleşirse overlerden progesteron salgısı devam eder. Gerçekleşmezse 14 günlük bir süre sonunda overlerden hem östrojen hem de progesteron salgılanması azalır ve endometriumun yüzeyel tabakası adet kanamasıyla dökülür.Overlerden östrojen ve progesteron salgılanması3.Kompartman olan Hipofiz Bezi tarafından kontrol edilir. Hipofiz bezi beyinin alt kısmında yeralır ve vücuttaki iç salgı bezlerinin çalışmalarını kontrol eden bir merkezdir .Overlerin çalışması da Hipofizden salgılanan FSH ve LH hormonlarının denetimindedir.
En üstte yeralan 4.Kompartman beyninin Hipotalamus adı verilen kısmıdır. Bu bölgeden Gonadotroin Salgılatıcı Hormon (Gonadotropine Releasing Hormone = GnRH) salgılanır.GnRH ,ikinci kompartman olan Hipofiz bezinde ortak isimleri Gonadotropin olan FSH ve LH hormonlarının salgılanmasını düzenler.
Overler (Yumurtalıklar):
Bir kız bebek dünyaya geldiğinde yumurtalıklarındaki toplam oosit(yumurta hücresi) sayısı sabittir ve daha sonra hayat boyunca yeni oosit oluşmaz.Ergenlik çağından itibaren her ay gelişimlerinin bir safhasında duraklamış halde primordial follikül adı verilen yapı içinde bulunan bu oositlerden bir grubu (yaklaşık 8-10 adedi) gelişimlerinin sonraki aşamalarına geçiş gösterir. Bu folliküller içinde
ki hücrelerden östrojen salgısı hipofizden salgılanan FSH ve LH hormonunun etkisi ile giderek artar Bir süre sonra bu bir grup follikülden biri diğerlerinden daha fazla büyür ve adet döngüsünün 12-13. günü yaklaşık 2 cm çapında içi sıvı dolu bir kistçik haline gelir bu büyüklükteyken ultrasonografide rahatlıkla görülebilir. Dominant follikül adı verilen bu ufak kistçik içinde o ay döllenmeye hazır duruma gelen olgunlaşmış oosit(yumurta hücresi) bulunur.
Adet döngüsünün ortalama 14 gününde dominant folikül çatlar ve yumurta hücresi fallop tüplerinin uç kısmında ‘fimbria’ adı verilen parmaksı çıkıntılar tarafından kavranarak tüp içine alınır.
Overde duvarı yırtılan ve içindeki oositi kaybeden folikülün yapısı değişmeye başlar ve bu dönemden sonra corpus luteum (sarı cisim) olarak isimlendirilir. Sarı cismin görevi progesteron hormonu salgılayarak olası bir gebelikte endometriumu(rahim iç zarı) gebelik ürününün yerleşmesine uygun hale getirmektir. Gebelik oluşmazsa yaklaşık 14 gün sonunda sarı cismin hormon salgılama kapasitesi azalır ve adet kanaması başlar.Gebelik oluşursa gebelik hormonu olarak bilinen HCG etkisiyle sarı cismin ömrü uzar ve gebelik corpus luteumu (corpus luteum gravidarum) na dönüşür. Gebeliğin devamı için yaklaşık 10. haftaya dek hayati önem taşır.
Fallop Tüpleri:
Fallop tüplerinde adet döngüsü boyunca overler ve endometriuma göre büyük bir değişiklik izlenmesede bu tüplerin gebeliğin oluşmasında çok önemli bir rol oynadığını biliyoruz.
Endometrium (Rahim İç Zarı)
Endometriumun görevinin her ay oluşması muhtemel bir gebelikte erken dönemde gebelik ürününü korumak ve gelişimini sağlamaktır. Her ay östrojen ve progesteron hormonlarının etkisiyle döllenme sonrası Fallop tüplerinden geçerek rahime ulaşan gebelik ürününün yerleşmesi için hazırlanır.Gebelik gerçekleşirse ilk dönemlerde korunması ve gelişmesinde rol oynar.Gebelik oluşmazsa fonksiyonel tabaka adı verilen üst üçteikilik bölümü adet kanamasıyla çimenlerin biçilmesine benzer şekilde adet kanamasıyla dökülür.Altta kalan ve bazal tabaka olarak adlandırılan bölümde yeni bir döngünün ilk hazırlıkları başlar.
Cervix
Rahim ağzı olarak adlandırdığımız cervixte de her adet döngüsünde belli değişiklikler izlenir.Rahim ağzı kanalında sümüksü bir salgı oluşturan bezler vardır. Adet döneminde bu salgının kıvamı ve miktarı değişir .Yumurtlama zamanında daha akışkan ve berrak bir hal alır ve spermlerin kadın genital sisteminde tüplere doğru seyahatini kolaylaştırır. Rahim ağzındaki bu tabakanın (servikal mukus) akışkanlığı ve bazı kimyasal özellikleri vücuttaki östrojen düzeyi hakkında fikir verir ve yumurtlamanın zamanının belirlenmesinde yardımcı olabilir.
