İnsanlar arasındaki iletişim yolları içinde en önemlisi ve en sık kullanılanı konuşarak anlaşma yoludur. Konuşma öğrenilmiş bir davranıştır, anne ve babalar, çocuğun yakın çevresindeki kişiler farkında olmaksızın konuşma öğretmenliği yaparlar. Diğer koşulların varlığı halinde, konuşmanın öğrenilmesinde en önemli unsur işitmedir. İşitme kaybı, derecesi ne olursa olsun çocuğun konuşmayı ve dili öğrenmesini etkiler, sosyal ve duygusal sorunlara yol açar. Konuşmanın normal gelişmesi, normal işitmenin varlığına bağlıdır. İşitme kaybı olan çocuğun işitmesinin anlaşılabilirliği ise işitme kaybının derecesi ile orantılıdır. Dolayısı ile işitme kaybı ne kadar az ise konuşma o kadar iyi olacaktır. 30 dB’lik işitme kaybı bile çocuğun konuşmayı öğrenmesini olumsuz yönde etkiler. Konuşmayı ve dili öğrenmiş olan yetişkinler, dinleme sırasında bu sesleri duyamamaktan oluşan boşlukları beyinlerinde tamamlar, ancak yeni öğrenmekte olan bebeklerin sesleri algılayıp belleklerine kaydedebilmeleri için tüm seslerin açık ve berrak olarak duyulması gereklidir.
Doğumsal işitme kayıplarının yüzde 0,1-0,3 oranında görüldüğü ülkemizde, çocuğunuzun işitme kaybının olup olmadığının belirlenmesi, onun sağlıklı gelişiminde sorunlarla karşılaşmaması için çok önemlidir. Özellikle de akraba evlilikleri, çocuklarda orta ve ileri derecede işitme kaybı bulunan çocukların doğma riskini artırmaktadır. Konuşmanın öğrenilmesinde en önemli unsur ise işitme olduğundan çocukta işitme kaybı varlığı çocukta konuşmayı öğrenmeyi engeller ve dolayısı ile sosyal ve duygusal problemlere yol açar. Çocuklarda işitme kaybı doğumsal olanlar ve sonradan gelişenler olarak ikiye ayrılır. Bunlar da kendi aralarında kalıtımsal nedenler ve kalıtımsal olmayan nedenler olarak ikiye ayrılırlar. Doğumsal olanlar, doğum anında mevcut olan işitme kayıplarını içerir. Doğumsal işitme kayıplarının % 60’tan fazlasını kalıtımsal yani genler yolu ile ebeveynlerden çocuğa geçen rahatsızlıklar oluşturur. Doğumsal olup da kalıtımsal olmayanlar ise gebelik esnasında anne karnında geçirilen enfeksiyonlar (kızamıkçık, CMV, frengi, Herpes gibi), toksik veya metabolik rahatsızlıklar ve travmalardır.
Sonradan gelişen işitme kayıpları da kalıtımsal olanlar ve olmayanlar olarak ikiye ayrılır. Kalıtımsal olmayanlar arasında en sık görülenler yenidoğan dönemi hiperbilirubinemisi (sarılık) gibi metabolik rahatsızlıklar, bakteriyel sepsis, menenjit, kabakulak, kızamık, Herpes gibi enfeksiyöz sebepler veya iç kulağa hasar verebilecek ilaç veya madde kullanımı gibi toksik nedenlerdir.
Çocuğunuzda işitme kaybı varsa ne yapmalısınız?
Pratikte çocuklarda doğumsal işitme kayıpları çok sık görülmemektedir. Bu tür işitme kayıplarını bir çoğunun tedavisi mümkündür. Bunlar daha çok kulakta kir yada kulakta sıvı toplanmasına bağlı işitme kayıpları olmaktadır. Bu tür işitme kayıplarının telafisi, hatta normal işitmenin kazandırılması daima mümkündür çocukluk yaşında işitme kaybı telafi edilmeyen çocuklarda; özelliklede ilkokul çağı gibi bilişsel kapasitelerini en fazla kullanacakları dönemde, ciddi sosyal problemler görülmektedir. Eğer çocuğunuzun işitmesinde kayıp olduğundan şüpheleniyorsanız ya da çocuğunuz risk altında ise; mutlaka bir kulak muayenesi ile işitme tetkikleri yaptırmalısınız. Erken teşhis, erken işitme yardımı ve özel eğitime erken başlanması çocuğun gelişimi ve sağlığı açısından çok önemlidir.
