Çocuklarda yüz, çeneler ve dişlerin gelişimi

Yüz büyümesi ve gelişimi, doğumdan yetişkinliğe kadar devam eden bir süreçtir. Baş ve yüzün kompleksinin, farklı gelişim zamanlamasına sahip 3 temel bölgesi vardır¹. Bu bölgeler:

1)Kafa tabanı

2)Havayolu(burun boşluğu+geniz)

3)Ağız boşluğu

Sinir sistemi, kardiyovasküler sistem gibi bazı vücut sistemleri hayati öneme sahip oldukları için, gelişimlerini diğer sistemlere göre daha hızlı ve erken dönemde tamamlar. Örneğin;doğumdan önce hızla gelişmeye başlayan beynin büyüme hızı 3-4 yaşından sonra azalmaya başlar².

Beyin ağırlığını taşıyan kafa tabanı, bu hayati organın erken gelişim prensibiyle uyumlu olarak, gelişimini yüze göre oldukça erken tamamlar.Kafa tabanı kemikleri, doğum sırasında erişkin boyutunun %65’ine; 5 ila 7 yaş arasında ise %90’ına ulaşır³. Kafa tabanı kemiklerinin gelişimi, 7 yaşından sonra ivme kaybeder ve 10 yaş civarında gelişimini tamamlar⁴.

Beyni çevreleyen kafatasındaki kemik birleşim yerleri olan 6 fontanel (bıngıldak) 18. aydan 3 yaşına kadar büyük oranda kaynaşır. Yalnızca birkaç bölgede bu kaynaşma 25-30 yaşına kadar sürebilir⁵.

Göz çukurları, gözler ve buradaki diğer yumuşak dokular da beyin gelişimini takip ederek erken dönemde gelişimini tamamlar. Bebeklerde ve erken çocuklukta erişkinliğe kıyasla kafatasının ve gözlerin yüze göre büyük olmasının sebebi budur.

Yüz gelişimi ise vücut büyümesini takip eder ve erişkinlik dönemine(22-24 yaş) kadar devam eder. Bebeklik (0-2 yaş) ve erken çocukluk (2-6 yaş) dönemlerinde burun boşluğu ve çene kemikleri henüz belirgin gelişim göstermemiştir. Bundan dolayı 7 yaşına kadar bir çocuğun yüzü, kafatasına göre küçük görünür. Solunum sistemi gelişmediği için burun boşluğu henüz gelişmemiş; sindirim sistemi gelişmediği için çiğneme kasları güçlenmemiş, ana dişler çıkmamıştır. Bu nedenle çene kemiklerinde henüz belirgin gelişme olmaz⁶.

Kafatası-yüz oranlarıbirey büyüdükçe değişir. Geç çocukluk(7-12 yaş)döneminde, kafaya göre vücudun büyümesi hızlanır. Bu hız, ergenlik döneminde (13-17 yaş) en yüksek seviyesine ulaşır. Bu dönemde büyüme atılımı gerçekleşir.

Büyüme atılımı, vücudun fiziksel anlamda hızla gelişmesi, boyun uzaması, solunum ve sindirim sistemi kapasitelerinin artması ihtiyacını da beraberinde getirir. Bu dönemde akciğer kapasitesinin artması sonucu bireyin ihtiyacı olan hava hacmini karşılayabilmek için burun boşluğu da genişler, burun kemeri belirginleşir ve orta yüzde uzama olur. Benzer şekilde çene kemikleri de çiğneme kaslarının gelişimi ve kalıcı dişlerin sürmesine uyum göstererek dikey ve yatay yönde gelişim gösterir. Orta ve alt yüzde meydana gelen bu büyüme yüzün öne doğru büyümesi, yüzün genişlemesi ve yüzün dikey yönde uzamasıdır. Bunlar içinde en fazla olan; yüzün dikey yönde büyümesidir.

Gelişim döneminde görülen uyku alışkanlıkları veya duruş bozukluklarına  bağlı anormal baş pozisyonlanması,  yüz gelişimini olumsuz etkileyebilmektedir.

Yüz gelişimi ergenlik döneminden sonra hızını kaybederek erişkinlik dönemine(22-24 yaş) kadar devam eder.

Yüz Gelişiminin Diş Kapanışı Üzerine Etkisi Nedir?

