Yaz aylarında artan hava sıcaklığı ile beraber insanların sıvı ihtiyacı artar ve daha fazla su tüketirler. Sıcak yaz günlerinın, mikroorganizmaların çoğalmasını kolaylaştıran özellikleri ile birleşmesiyle, önlem alınmadığı takdirde enfeksiyonların çeşidi, görülme sıklığı ve yayılma hızı artabilmektedir. Bunun yanında özellikle açıkta satılan gıdalar daha çabuk bozulmaktadır. Uygun olmayan su ve gıdaların tüketimi birçok hastalığa davetiye çıkarır. Mikroorganizmalarla kirlenmiş sıvıların içilmesi veya besinlerin yenmesi sonucunda gelişen ve kusma ve ishal ile seyreden “gıda zehirlenmeleri”, yaz aylarında en sık yaşanan rahatsızlıklar arasındadır. “Mikroorganizma”, gözle görülemeyecek kadar küçük canlılar için kullanılan genel addır. Çevremizi oluşturan ortam ve cisimler çok sayıda mikroorganizmaya ev sahipliği yapmakta olup, onların olumsuz etkilerinden korunabilmemiz hem hijyen koşullarına dikkat ederek bulaşma olanaklarının azaltılması, hem de direncimizin yüksek tutulmasıyla başarılabilir.
Doğada, özellikle insanların, bazen de diğer canlıların dışkılarıyla kirlenmiş sularda yaşayan ve mide-bağırsak sistemi rahatsızlıklarına neden olan birçok mikroorganizma bulunmaktadır. En çok hastalık yapan mikroorganizmalar arasında, Escherichia coli, Salmonella veShigella türü bakteriler; kısaca “amip” olarak bilinen Entamoeba hystolitica ile Cryptosporidium parvum ve Giardia intestinalis gibi parazitler; Hepatit A, Rota ve Adeno gibi virüsler vardır. Adı geçen etkenler özellikle sıcak yaz günlerinde durgun su birikintileri ile iyi arındırılmamış içme ve kullanma sularında uzun süre canlılıklarını koruyarak çoğalırlar. Doğrudan kirli suların içilmesi veya kirli suyla yıkanan ya da yeterince yıkanmayan besinlerin yenmesi sonucunda kusma ve sonrasında ishal ile seyreden mide-bağırsak sistemi rahatsızlıkları meydana gelmektedir. Bu tip hastalıklara “gıda zehirlenmesi” denmesinin nedenlerinden biri, mikroorganizmalar kadar ürettikleri zehirlerin de su ve gıdayla geçebilmesidir. Diğer nedeni ise kirli su veya gıda alındıktan kısa süre sonra adeta zehirlenmiş gibi bir tablo gelişmesi ve genellikle alınan etken vücuttan atıldıkça kısa sürede iyileşebilmesidir. Ancak özellikle bağışık sistemi yeterince güçlü olmayan veya vücut direncini azaltan başka sorunları olan kişilerde, bu mikroplar ve/veya zehirleri uzun süren hastalığa yol açabilmekte ve hatta ölümle sonuçlanabilmektedir. Özellikle, küçük bebekler ile yaşlı kişiler, bu tür hastalıklara karşı çok dayanıksızdır.
Sıcak havalarda, özellikle hijyen koşullarına dikkat edilmeden hazırlanan süt ve süt ürünleri; kremalı, mayonezli ya da yumurtalı yiyecekler ile uygun koşullarda saklanmayan et ve deniz ürünleri, kısa sürede bozularak mikroorganizmaların üremesine olanak vermektedir. Bu tip gıdaların tüketilmesi de sindirim sistemi rahatsızlıklarıyla sonuçlanabilmektedir.
