Amenore, kısaca adet olamama durumudur. Amenoreyi üç gruba ayırabiliriz:
Primer Amenore
Bir genç kızın 14 yaşına geldiği halde ve sekonder seks karakterleri gelişmemiş olarak halen adet görmemiş olmasıdır. Veya 16 yaşında ve seks karakterleri gelişmiş olduğu halde halen adet görmemiş olması durumudur.%0,1-2,5 olarak karşımıza çıkar.
Primer Amenorenin Sebepleri
•Gonadal yetmezlik (yumurtalık veya hipofiz bezi kaynaklı hormon yetmezliği)
•Müllerian Anomaliler (kromozom anomalileri)
•Androjen insensitivitesi (testikuler feminizasyon ; Turner Sendromu; Swyer Sendromu gibi kromozomal anomaliler)
Sekonder Amenore
Daha önce adet görmüş fakat 3-6 aydır adet görememe durumudur. %1-5 görülme sıklığıdır. En sık sebebi anovulasyon(yumurtlama olmaması), kilo kaybı, aşırı kilolu olmak (PCO Sendromu), hipotalamik supresyon(hormonel bozukluk), Ascherman Sendromu olabilir.
Fizyolojik Amenore
Gebelik, emzirme dönemi, ilk adet öncesi dönem(menarş) ve menopoz sonrası dönemlerin bulgusudur.
Amenoresi Olan Hastaya Yaklaşım
•Adetin oluşabilmesi için kadında genital organların (rahim,yumurtalıklar, rahim ağzı ve vajen yollarının) fizyolojik ve anatomik yapıları normal olmalıdır. Adet görmeyi sağlayan ve hormonel etki altında olan rahim içi zarının yapısı, yumurtalıklardan salgılanan hormonlara duyarlı olmalıdır. Yumurtalıkların hormon düzenini oluşturan ve adet görmemizi sağlayan hipofiz bezinin ve GNRH hormonu salgılayan hipotalamusun yapısının normal olması gerekir.
•Bu nedenle hastaya ilk basamak olarak hormon testleri yapılmalıdır (TSH, Prolaktin, FSH, LH ). İkinci adımda progesteron çekilme kanaması sağlanıp E2 hormonuna bakılmalıdır. Son aşamada ise gonadotropin hormon düzeylerine bakılarak tanıya gidilir.
•Sekonder amenore ile gelen her hastada mutlak beta-HCG testi ile gebelik ekarte edilmelidir.
•Primer hipotiroidide TSH veTRH yükselir. TRH dopamini azaltarak prolaktinin yükselmesine , dolaylı yoldan adet görememeye sebep olur. Kısaca her amenore olgusunda guatr(tiroid) hastalıkları da taranmalıdır. Çok yüksek prolaktin olgularında ayrıca prolaktin salgılayan hipofiz tümörleri de düşünülmelidir.
•Progesteron çekilme kanaması ile kanama gerçekleşirse yeterli östrojen varlığı ve genital yolların açıklığı , amenorenin sebebinin yumurtlama olmadığından olabileceği düşünülür. Progesteron ile kanama olmazsa neden östrojen eksikliğine veya genital yollarda tıkanıklığa bağlı olabilir veya polikistik over sendromu ile böbrek üstü bezlerine bağlı olan hastalıklar göz önünde bulundurulmalıdır.
•Sorunun yumurtalıklarda mı yoksa daha üst merkezlerde mi ( hipofiz bezi; hipotalamus gibi) olduğunu anlayabilmek için gonadotropin düzeylerine (FSH;LH) bakılır. Yüksek gonadotropinlerin nedeni gonadal disgenezi (kromozomal hastalıklarda görülen yumurtalıkların gelişmemiş olması veya hiç olmaması hali) veya prematür over yetmezliği (bağışıklık sistemi bozukluğu veya erken menopoz) olabilir. Bu nedenle 30 yaş altı, amenore bulguları ile gelen her hastaya kromozomal (karyotip analizi) değerlendirme yapmak gereklidir. Y kromozomu saptanan kadınlarda gonadlar çıkarılmalıdır (kanserojen gelişim riski vardır). Normal veya düşük gonadotropin varlığında neden hipofiz veya hipotalamus kaynaklı olabilir. Hipotalamik amenore, diğer tüm sebepler ekarte edildikten sonra tanı koyulur ki genelde çoğu zaman stresle,yoğun aktif spor, psikolojik yıkım veya aşırı zayıflıkla alakalı olabilir.
•Asherman sendromu ise en sık rastlanan amenore nedenidir. Rahim içi zarının hasar görmesi sonucu oluşur. Tekrarlayan küretajlar , doğum sonrası müdahaleler , sezaryen, sprel komplikasyonları, enfeksiyonlar ve nadiren tüberküloz sonrası gelişir. Tanı histeroskopi veya histersalpingografi ile koyulur ve operatif girişimler söz konusu olabilir.Tedavide de histeroskopi tercih edilir. Tedavi sonrası gebelik şansı yüksektir.
•Radyasyon ve kemoterapiye bağlı durumlar da amenore sebebi olabilir.
•Östrojen eksikliğine bağlı amenore olgularında en önemli problem osteoporoz (kemik erimesi) sorunudur. Östrojen mutlaka yerine konmalıdır. Östrojenleri yüksek olan PCO (polikistik over hastaları) olgularında ise yüksek karşılanmamış östrojenler endometrium (rahim içi zarı) kanserine neden olabileceğinden bu yönden tedavi edilmelidir. Gonadal disgenezisi olan hastalarda mutlak karyotip araştırması yapılmalıdır.
•Vajen girişinin tamamen kapalı olup adet kanının içeride birikmesi halinde (himen imperforatus) veya vajen duvarı varlığında acil cerrahi müdahale gerekebilir.
