Kadınlarda yaklaşık % 1-4 sıklıkta karşılaşılır. 40 yaşa yakın dönemde over fonksiyonlarının azalmaya başlaması olarak tanımlanabilir. Tüp bebek tedavisine başvuran çiftlerin bir kısmında zaman zaman tedavinin iptal edilmesi gerekebilir. Çiftlerin çocuk sahibi olma umudunu tüketen bu iptallerin altında yatan nedenlerden birisi de tedavide kullanılacak kalitede yumurta hücresi elde edilememesidir. Bazen çok genç kadınlarda da yumurtalıklardan beklenilen cevap alınanamakta ve yüksek dozlarda ilaç kullanılmasına rağmen ya hiç folikül gelişmemekte, ya çok az sayıda gelişen folikül içinden yumurta çıkmamakta ya da elde edilen yumurta hücreleri mikroenjeksiyon işleminde kullanılabilecek nitelikte olmamaktadır. Yumurtalık kapasitesi hakkında bilgi veren FSH hormonu yüksek bulunmaktadır. FSH yüksek olarak saptanan kadınlarda bu hormonun seviyesi düşmeler gösterebilse de, genelde yumurtalıkların ilaçlara verdiği cevap istenilen düzeyde olmamaktadır. Yumurtalıkların fonkisyonlarını erken dönemde yitirmelerine neden olan pekçok faktör bulunabilir. Bunlar arasında en önemlileri genetik nedenler ve endometriozisdir.
Daha önce düzenli adet gören bir kadının 6 ay süreyle adet görmemesini takiben birer ay aralıklarla iki kez bakılan serum FSH düzeylerinin 40 IU/L ve üzerinde saptanması erken yumurtalık yetmezliği olarak tanımlanır. Bu tablonun 40 yaşından önce görülme sıklığının %1, 30 yaşından önce görülme sıklığının ise %0.1 olduğu bildirilmektedir. Yumurtayı çevreleyen granüloza adı verilen hücrelere karşı oluşan otoantikorlar, yumurtaların hızlı tükenmesine yol açan (apopitotik)süreç, kullanılan kemoterapi-radyoterapi ve genetik yatkınlık sebepler arasındadır. Erken yumurtalık yetmezliği saptanan kadınların %4-5’inde aile öyküsü mevcuttur ve yapılan genetik(karyotip)incelemelerinde sayısal ve yapısal anomali görülme sıklığında artış olduğu bilinmektedir.
Erken yumurtalık yetmezliği olan kadınlar yaşam süreleri boyunca glişebilecek tüm olumsuz koşullardan korunmak için yaşam tarzlarını düzenlemeleri ve gerekli tetkikleri yaptırarak uygun tedavileri uygulamaları konusunda desteklenmeleri büyük önem taşımaktadır.
Menopoz yaşını belirleyen en önemli etken genetik faktörlerdir. Ayrıca sigara kullanımı gibi çevresel etkenlerde menopoz yaşını etkileyebilir.
Gebeliğin 20. haftasında her yumurtalıkta 3.5 milyon yumurta bulunurken doğumda bu sayı her yumurtalıkta 1 milyona, ergenlik döneminde 300.000 ve 40 yaşında 10.000’e düşer. Üreme çağı boyunca sadece 500 dolayında yumurta olgun ve potansiyel olarak gebelikle sonuçlanabilecek hale gelir. Kırk yaşından sonra yumurtaların kaybında bir hızlanma izlenir.
Menopoz tanısı kanda AMH, FSH, LH ve E2 hormonlarının düzeyleri ile konur. Ultrasonda da yumurtalıkta follikül adı verilen ve yumurta üretim rezervini gösteren yapıların sayısında azalma olduğu görülür.
Erken yumurta yetmezliğinin nedenleri
1. Genetik Nedenler: Prematür over yetmezliği olan hastaların % 40’ında genetik nedenler görülür.
a. Turner Sendromu: Bu sendrom kromozom yapısının XO, yani iki tane olması gereken cinsiyet kromozomunun tek olması sonucunda ortaya çıkar.
b. X-kromozomunda bozukluklar: X kromozunda translokasyon adı verilen bozuklukların olması erken menopoza neden olabilir. X mozaizm adı verilen kromozom bozukluğunda da erken menopoz görülebilir. Frajil-X sendromu adı verilen kromozom bozukluğunda erken menopoz görülebilir.
c. Enzim eksiklikleri:
d. Follikül uyarıcı hormon reseptöründe genetik mutasyonlar: FSH hormonunun etki gösterdiği reseptörlerde tam kayıp olması durumunda hasta hiç adet görmez. Kısmi kayıplarda erken menopoz görülür.
e. Perrault Sendromu: Belirtileri doğuştan sağırlık, kısa boy ve yumurtalıkların gelişmemesi.
f. Ataxia-telenjektazia: Beyincik fonksiyonlarında bozukluk, kansere yatkınlık, bağışıklık sistemi yetmezliği ve radyasyona duyarlılık belirtileri ile ortaya çıkan bu hastalıkta yumurtalıklarda da gelişim bozukluğu görülür. Hastalık otozomal resesif olarak geçer.
g. İnhibin gene bozuklukları
2. Yumurtalıkların viruslara bağlı enfeksiyonları: Kabakulak enfeksiyonu geçiren kadınların % 2 - 8’inde yumurtalıklarda da enfeksiyon görülür. Bu enfeksiyonun yumurtalık tahribatına neden olarak erken menopoza yol açabilir.
3. Kemoterapi ve Radyoterapi
4. Bağışıklık sistemine ait bozukluklar: Prematür over yetmezliği olan hastaların küçük bir bölümünde yumurtalıklara karşı antikorlar sentezlenir ve yumurtalık dokusunun tahrip olmasına neden olur. Bu grup hastalarda yine hastanın kendi dokularına karşı antikor üretmesi ile ortaya çıkan hastalıkların görülme olasılığı artar. Otoimmün hastalıklar adı verilen bu grup hastalık tiroid, paratiroid ve böbreküstü bezi bozuklukları, bazı romatizmal hastalıklar, bazı kan hastalıkları ve şeker hastalığı olarak ortaya çıkabilir.
Erken yumurta yetmezliği tanısı:
Prematür over yetmezliği tanısı kanda AMH, FSH, LH ve E2 hormonlarının düzeylerine bakılarak konur. Otoimmün hastalık riskinde artış olduğu da gözönünde bulundurularak kalsiyum, fosfor, açlık kan şekeri, açlık kortizol düzeyi, serbest tiroid hormonları, TSH, tiroid antikorlar, kan sayımı, sedimentasyon hızı, total protein/globulin, romatoid faktör, ANA gibi testler yapılır. Ayrıca hasta 30 yaşın altında ise mutlaka kromozom analizi yapılmalıdır.
Öncellikle bu hastaların % 10 – 20’sinde kendiliğinden geri dönüş olabileceğini gözönünde bulundurmak ve bu nedenle belirli aralıklarla hormon değerlerine bakmak gerekir. Genç hasta grubunda az yumurta elde edilmesine karşın önemli ölçüde başarı elde edilir.
Belirtiler: Adet düzensizliği, adet gecikmeleri, sıcak basmaları, gece terlemeleri, uyku sorunları, duygusal dalgalanmalar, vajinal kuruluk, enerji kaybı, libido azalması, ağrılı cinsel ilişki ve mesane kontrol bozuklukları.
Tüp Bebek Tedavisi öncesi sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz, stres kontrolü ve belirlenen sorunlara yönelik tıbbi tedaviler ve yardımcı destek ürünler kullanılır.