Eğer doğumsal işitme kaybı varsa çocuğun işitme kaybının derecesine göre işitme cihazı kullanma şansı araştırılmalıdır. Eğer iki taraflı ağır işitme kaybı varsa cochlear implant (bionik kulak) şansı akılda tutulmalıdır. Bu çocuklar özel eğitime tabi tutulmalıdır.
Bebeklerde işitme kaybı belirtileri nelerdir?
Yenidoğan (doğumdan 6 aya kadar) beklenmedik yüksek sesli gürültülerle irkilmiyor, hareket etmiyor, ağlamıyor veya herhengi bir şekilde tepki vermiyor, Yüksek sesli gürültülerle uyanmıyor, Kendiliğinden sesleri takip etmiyor, Sadece sesle sakinleştirilemiyor, Başını sesime doğru çevirmiyor. Küçük bebeğim (6 aydan 12 aya kadar) sorulduğunda tanıdık kişi veya eşyaları göstermiyor, Konuşma sesi çıkarmıyor ya da konuşma sesi çıkarmayı bıraktı, 12 aylıkken ‘el salla’, ‘elin çırp’ gibi basit sözleri yalnız dinlemekle anlamıyor ancak ifade, hareketlerle tamamlandığında anlayabiliyor. Büyük Bebeğim (13 ay- 2 yaş) hafif bir sesle ilk seslenişte doğru yöne dönmüyor, Çevreden gelen seslere duyarsız. İlk seslenişte cevap vermiyor, Sese cevap vermiyor veya sesin nerden geldiğini anlamıyor, Benzer yaştaki diğer çocuklar gibi ses çıkarmıyor ve konuşamıyor, Normal ses yüksekliğinde televizyon seyretmiyor, Anlama ve iletişim için kelimelerin kullanımında yeterli gelişmeyi göstermiyor. Çocuğunuzda bu göstergelerden bir veya daha fazlası varsa işitme kaybı olabilir.Çocuğunuzu kulak muayenesi ve işitme testine götürmeniz gerekir. Bu herhangi bir yaşta veya doğumdan hemen sonra bile yapılabilir
HER YENİDOĞANA İŞİTME TESTİ (OTOAKUSTİK EMSİYON) YAPILMALIDIR
İşitme kaybı olan çocukların tesbit edilmesi amacıyla her yenidoğana “işitme tarama testi”nin yapılmalıdır. İşitme cihazları ve özel işitsel eğitim ile özürlü doğan çocukları özürsüz hale getirmeyi amaçlarız. Aileler çocukları işitme kaybı ile doğdu diye hayata küsmemeli, işitme taramaları ve erken teşhis ile çok şeyler başarılabilimektedir.
Tıpkı görme kusurlarında olduğu gibi işitme kaybının da dereceleri vardır ve gözde görme kusuru gibi, işitmede de kayıpları birtakım tetkikler uygulayarak derecelendirmekteyiz.
Çocukta işitme kaybının erken teşhisi rehabilitasyona yönelik tedavinin erken başlaması ve çocukta sosyal ve duygusal anlamda ileriye dönük sorun yaşanmamasını sağlar. En sık kullanılan tarama yöntemi yenidoğan döneminde rahatlıkla yapılabilen otoakustik remisyon testleridir. Bu test iç kulakta sinirsel aktivite sonucu oluşan sinyallerin dış kulak yolundan tespit edilmesi prensibi ile çalışır. İşitme kayıplarının büyük bir kısmını oluşturan iç kulak (koklea-salyangoz) tipi kayıpların taramasında faydalıdır. Ancak iç kulağın gerisinde kalan beyindeki işitme merkezine kadar giden işitme yollarındaki kayıpları tespit etmede yetersizdir. Bir diğer test BERA olarak da bilinen tüm işitme yollarının kontrol edilebildiği testtir. Ancak gelişen teknolojı ile bu testte taşınabilir aletler ile tarama testi olarak kullanıma girmeye başlamıştır.
