Horney ve sullivan'a göre kişilik gelişimi

Horney (Bütüncü Yaklaşım)
Kişiliği toplumsal etkilerin (anne-baba toplum ve kültür) biçimlendirdiği savunan Horney'e göre (Altıntaş&Gültekin,2005;  Arkonaç, 1993; Cüceloğlu, 1993; Köknel, 1995; Morris, 2002; Yanbastı, 1990; Özkalp ve ark., 2000), başlangıçta ayrımlaşmamış, karmaşık görünen davranışlar; yaşam boyunca süren çevre etkileri sonucu organize olmuş yapılara dönüşerek bireyin geliştirdiği algı, duygu, düşünce, değer, yargı, amaç ve bunların karşılıklı etkileşimleri sonucu kişiliği oluştururlar (Altıntaş&Gültekin,2005; Uba & Huang, 1999; Morris, 2002; Yanbastı, 1990).
Kişiliği, kalıtımsal özelliklerden çok çevrenin, özelikle de aile çevresinin etkileri sonucu gelişen bir bütün olarak gören Horney'e göre; kişilik gelişimi değişmez kurallara bağlı değildir. Buna sebep olarak fizyolojik ihtiyaçları öne süren Horney, bu ihtiyaçları karşılamak adına insanın birçok şeyi feda edebileceğinden bahseder (Adasal, 1977; Uba & Huang, 1999; Yanbastı, 1990).
Horney, güven duygusu ve doyum (Altıntaş&Gültekin,2005) insan kişiliğinin iki temel yönlendiricisi olup birincil yönlendiricisi güvenlik duygusu olduğunu kabul eder. Çocuğu doğduğu andan itibaren yabancı ve düşman bir dünya karşısında kendisini yalnız ve çaresiz hissettiğini savunan Horney, bu durumun çocukta kaygı yarattığını ileri sürer. Temel kaygı denilen bu endişenin kişilik bütünlüğü üzerinde, çocukluktan itibaren etkili olduğunu, insanların bu kaygıdan kurtulmak için sevgi, boyun eğme, içe dönme, güç elde etme gibi davranış biçimleri gösterdiğini ve gösterilen bu davranışların kişiliği oluşturduğunu iddia eder (Adasal, 1977; Köknel, 1995; Özkalp ve ark., 2000; Uba & Huang, 1999; Morris, 2002).
Freud gibi kişiliğin çocukluğun ilk yıllarında geliştiğini kabul etmesine karşın; kişiliğin ömür boyu değişebileceğini savunur. Davranış gelişiminde önemli olan şeylerin  kültürel, sosyal ve çevresel faktörler olduğunu, bu sebeple ilk çocukluk deneyimlerini özellikle de çocuk ile anne-baba arasındaki ilişkiye kişilik oluşumunun özü olarak kabul eder. Çünkü ona göre anne baba çocuğun güvenlik ve doyum ihtiyacını doyurabileceği gibi, engelleyebilir de. Çocuğa sağlanan çevre ve çocuğun çevresine karşı davranışları onun kişilik yapısını oluşturmaktadır. (Schultz&Schultz,2002) Kısaca Horneye göre davranışlar, insanın çevresiyle olan ilişkileri içinde geliştirdiği tepkilerin örgütlenmiş örüntülere dönüşmesiyle oluşur. (Geçtan, 2000)
Sullivan - Kişiler Arası İlişkiler Kuramı
Kişiliği anlamanın ancak insanlar arasındaki ilişkilerin incelenmesiyle mümkün olacağını savunan Sullivan, kişiliği insanlar arasındaki ilişkilerin ürünü olarak görmüştür. Kişilik gelişiminde bireyler arasındaki ilişkilerin geliştirdiği kültür üzerinde kararlılıkla durarak,  davranışları sadece bireyler arasındaki ilişkilere dayanarak açıklamaya çalışmıştır (Adasal, 1977; Köknel, 1995; Özkalp ve ark., 2000; Yanbastı, 1990).
Ona göre, kişiliğin incelenmesinde kullanılacak en küçük birim dinamizmdir ve bunlar bireyin yaşamını sürdürmesini sağlayan  göreceli ve sürekli enerji dönüşümleri olup, davranışları ortaya çıkaran yapılardır. Tüm insanlarda aynı temele dayanan bu dinamizmler duruma ve bireyin yaşantılarına göre farklılık göstererek, temel ihtiyaçlara doyum sağlarlar (Yanbastı, 1990).
Sullivan'a göre kişilik (ben), kişiler arası ilişkilerde ortaya çıkan dinamik bir süreç olup, tüm amacı kaygıdan kurtulmaktır. Kaygıyı doğuran şey ise, başkalarının özellikle de bireyin yakın ilişkide bulunduğu kişilerin onu onaylamamasıdır (Adasal, 1977; Yanbastı, 1990). Bu bağlamda Sullivan kaygı sonucu oluşmuş üç ayrı ben'den söz eder. Buna göre  İyi ben (anne ile iyi ilişkiler sonucu oluşan, bireyin kendine karşı olumlu duygular geliştirdiği benlik), Kötü ben (annenin iyi karşılamadığı yaşantılar sonucunda oluşan, kaygı doğuran, bireyin kendisine karşı olumsuz duygular geliştirdiği benlik), Ben ve Ben Olmayan (annenin hiç hoş karşılamadığı yaşantılar sonucu oluşan benlik)'dır (Yanbastı, 1990).
Doğumdan ergenliğe kadar olan dönemi 6 evrede inceleyen Sullivan, Freud'dan sonra kişilik gelişimin evreler halinde inceleyen tek kişidir. Bu evreler:
a. 1.Evre- Dilden Yararlanma (Bebeklik )
Konuşmanın kazanılmasına kadar süren bu evrede bebek, ihtiyaçları giderildiği oranda haz duyar. Giderek ayrı bir beden olduğunu fark eder, böylece ihtiyaçlarını anneden bağımsız karşılama girişimleri başlatır. Bu noktada anne ile olan ilişkilerin niteliği çok önemlidir. Çünkü, bu dönemde bebeğin zihninde çok çeşitli anne imgeleri oluşur. Ayrıca bebek prototaksik düşünceden, parataksik düşünceye geçer.
b. 2.Evre- İnsanlarla Beraber Yaşama (İlk Çocukluk)
Akranlar ve yetişkinlerle kısmi ilişkilerin ortaya çıktığı bu evrede, sözlü dil kullanılmaya ve oyun arkadaşlarına ihtiyaç duyulmaya başlamıştır. Bu evrede oluşan cinsel benlik, yetişkinlerin model alınmasıyla gerçekleşir. Özellikle bu evrede gerçekleşen çevre etkileşimleri çocuğun kişilik oluşumunu büyük oranda etkiler.
c. 3.Evre- Hemcinsleriyle Yakın İlişkiler Kurma (ikinci Çocukluk)
Akranı olan hemcinsleriyle ilişki kurma davranışlarının ortaya çıktığı bu evre, ilkokul yıllarını kapsamakta ve çocuk özellikle sosyalleşmeyi bu evrede kazanmaktadır.
d. 4.Evre- Karşı Cinsle Yakın İlişkiler Kurma (Birinci Ergenlik)
Gerçek cinsel belirtilerin ve karşı cinsle ilişkilerin ortaya çıktığı bu evrede, cinsel tercihlerin belirlendiği ve karşı cinse yoğun duygular hissedildiği görülür.
e. 5.  Evre- Amaçlı Davranışlar (İkinci Ergenlik)
Bir başka kişiyle sevgi ilişkilerin başlatılmasına dek süren bu evrede, görev ve sorumluluk duygularının yoğun olduğu ve  benliğin tutarlı bir nitelik kazandığı görülür.
f. 6.  Evre-Olgun Yaşayış (Yetişkinlik)
Önceki evrelerden başarıyla geçen kişi, gerçek anlamda bir kişilik kazanmış olarak yaşamını sürdürür (Adasal, 1977; Köknel, 1995; Yanbastı, 1990).
KAYNAKÇA

