Çocuklarda Düztabanlık(Pes Planus)
-Çocuklarda en sık görülen ortopedik rahatsızlık nedir?
Çocuk Hastalar en sık ortopedi polkliniklerine travma nedeni ile, ikinci sıklıkta ise pes planus(düz tabanlık) şikayeti ile getirilir.
-Düz taban ne demektir?
Düz taban tıbbi ismi ile pes planus ayak uzun kavsinin çökmesi anlamına gelir. Normal ayak yere basarken ayağın iç kenarı yere temas etmez, düz taban olması halinde ise bu iç kenar yere temas etmeye başlar. Bu çökme değişik derecelerde olabildiği gibi kavsin tamamen ters dönmesi ile ileri derecelerde de ortaya çıkabilir.
-Ayak kavsi ne işe yarar?
Ayaklar çok sayıda kemik ve bu kemiklerin kendi aralarında yaptığı çok sayıda eklemden oluşan komplike bir yapıdır. Her kemiğin birbiri ile özel ilişkisi mevcuttur. Kemikler arasındaki bu özel ilişki sayesinde ayak tabanı iç kısmında uzunlamasına kavis dediğimiz bir kavis oluşur. Bu kavis belli derecelerede esnek bir yapıya sahiptir. Bu kavsin en önemli özelliği; yürüme sırasında zeminin ayağa yaptığı basıncın emilmesine ve böylece yükün baldır, diz, kalça ve bel eklemine zarar vermesine mani olmasıdır.
-Düztabanlık ne zaman ve nasıl teşhis edilebilir?
Çoğunlukla çocuk yürüme çağına geldiğinde aileler tarafından içe basma şikayeti ile hekime başvuru olur. Ortopedi doktorunun muayenesi ile düz tabanlık tanısı konulur. Yürümeye başlayan çocukların ayakları genellikle doğumdan itibaren bulunan yağ yastıkçığı nedeni ile tombul görünümlüdür ve ayak tabanında kavis görülmez. Vücut ağırlığını yere aktaran ayaklar çocuklarda, çok önem taşır. Genel olarak çocukların % 70-80 inde düztabanlık vardır. Bunun en önemli nedeni ayak tabanında bulunan ve 3 yaşına kadar azalarak devam eden yağ yastıkçığı varlığı ve ayakbileğini tutan bağların henüz tam gelişmemiş olmasıdır. 3 yaşından itibaren yağ yastığının kaybolması ve ayak bağlarının güçlenmeye başlaması ile 8 yaşına kadar genellikle çocuklarda ayak kavsi normal şeklini alır.
Düz Tabanlığın İki tipi vardır;
1. Esnek Düztabanlık; yani ayak havada iken kavisi görülür, ayak yere basınca taban düzleşir, zararsız düz tabanlıktır. Genetik yatkınlık yok ise 8 yaşından sonra ayak bağlarının yeterli güce ulaşması ile düzelir. Genetik yatkınlık söz konusu ise yani anne, baba veya yakın akrabalardan birinde düz tabanlık var ise o zaman 8 yaşından sonra da düz tabanlık kalıcı olarak devam edebilir.
2. Rijit Düztabanlık; Kalıcı yani ayak kavisi ayak yere basarken ve yerden kaldırınca değişmez. Düz tabanlığın en önemli tipi budur. Ayakbileği kemiklerinin aralarındaki uyumun bozulması sonucu ortaya çıkar ve erken tedavi edilmesi kalıcı sakatlıkları önleyebilir.
-Ailelerin endişe etmesini gerektirecek durumlar nelerdir?