Su ve gıdalarla bulaşan enfeksiyonlardan korunmada; yiyecek ve içeceklerin hazırlanması, saklanması ve sunulması ile ilgili sağlık koşullarına uymanın yanı sıra, genel temizlik kurallarına da dikkat etmek çok önemlidir. En önemli korunma yöntemi ise sık sık ve doğru el yıkama alışkanlığı edinmektir. Yemeklerden önce ve sonra, ayrıca tuvalet sonrası eller temiz su ve sabunla çok iyi yıkanmalıdır. Açıkta bulunan ve özellikle durgun birikintilerden alınan sular içilmemeli ya da ancak uygun şekilde dezenfekte edildikten sonra içilmelidir. Özellikle açıkta satılan gıdalar kesinlikle tüketilmemelidir.
Kusma ve ishal geliştiğinde, ilk tedavi kaybedilen sıvının yerine konmasıdır. Kusması devam eden, bulantı nedeniyle ağızdan sıvı alamayan, ishali uzun süren ve özellikle yüksek ateşi olan hastaların ağzdan sıvı alarak kayıplarını karşılamaları mümkün olmayabilir. Bu durumdaki hastalar, en kısa sürede sağlık kurumuna başvurarak tetkik edilmeli ve hem damardan sıvı verilerek hem de düşünülen tanıya göre gerekli görülen ilaçlarla tedavi edilmelidir.
Hastalar, iyileşene kadar “ishal diyeti” denilen yağsız ve posasız gıdalar ile beslenmelidir. Bu kısaca, beyaz ekmek, yağsız peynir, çok iyi pişmiş yağsız haşlama veya ızgara et, yoğurt ve pirinç lapası gibi gıdalar almak; çiğ sebze ve meyveler ile tatlı ve yağlı besinlerden, kızartmalardan, soslu yemeklerden ve süt ürünlerinden kaçınmak demektir. Yağsız makarna, pirinç pilavı ve patates püresi de yenebilir. Ayrıca bol miktarda su ve diğer sıvı gıdalar tüketilmelidir. Sıvı gıdaların tüketilmesinin ishali arttıracağı şeklinde halk arasında yanlış bir inanışa rastlanabilmektedir. Aksine hasta bebek ise anne sütü, erişkin ise ağız yoluyla alınan su kesilmemelidir. Su eksikliğinin böbrek yetmezliği ve koma ile ölüme neden olabileceği unutulmamalıdır.
Gıda zehirlenmelerinde ishal durdurucu ilaçlardan kaçınılmalıdır, çünkü bu tip ilaçlar, alınan mikrop veya zehirinin vücutta kalış süresini ve dolayısıyla zararını arttırabilir. Hekime danışmadan ve kesin gerekli olmadıkça antibiyotik almak da sakıncalıdır. Antibiyotikler, hem mide ve bağırsak yakınmalarına doğrudan neden olabilirler hem de bağırsaklar içinde yaşayan zararsız mikroorganizmaları öldürerek daha tehlikeli olanlara çoğalma fırsatı verebilirler.
Sonuç olarak rahat, güvenli ve sağlıklı bir yaz tatili geçirmemiz, kişisel temizliğimize dikkat kadar, mikroorganizmalarla karşılaşma olasılığımızın azaltılması ve onlara karşı gereken önlemlerin alınması ile mümkün olabilir. Küçük çocukların korunmasında ailelerine özel görev düşmektedir. Bir günü geçen her tıbbi sorunda veya genel durum bozukluğu geliştiğinde 24 saat bile beklemeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalı; bu arada yeterli sıvı almaya çok dikkat edilmelidir. Aynı ortamlarda bulunan başka kişiler hastalanırsa, onlarda saptanan hastalık ve etkenleri öğrenmekte tanı ve tedaviye yol gösterecektir. Sağlığımızın korunması, ancak hepimizin daha çok özen göstermesi ile mümkündür.
KAYNAKLAR:
http://www.cdc.gov/ncidod/dbmd/diseaseinfo/foodborneinfections_g.htm
Summer Time Infections, Vincent Iannelli, M.D. Principles and Practice of Pediatric Infectious Diseases,http://pediatrics.about.com/od/childhoodinfections/a/ 0407_sum_infctn.htm