İŞITME KAYBI BEBEK ÜÇ AYLIKKEN SAPTANMALI
İŞITME KAYBININ BEBEKLERDE YAŞAMIN ILK ÜÇ AYI IÇINDE TANINMASI GEREKTIĞINI VE BEBEK ALTI AYLIKKEN TEDAVIYE BAŞLANMASI ÇOK ÖNEMLİDİR..İŞITME KAYIPLARINDA TEDAVI IŞITME CIHAZI UYGULAMASININ DIŞINDA, ÖZEL EĞITIM VE REHABILITASYON ILE SAĞLANMALIDIR. BAZI ÇOCUKLARDA KOKLEAR IMPLANT (BIYONIK KULAK) DA UYGULANABILIR. ANCAK SADECE IŞITME CIHAZI VEYA KOKLEAR IMPLANT TEDAVI IÇIN YETERLI OLMAMAKTA, BUNLARIN UYGULAMASINDAN SONRA MUTLAKA REHABILITASYON DA YAPILMASI GEREKMEKTEDIR.”
ÇOCUĞUN IŞITME KAYBI DERECESINE GÖRE IŞITME CIHAZLARININ FAYDA ORANININ DEĞIŞMEKTEDİR. İŞITME CIHAZI VEYA KOKLEAR IMPLANT UYGULAMASINDAKI AMACIN, ÇOCUĞUN YÜZDE 100 DUYMASINDAN ÇOK, KONUŞMA VE MENTAL GELIŞIMINI SAĞLAYACAK KADAR SESLERI DUYABILMESINI SAĞLAMAKTIR. ÇÜNKÜ IŞITMEYEN VE SESLERI TANIMAYAN ÇOCUK KONUŞAMAZKEN, BU CIHAZLAR DIŞ ORTAMDAN GELEN SESLERI YÜKSELTEREK KULAĞA YÖNLENDIRIYOR VE BU OLUMSUZ GELIŞMEYI ENGELLIYOR. BÖYLECE IŞITME KAYBINDAN DOLAYI ÇOCUĞUN DUYAMAYACAĞI ŞIDDETTEKI SESLER ÇOCUĞUN DUYABILECEĞI SEVIYEYE YÜKSELTIMIŞ OLUYOR.
HAFIF KAYIP BILE OLUMSUZ ETKILIYOR
İŞITME KAYBI ÇOK HAFIF, HAFIF, ORTA, ILERI VE ÇOK ILERI DERECE OLARAK SINIFLANDIRILIYOR. İŞITME KAYBI, ÇOCUKLARIN GÜNLÜK HAYATINI OLDUĞU KADAR EĞITIM HAYATINI OLUMSUZ ETKILIYOR. ÇÜNKÜ ÇOCUKLARDA ÇOK HAFIF DERECEDE BIR KAYIP BILE ÖĞRENMESINI ENGELLIYOR. AKRABA EVLILIĞI SONUCUNDA OLUŞAN IŞITME KAYBININ ERKEN TEŞHISI AÇISINDAN IŞITME TARAMASI BÜYÜK ÖNEM TAŞIYOR. ERKEN TEŞHISLE IŞITME KAYBINDA ÇOK ŞEY YAPILABILİR. U ÇOCUKLARDA, UYGUN IŞITME ALETINE VE IŞITSEL EĞITIME GEÇILIYOR. BIR YIL SONRA VE DAHA ERKEN DÖNEMDE KOKLEAR IMPLANTASYON (KULAK IÇINE YERLEŞTIRILEN BIR IMPLANT ILE IŞITME SINIRININ UYARILMASI) UYGULANIYOR. BASIT BIR OPERASYONLA IMPLANT YERLEŞTIRILIYOR. ÇOCUĞUN DUYDUĞU MEKANIK SESIN, NORMAL KONUŞMA SESINE DÖNÜŞTÜREBILMESI AMACIYLA EĞITILMESINI SAĞLIYOR. EĞITIM ZOR VE UZUN AMA SONUÇLARI YÜZ GÜLDÜRÜCÜ OLUYOR.
İki Kulağa da Cihaz Takılıyor
BERA testi ile işitme kaybının seviyesi tesbit ediliyor. Çünkü her dereceye özel işitme aleti var. Çok ileri derecede işitme kaybına hafif kayıp için üretilmiş bir alet yetersiz kalabiliyor. Uygun işitme cihazı verilemediğinde zarar da doğabiliyor. Çocuklarda her iki kulağa da işitme cihazı takılması gereklidir. Beyin hem sağdan hem soldan olmak üzere iki kanaldan da sesi analiz ediyor. Özellikle çocuklarda çift cihazı öneriyoruz. Bir yaş öncesinde bile işitme cihazına geçebiliyoruz. Çünkü işitme kaybı olan bir çocuğa, ne kadar erken cihaz takılırsa her geçen gün bir kazanç oluyor” diye konuştu.