Adasal, Rasim (1977). Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji. 3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.

Altıntaş.E. Gültekin. M. (2005). Psikolojik Danışma Kuramları. Aktüel Yayınları. İstanbul.

Arkonaç,Sibel (1993). Psikoloji Zihin Süreçleri Bilimi. İstanbul: Alfa Basım Yayın                 Dağıtım.                                           

Cüceloğlu, Doğan (1993). İnsan ve Davranışı. İstanbul:  Remzi Kitabevi

Geçtan.E. (2000).Psikanaliz ve Sonrası.Remzi Kitabevi. İstanbul.

Morris, Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık, Melike Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.

Köknel,Özcan (1995). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.

Özkalp, Enver & Arıcı, Hüsnü & Aydın, Orhan & Bayraktar, Rüveyde & Uzunöz, Ali &      Erkal, Buket (2000). Davranış Bilimlerine Giriş. (Edi. Enver Özkalp). 3. Baskı. Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 1027

Schultz.D.P&Schultz.S.E. (2002). Modern Psikoloji Tarihi. Kaknüs Yayınları. İstanbul.

Uba, Laura & Huang, Karen (1999). Psychology. U.S.A: An imprint of Addison   Wesley  Longman, İnc.

Yanbastı, Gülgün (1990). Kişilik Kuramları. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi   Yayınları No: 53 İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi.