Her gün binlerce kez yalanı yaşadığımız, yalan söylemenin gündelik yaşantının olağan vesıradan bir parçası haline geldiğini sanki kanıksamış durumdayız. Bir kişi ile sıradan bir sohbetyaptığınız anda bile o kişinin gözünüzün içine bakarak size yalan söylediğini fark edebiliyorsunuz ve sizde sanki anlamamışçasına o yalana ortak olabiliyorsunuz. Sokaktaki satıcı, iş yerindeki arkadaşlarınız hatta evdeki eşiniz bile zaman zaman size yalan söyleyebiliyor. Televizyondaki reklâm filmlerini izlerken enayi yerine konulduğunuzu, reklâm promosyonlarını dinlerken ve izlerken “ nasıl bu kadar rahat yalan söyleyip, bizleri kandırıyorlar. Herkesin beynini nasıl yıkıyorlar” hissini her an yaşıyoruz. İş siyasetçilere geldiğinde ise söylenen yalanlar insanı çıldırtmaya yetiyor da artıyor bile. Peki elden gelen bir şey var mı? Koca bir hiç.
Bütün bunların sonucunda toplumca yaşadığımız duygu herkese, her şeye, yaşanılan ve söylenenlere karşı temel bir güvensizlik duygusu. Eğer bir bireyin, bir toplumun temel güven duyguları sarsılırsa devamında kaos ortamı gelişmesi, her şeyi tehdit olarak anlamlandırması da beklen sonu getirecektir.
Peki iş çocuklara gelince yalanın ne anlamı vardır?
Yalanın bu kadar içimize işlediği bir dönemde, duyarlı anne babaların birçoğu, çok erken yaşlardan itibaren çocukların gerçeklere sadık kalmasını isterler. Üç yaşındaki bir çocuğun yaşadığı olayları, içinde bulunduğu durumu aktarırken tam bir gerçeklik içinde olması gibi bir beklentiye girerler. Belki de sahteciliğin, kokuşmuşluğun alışkanlık haline geldiği erişkin yaşantısından çocuklarını koruma içgüdüsüyle harekete geçip, baştan önlem alma telaşına kaptırıverirler kendilerini.
Hangi durumda çocuğun gerçekten yalan söyleyip söylemediğine karar vereceğiz? Yaş dönemlerine göre yalan boyutu değişir mi?
Okul öncesi dönemdeki çocukların inanılmayacak öyküler uydurması, taklit oyunlarından hoşlanması, abartılı anlatımlarda bulunması, hayali arkadaşları olması o döneme özgü kişilik özellikleridir ki yalan söyleme olarak nitelendirilmemelidir. Çocuğun hayal dünyasını geliştirici zihinsel aktivasyon olarak düşünülen taklit oyunları ve öykü uydurma asla engellenmemeli, aksine teşvik edilmelidir. Çocuğun okul dönemindeki yaratıcılığının boyutları yaptığı bu egzersizlerle gelişip olgunlaşır.
Gerçeğe sadık kalma çocukta giderek gelişen bir olgudur. Çocuğun gerçeğe sadık kalması konusunda ısrar etmek ve çocuğa yalan söylediğini kanıtlama girişiminde bulunmak yanlış bir tutumdur. Eğer çocuk açıkça anlaşılan bir yalan söylerse, hemen paniğe kapılmamak gerekir. Dört beş yaşına gelmiş bir çocuk, yaşadıklarını abartama eğilimini dışında bir amaçla yalan söylemişse, düş gücü ürünü ya da bir şaka değilse, o zaman ebeveynin tutumu çok önemlidir. Anne ya da baba böyle bir durumla karşılaştığında sakin bir şekilde çocuğu karşısına alıp onun anlayabileceği bir dille konuşma yapması uygundur. Örneğin “ona ne zaman inanacağını sorması”, gerçek ile yalanı ayırt edemezse ne zaman inanıp inanmaması gerektiğini bilemeyeceğini söylemelidir. Sert cezalar, suçlamalar, küçük düşürücü davranışlar çocuğu yalandan uzaklaştırmak yerine yalan söylemeye daha çok iten davranışlar olabilir.
Sabırlı, sakin, yalanın ne anlama geldiğini, ne amaçlı söylendiğini bilip ona göre tepkilerimizi ayarlayabilmeliyiz.