SINIRSEL IŞITME KAYIPLARININ NE YAZIK KI MEDIKAL TEDAVISI YOKTUR. BELLI SEVIYELERDEKI KAYIPLAR IŞITME CIHAZLARI ILE REHABILITE EDILIRLER. DAHA YÜKSEK SEVIYELERDEKI KAYIPLARDA ISE KOKLEAR IMPLANT DEDIĞIMIZ BIYONIK KULAK OLARAK DA BILINEN PROTEZLER KULLANILABILIR. ANCAK BU CIHAZLAR NORMAL BIR KULAK IŞLEVINI TAM OLARAK YERINE GETIREMEDIKLERINDEN KOKLEAR IMPLANT SONRASI UZUN SÜRELI KONUŞMA EĞITIMINE IHTIYAÇ VARDIR.
İki Kulağa da Cihaz Takılıyor
ÇOCUKLARDA IŞITME KAYBI SESSIZ VE GIZLI BIR ENGELDIR. ÇÜNKÜ ÇOCUKLAR , ÖZELLIKLE BEBEKLER IYI DUYAMADIKLARINI SÖYLEYEMEZLER. FARKEDILMEZ VE DÜZELTILMEZSE KONUŞMA VE DIL GECIKMESINE, SOSYAL VE DUYGUSAL SORUNLARA VE OKUL BAŞARISIZLIĞINA YOL AÇAR. TANI GECIKTIKÇE OLUMSUZ ETKILER DE FAZLALAŞIR. BU ÇOCUĞA NASIL ILETIŞIM KURACAĞININ ÖĞRETILMESINE MÜMKÜN OLAN EN ERKEN DÖNEMDE BAŞLANILMALIDIR. DIL, YAŞAMIN ILK AYLARINDAN ITIBAREN HIZLA GELIŞMEYE BAŞLAR, NORMAL IŞITEN BEBEKLER 6 HAFTALIKTAN ITIBAREN, INSAN SESINE DIĞER SESLERDEN DAHA FAZLA TEPKI VERIRLER. ALTI AYLIK BIR BEBEK DILI ANALIZ ETMEYE BAŞLAR, ONU PARÇALARA BÖLER, DAHA SONRA TEKRAR BIRLEŞTIREBILMEK ÜZERE DILI BELLEĞINE KAYDEDER. BEBEKLER ILK BIR YILI DENEYIM YOLUYLA ÇEVRELERINI ÖĞRENMEKLE GEÇIRIR.BU DÖNEMDE KONUŞMAYI VE DILI ANLAMAYI ÖĞRENIRLER. BIR YAŞINDAN ITIBAREN DIL BILGISI AÇISINDAN GÖRECE BIR OLGUNLUĞA ERIŞIRLER. BU DÖNEMDE BEYINSAPINDAKI NÖRONLAR OLGUNLAŞIR, MILYONLARCA MAJOR BAĞLANTILAR YAPILIR. İŞITSEL BEYINSAPI VE TALAMUS IŞITSEL KORTEKSE BAĞLANMAYA BAŞLAR. İŞITSEL SINIR SISTEMINE DUYU GIRIŞI KESINTIYE UĞRADIĞINDA, ÖZELLIKLE ERKEN GELIŞIM DÖNEMINDE, MERKEZI IŞITME SISTEMINDEKI NÖRONLARIN MORFOLOJIK VE FONKSIYONEL ÖZELLIKLERI BOZULUR. BAZI HALLERDE SES UYARANININ KORTEKSE ULAŞAMAMASININ ZARARLI ETKILERI, UYARANIN TEKRAR SAĞLANMASI ILE DÜZELTILEBILIR. MÜDAHALE IÇIN KRITIK BIR DÖNEM VARDIR. YENIDOĞANLARDA IŞITME KAYBI SAPTANDIĞINDA BEBEKLER AMPLIFIKASYONDAN YARARLANIRLAR, HEMEN YAPILAN MÜDAHALE KONUŞMA VE DIL GELIŞIMINI SAĞLAR. BEBEKLERIN ILETIŞIM YETENEKLERI VE IŞITMELERININ MAKSIMUM DÜZEYDE GELIŞEBILMESI IÇIN NÖRAL GELIŞIMIN ŞART OLDUĞU TÜM ÇALIŞMALAR TARAFINDAN DESTEKLENMEKTEDIR.
