Zorbalık, başka bir kişiye rahatsızlık verme amacıyla tekrarlayan fiziksel veya psikolojik saldırganlıkla karakterize güç kullanmaktır. Akran zorbalığı ise, kendini savunmada zorlanan bir çocuk veya ergenin, tekrarlayan biçimde bir veya daha fazla öğrenci tarafından kasıtlı olarak yapılan rahatsız edici davranışlara maruz kalması olarak tanımlanmaktadır. Olumsuz davranışlar fiziksel temasla (itme, çarpma, tekmeleme), kelimelerle (tehdit, alay etme, sataşma) olabileceği gibi jestlerle, gruptan kasıtlı olarak dışlama şeklinde de olabilir.
Çocuklar akran zorbalığında temel olarak zorba, kurban ve zorba/kurban olmak üzere üç şekilde rol alırlar. Zorbalar; zorbalığı başlatan, lider rol üslenen kişiler, kurbanlar; zorbalığa maruz kalan kişiler, zorba/kurbanlar ise; hem zorbalık yapan hem de zorbalığa maruz kalan kişilerdir.
Öğrencilerin yaklaşık %50’si yaşamlarının bir döneminde zorbalığa maruz kalmakta ve günümüzde akran zorbalığı, giderek artan toplumsal bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Zorbalık, beden ve ruh sağlığını, sosyal ilişkileri ve akademik başarıyı etkilemekte, kişi ve toplum üzerinde ciddi maliyetlere neden olmaktadır.
SİBER ZORBALIK
Günümüz modern toplumlarında görülen bir diğer akran zorbalığı tipi siber zorbalıktır. Siber zorbalık bilgisayar, cep telefonu, tablet benzeri elektronik aletlerle bir akrana karşı yapılan saldırgan ve zarar verme amaçlı davranışları tanımlar. Geleneksel zorbalıktan farklı olarak siber zorbalıkta kurban ve zorba arasında güç farklılığı bulunması gerekmemektedir. Elektronik ortamda çok kısa sürede geniş kitlelere ulaşan siber zorbalık davranışı sosyal medya ve internet üzerinden yayın yapan medya kuruluşları aracılığıyla bazen bütün dünyaya yayılabilmektedir ve siber zorbalığın kim tarafından yapıldığını tespit etmek oldukça zor olmaktadır. Siber zorbanın izini sürmek zordur ve bu nedenle siber zorbalar bulunabileceklerine dair daha az korku yaşarlar bununla birlikte siber zorba kurbanda meydana gelen stresi görmeyebilir. Siber zorbalığın geleneksel zorbalıktan bir diğer farkı da akran zorbalığındaki zaman içerisinde tekrarlama özelliğinin çoğu zaman olmamasıdır. Siber zorbaların çoğunluğu kurbanlarını tanırken, kurbanların %60’ından daha fazlası kim tarafından siber zorbalık yaşadıklarını bilmezler. Siber kurbanlar kullandıkları elektronik aletlerin ellerinden aileleri tarafından alınabileceğini düşünerek genellikle siber zorbalığı bildirip bildirmemek konusunda tereddüt yaşarlar. Siber zorbalık okulda sıklıkla mesajlaşma yoluyla olur fakat kurbanlar bazı okullarda cep telefonu kullanımının yasak olmasından dolayı genellikle bunu öğretmenlerine ya da okul yetkililerine bildirmek istemezler.
AKRAN ZORBALIĞININ FİZİKSEL VE RUHSAL ETKİLERİ
Akran zorbalığının etkileri ile ilgili birçok çalışma yapılmış olup, akran zorbalığına dâhil olan her öğrencide, bulunduğu role göre farklı psikiyatrik ve fiziksel semptomlar ortaya çıkmaktadır. Zorbalığa maruz kalan çocuklarda baş ağrısı, karın ağrısı, iştah kaybı gibi bedensel belirtiler, uyku problemleri, alt ıslatma, psikotik semptomlar, borderline kişilik bozukluğu (BKB), yeme bozukluğu, depresyon, kendine zarar verici davranışlar ve intihar davranışları diğer çocuklara göre daha fazla görülmektedir. Bu çocuklarda daha fazla devamsızlık ve okul başarısızlığı olmaktadır.
Bilişsel gelişiminde gerilik, otizm, öğrenme bozukluğu, dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi olan, davranışsal ve duygusal problemler, serebral palsi gibi kronik hastalıklar zorbalığa uğramayı arttırmaktadır. Farklı görünüme sebep olabilen bir takım deri hastalıkları ve doğuştan ya da sonradan edinilmiş dış görünümdeki farklılıklar zorbalığı arttırmaktadır. Özellikle aşırı kilo ya da obezite gibi sebeplerle ağırlık ve şekil açısından fiziksel görünümleri farklı çocuk ve ergenler kendileriyle alay edildiğini ifade eder ve sıkça zorbalığa maruz kalırlar.
Son yıllarda özellikle Amerika’da sıkça görülen silahlı okul baskınları ve taramaları çocuk ve ergenlerin medya aracılığıyla maruz kaldıkları şiddet ve saldırgan davranış ilişkisini gözden geçirmeyi gerekli kılmıştır. Öfkeli ve suçlu arkadaş çevresinin varlığı, medya aracılığıyla öğrenilmiş şiddet ve akran zorbalığı arasında bir aracı görevi görüyor olabilir.
AKRAN ZORBALIĞINDA KORUYUCU FAKTÖRLER
Sıcak ve yakın aile bağları, akran zorbalığı mağduriyetine karşı çocuk ve ergenlerin duygusal ve davranışsal dayanıklılığı arttırır. Olumlu rol model olabilen, aile bağları kuvvetli, destekleyici ebeveynlerin varlığı akran zorbalığına karşı koruyucudur. Annenin sıcaklığı ve yakınlığı ve iki ebeveynin bir arada olması aileler akran zorbalığına karşı koruyucu faktörlerdir. Yakın ve samimi dostluğun ve komşuluğun olduğu çevrelerde görülen sosyal destek akran zorbalığını azaltabilir. Olumlu ve destekleyici bir okul kültürünün ve okul çalışanlarının varlığı, sınıf içerisindeki iklim akran zorbalığına karşı koruyucudur. Okul ile sağlıklı bir bağın olması, birbirlerini ve öğretmenlerini seven sınıf arkadaşlarının varlığı akran zorbalığının dinamiğinde koruyucu önemli bir faktördür. Destekleyen bir arkadaş çevresinin varlığı, arkadaşları tarafından kabul görme ve arkadaşları ile ilgili olumlu algı akran zorbalığına karşı koruyucudur.
Kaynaklar
Fahy AE, Stansfeld SA, Smuk M, Smith NR, Cummins S, Clark C. Longitudinal associations between cyberbullying involvement and adolescent mental health. J Adolesc Health 2016;59(5):502-9.
J Child Psychiatry-Special Topics. 2018;4(3):34-41
