Radyasyon hamilelik öncesi dönemlerde kadınların hamile kalma süreçlerini olumsuz düzeyde etkilediği gibi hamilelikte de bebek gelişimini de etkilemektedir. Bu konuda önemli olan radyosuna ne kadar maruz kalındığı ve maruziyeti ne kadar sürdüğü önemlidir. Radyasyon ile insanlar 3 farklı şekilde karşı karşıya gelirler.Hastanelerde akciğer filmi, diş filmi, böbrek filmi ve tomografi işlemleri için olandır.İnsan vücudun farklı organlarında tanısı konulmuş olan kanser tedavisi için karşımıza radyasyondur.Bir diğeri de mikro dalga fırınların, televizyonların, bilgisayarların ve benzeri aletlerin kullanımı esnasında oluşan radyasyondur.Sinüzit, akciğer ve diş ile alakalı tek rötgen şeklinde yapılan çekimlerde maruz kalınan radyasyon çoğunlukla hamile kadınlar ve bebekleri açısından yüksek oranlarda ve ciddi düzeylerde risk taşımamaktadır.
Bu tarz filmlerde önemli olan detay alınacak olan radyasyonun sürekliliği ve ne kadar yoğun olduğudur. Bu tarz filmler zarar vermezken renkli böbrek filmi, anjiografi ve tomografi tarzında yapılacak olan çekimler aşırı düzeyde radyasyon yaydığından kaynaklı olarak üst düzeyde bir tehlike oluşturmaktadır. Kadınların bazıları hamile olduğunu bilmeden kapsamlı şekilde çekilen tomografi muayeneleri yaptırabilmektedir. Bu anlamda daha yeni oluşum içinde olan bebeğin maruz kalabileceği hasar konusunda anne adayları endişe ve üzüntü içinde sıkıntı yaşarlar.
Hamilelik döneminde ya da hamilelik şüphesi mevcut ise tomografi çekimi yaptırılmaması, tomografi cihazlarının olduğu alanlarda çalışılmamalı, güvenlik kapılarından geçilmemeli ve radyoysan yayacak olan her türlü etkenden uzak durulması gerekmektedir.
Radyasyondan etkilenmiş olan bebeklerde;
-Kan kanseri adı verilen lösemi hastalığı görülme riski yükselir. Lösemi küçük yaşlarda ortaya çıkar.
-Tiroid kanserine yakalanma riski yükselir. Küçük yaşlarda meydana gelmesi olasıdır.
-Beyin ile alakalı bir etkileşim oluşursa zekâ geriliği meydana gelir.
-Bebeklerin bazılarında böbreklerde ve karaciğerde sorunlar meydana gelebilir.
-Beyin ile alakalı bir etkileşim oluşursa görme bozuklukları ortaya çıkabilir.
-Yine beyin etkilenirse kafa çevrisinde küçüklük oluşabilir.
-Kız veya erkek bebeklerde ileri yaşlarda kısırlık oluşabilir. Kısa süre içinde meydana gelmeyen bu sorun ilerleyen dönemlerde psikolojik sıkıntıları da yanında getirir.
-Bebeklik dönemlerinde gelişme ile alakalı olan gerilikler oluşabilir. Bu gerilikler düzelmesi zor olan ya da mümkün olmayan sıkıntıları meydana getirmektedir.
-Yukarıda bahsedilen zararlar radyasyonun dozuna göre ve gebeliğin hangi döneminde maruz kalındığına göre değişiklik gösterir.
5 rad (5000 mrad) (0.05 Gy) altında radyasyon dozunun gebelik üzerinde düşük, ölüm, anomali, gelişme geriliği, zeka geriliği gibi kötü etkiler gösterdiğine dair kanıt yoktur. 5 - 10 rad arasındaki dozlarla ilgili net bir bilgi olmasa da 10 rad (10000 mrad) (0.1 Gy) dozun üzerinde radyasyon ile konjenital malformasyon riskinin arttığını gösteren çalışmalar daha nettir. Aşağıdaki listede de görüldüğü gibi çekilen tanısal röntgenler burada bahsedilen 5 rad (5000 mrad) sınırının çok altında radyasyon yaymaktadır.
Aşağıdaki listeye göre örneğin yaklaşık 20 karın filmi (veya karın tomografisi) 5000 mrad sınırına ulaşabilmektedir. Yine yüzlerce diş röntgeni veya göğüs röntgeni ancak bu sınıra ulaşabilmektedir. Ancak yine de hamilelik sırasında gereksiz röntgen çekimlerinden uzak durmak gerekir ve mümkünse karın bölgesini kurşun yelekle korumak gerekir. Acil olmayan rötgen filmleri gebelikten sonraki döneme ertelenmelidir.
Gebeliğin döllenmeden sonraki ilk 14 gününde embriyo radyasyona çok hassastır ve genellikle "ya hep ya hiç" kuralına göre gebelik ya tamamen sona erer (düşük veya ölüm) veya gebelik normal olarak devam eder. Bu dönemde anomali veya büyüme geriliğine sebep olduğu gözlenmez. Bu ilk 14 günden sonra yüksek doz radyasyona maruz kalındığında zeka geriliği ve beyin, göz ve diğer organlarla ilgili anomaliler ve büyüme geriliği gelişebilir. 20-25 haftalardan sonra fetus radyasyonun teratojenik (anomali yapıcı) etkilerine daha dirençlidir.
Anne karnında iken radyasyona maruz kalan çocuklarda bazı kanserlerin (lösemi) daha sık görülebileceğini belirten çalışmalar vardır. Bu risk artışı 5 rad'ın altında (1-2 rad) dozlara maruziyette de izlenmektedir.
Çeşitli rötgen filmlerinde ve bilgisayarlı tomografide fetusun maruz kaldığı doz (mrad biriminden) :
- Bir göğüs filmi: 1 mrad'daz az
- Bir karın filmi: 200-300 mrad
- Bir IVP: 400-900 mrad
- Boyun ve sırt omurilik filmleri: 1 mrad'dan az
- Lumbar vertebra filmi: 400-600 mrad
- Bir diş filmi: 0.01
- Mamografi: Önemsenmeyecek kadar az miktarda
- Göğüs CT (Bilgisayarlı tomografi): 30 mrad
- Karın CT (Bilgisayarlı tomografi): 250 mrad
Radyasyon birimleri:
1 rad = 0.01 gray (Gy) = 0.01 sievert (Sv) = 1 rem
1 rad = 1000 mrad = 10 mGy = 0.01 Gy
1 rem = 1000 mrem = 10 mSv = 0.01 Sv
Yukarıdaki listede görüldüğü gibi bir diş röntgen filmi veya akciğer röntgen filmi çekilirken hastanın aldığı röntgen ışını dozu zarar verebilecek 5000 mrad sınırından yüzlerce kez daha azdır. Yaklaşık 20-25 adet karın röntgen grafisi ancak bu zararlı sınıra ulaşabilmektedir.