İŞITME KAYBIYLA İLGILI RISK FAKTÖRLERI
A. DOĞUMDAN 28 GÜNLÜĞE KADAR OLAN YENIDOĞANLARDA
1. AILEDE ÇOCUKLUK ÇAĞINDA KALITIMSAL SENSÖRINÖRAL IŞITME KAYBI ÖYKÜSÜNÜN VARLIĞI
2. İNTRAUTERIN ENFEKSIYONLAR; CMV(SITOMEGALOVIRÜS), RUBELLA, SIFILIS, HERPES VE TOKSOPLAZMA.
3. KULAK KEPÇESI VE KULAK KANALININ MORFOLOJIK ANOMALILERINIDE IÇEREN KRANIYOFASIYAL ANAMALILER BULUNMASI
4. 1500 GRAMIN ALTINDA DOĞUM AĞIRLIĞI.
5. HIPERBILIRUBINEMI(SERUMDA KAN DEĞIŞIMINI GEREKTIRECEK KADAR)
6. OTOTOKSIK ILAÇLAR, AMINOGLIKOZIDLERI IÇEREN FAKAT BUNLARLA SINIRLI KALMAYAN ILAÇLARIN KÜRLER HALINDE VEYA LOOP DIÜRETIKLERLE KOMBINE KULLANIMI.
7. BAKTERIYEL MENENJIT
8. APGAR SKORUNUN 1 DAKIKADA 0-4, 5 DAKIKADA 0-6 ARASINDA OLMASI.
9. BEŞ GÜN VEYA DAHA UZUN SÜRELI MEKANIK VENTILASYON
10. SENSÖRINÖRAL VE/VEYA ILETIM TIPI IŞITME KAYBIYLA GIDEN SENDROMLARDA DIĞER BULGU VE BELIRTILERIN VARLIĞI.
B. 29 GÜNLÜKTEN 2 YAŞA KADAR OLAN BEBEKLERDE TEKRAR TARAMA GEREKTIREN SAĞLIK SORUNLARI
1. ANNE-BABANIN VEYA AILENIN IŞITME, KONUŞMA, DIL VE/VEYA GELIŞIMSEL GERILIĞE ILIŞKIN ENDIŞELERI
2. BAKTERIYEL MENENJIT VEYA SENSÖRINÖRAL IŞITME KAYBINA YOL AÇABILECEK DIĞER ENFEKSIYONLAR
3. BILINÇ KAYBI, KAFATASI KIRIĞININ OLUŞTUĞU KAFA TRAVMALARI
4. SENSÖRINÖRAL VE/VEYA ILETIM TIPI IŞITME KAYBIYLA BIRLIKTE GIDEN SENDROMLARDA DIĞER BULGU VE BELIRTILERIN VARLIĞI
5. OTOTOKSIK ILAÇLAR, KEMOTERAPI ILAÇLARI, AMINOGLIKOZIDLERI IÇEREN, ANCAK BUNLARLA SINIRLI KALMAYAN ILAÇLAR; BUNLARIN KÜRLER HALINDE VEYA LOOP DIÜRETIKLERLE KOMBINE KULLANIMI
6. SIK YINELEYEN VEYA EN AZ 3 AY SÜREN EFÜZYONLU OTITIS MEDIA
C.29 GÜNLÜKTEN 3 YAŞA KADAR OLAN BEBEKLERDE DÜZENLI İŞITME KONTROLÜ GEREKTIREN DURUMLAR
BAZI YENIDOĞANLAR VE BEBEKLER ILK IŞITME TARAMASINI GEÇEBILIR, ANCAK GECIKMELI BAŞLAYAN SENSÖRINÖRAL VE/VEYA ILETIM TIPI IŞTME KAYBININ SAPTANMASI IÇIN YAKIN BIR IZLEM GEREKTIREBILIRLER. BU TÜR BELIRLEYICILERI OLAN BEBEKLERIN 3 YAŞINA KADAR HER 6 AYDA BIR IŞITMELERININ KONTROLÜ GEREKLIDIR.
1. AILEDE KALITIMSAL ÇOCUKLUK ÇAĞI IŞITME KAYBININ OLUŞU
2. İNTRAUTERIN ENFEKSIYONLAR; CMV, RUBELLA, SIFILIS, HERPES VEYA TOKSOPLAZMA GIBI ENFEKSIYONLARIN VARLIĞI
3. NÖROFIBROMATOZIS TIP II VE NÖRODEJENERATIF BOZUKLUKLAR.