Ağaç yaşken eğilir tabiri, ortodontide erken müdahalenin önemini anlatmak için son derece uygundur. Erken yaşta yüz kemiklerinin henüz gelişimini tamamlamadığı dönemde ortodonti tedavisine başlanan çocukların tedavilerinde daha kısa sürede daha büyük düzelimler görülmektedir. Burada önemli olan nokta, üst dişlerin aşırı önde olduğu diş kapanış bozukluğu (fırlak, dişlek görüntü) birçok çocukta sanıldığının aksine alt çene gelişim yetersizliğinden kaynaklanır ve alt çeneye müdahaleyi esas alan tedavi yapmak gerekir. Benzer şekilde alt dişlerin  üstlere  göre fazla önde olduğu diş kapanış bozukluğu da üst çene gelişim yetersizliğinden kaynaklanabilmekte ve üst çeneye müdahaleyi gerektirmektedir.

Kapanış bozukluğunun hangi çeneden kaynaklandığını tespit etmek için ‘Sefalometrik Film Analizi’ yöntemi kullanılır. Bu yöntemle uzman ortodontist tarafından, çocuğun yan kafa (lateral sefalometrik) radyografı analiz edilerek çocuğun kronolojik yaşı, kemik yaşı, cinsiyeti ve klinik tablo değerlendirilerek yapılacak tedaviye karar verilir. Yaşın ve problemin kaynaklandığı çenenin tespit edilmesinin önemi; yukarıda anlatmış olduğum yüz gelişim süreci ile yakından ilişkilidir.

Üst çene (maksilla) gelişimi sinir sistemi ve kafa tabanı gelişimine; alt çene (mandibula) gelişimi ise vücudun genel büyümesine paralellik gösterir⁷. Bu, üst çene gelişiminin büyük kısmını alt çeneye göre daha erken tamamladığı anlamına gelmektedir. Dolayısıyla üst çene gelişim yetersizliğinden kaynaklanan diş kapanış bozukluklarında, yani üst çenenin gelişimin desteklenmesi gereken tedavilerde 6-7 yaşından sonra kemik yapısında düzelme şansı giderek azalmaktadır. Benzer şekilde alt çene için, büyüme atılımının hemen öncesinde müdahale etmek gerekmektedir.

Gelişim döneminde yapılan bu tedaviler ortodontik tedavi kapsamında değerlendirilen, ağız içi ya da ağız dışı teller içeren kullanımı kolay apareylerdir. Uyum gösteren çocuklarda 4-6 yaş arasında yapılabilecek durdurucu ortodontik müdahaleler olduğu da bilinmelidir. Dolayısıyla çocuklar 4 yaşından itibaren düzenli ortodonti muayenesinden geçmelidir. Ortodontide en erken tedaviye başlama yaşı ise ana dişlerin çıkmaya başladığı 6-7 yaştır.

Çene kemiklerine bağlı kapanış bozuklukları, diş kaynaklı olanlara göre daha şiddetli klinik tabloyla ortaya çıkarlar. Bu bozukluklarda yüz büyüme döneminin yakalanması kritik öneme sahiptir.

Erken yaşta düzeltilmeyen iskeletsel kaynaklı diş kapanış bozukluklarının erişkinlik döneminde tek çaresi ortognatik cerrahi ameliyatları olmaktadır.

KAYNAKÇA

1. Enlow, D.H., Hans, G.H. (2008). Essentials of Facial Growth (2. bs.), (s.12): Needham Press.

2. Enlow, D.H., Hans, G.H. (2008). Essentials of Facial Growth (2. bs.), (s.157): Needham Press.

3. Enlow, D.H., Hans, G.H. (2008). Essentials of Facial Growth (2. bs.), (s.164): Needham Press.

4. Proffit, W.R., Fields, H.,Sarver, D.M. (2013). Contemporary Orthodontics (5. bs.), (s.96): Mosby, Elsevier.

 5. Enlow, D.H., Hans, G.H. (2008). Essentials of Facial Growth (2. bs.), (s.164-165): Needham Press.

6. Enlow, D.H., Hans, G.H. (2008). Essentials of Facial Growth (2. bs.), (s.16): Needham Press.

7. Proffit, W.R., Fields, H.,Sarver, D.M. (2013). Contemporary Orthodontics (5. bs.), (s.93): Mosby, Elsevier.