Titiz ve dikkatli aileler çocuklarının ilk yürümeye başladığında büyük bir endişe içerisinde ayaklarını içe basma şikayeti ile hemen ortopediste başvurular. Yapılan muayene sonucunda düz tabanlığın esnek tip mi yoksa rijit tip mi olduğu tespit edilir. Esnek tip düz tabanlık hakkında aileye bu durumun önemli bir durum olmadığı, genetik geçiş yok ise 8 yaşına gelindiğinde düzeleceği hakkında bilgi verilir. Rijit tip ise radyolojik tetkiklere(röntgen- Bilgisayarlı tomografi gibi) baş vurularak sebebi hakkında araştırma yapmak gerekir. Rijit tip düztabanlık sebebleri arasında tıbbi olarak vertikal talus olarak adlandırılan durumun tespit edilmesi durumunda derhal cerrahi tedavi gerekebileceği hakkında aileye bilgi verilir. Bu hastalığın tedavi edilmemesi ileri yaşlarda ciddi ayak deformitelerine yol açar ve yürümeyi bozar.
-Bebeklerin düz taban olması normal midir?
Bebeklerin düz taban olması tamamen normal bir durumdur. Bütün bebekler görünüş olarak düz taban doğarlar. Ayak tabanındaki yağ yastıkçığı bu şekilde görülmesini sağlar. Bu yağlı doku 3 yaşına kadar kaybolur.
-Düz Tabanlıkta Tedavi gerekir mi?
Düz tabanlık esnek tipte ise ve 8 yaşından önce hekime gelmiş ise herhangi bir tedaviye ihtiyaç yoktur. Zaten esnek düztabanlıkta çoçuğun herhangibir şikayetide bulunmaz, şikayet daima aileden gelir. Bu durumda hasta muayene edilip esnek düz taban tanısı konulduktan sonra aileye bu durumun normal fizyoloji büyümenin bir parçası olduğu ve 8 yaşında ayak bağ gelişimini tamamladığında kendiliğinden düzeleceği hakkında bilgi verilir.
Bundan birkaç yıl öncesine kadar düz taban olan tüm çocuklara hekimler tarafından ortopedik botlar reçete edilmekte idi. Günümüzde artık sınırlı birkaç ayak hastalığı dışında hemen hemen hiç ortopedik bot reçete edilmemektedir. Bazen eski alışkanlık veya yanlış bilgilenme sebebi ile aileler hekimlerden ortopedik bot reçete etmelerini ısrarla talep etmektedir. Bu durumda aileye açıklayıcı bilgi verilerek gerekli olmadığı konusunda aile ikna edilmelidir. Ortopedik botların düz tabanlığın düzelmesine katkısı olmadığı bilimsel çalışmalar ile kanıtlanmıştır.
Eğer çocuk hekime 8 yaşından sonra getirilmiş ve yapılan muayenesinde esnek düz tabanlık tespit edilmiş ise; çocukta bu durumun herhangi bir şikayete sebeb olup olmadığı araştırılır. İleri düzey düz tabanlıklarda çabuk yorulma, baldır adelelerinde ağrı hatta kramplar ortaya çıkabilir. Bu durmda çocuklar spor ayakkabılar ile rahat ederler, çünkü spor ayakkabılarının tabanları ayak kavsini destekleyici yapıdadır. Şikayeti olan çocuklarda ayak kavsini destekleyici yumuşak tabanlıklar bu şikayetlerin oluşmasını azaltır.
-Ayakkabı kullanımına ne zaman başlanmalıdır?
Esnek düz tabanlık bulunan çocuklarda ortopedik bot adı verilen ve kişiye özel imal edilen ayakkabılar artık kullanılmamaktadır. Bazen Düz tabanlığa bağ gevşekliği nedeni ile kalkaneo valgus deformitesi (Topuk kemiğinin dışa eğilmesi) eşlik etmektedir. Bu durumda bulunan çocuklara ayak bileğini bağ gelişimi tamamlanıncaya kadar düz tutacak yüksek boğazlı ayakkabılar kullandırtmaktayız. Bu ayakkabılar piyasada bol miktarda satılmaktadır.
-Hangi yaş aralıklarında ne tarz ayakkabılar giydirilmelidir?
Her yaş gurubunda ayak sağlığını korumak açısından ayak kavsini destekleyen, yumuşak tabanlı, topuk yüksekliği ön kısmından bir miktar daha yüksek olan ayakkabılar tercih edilmelidir. Son günlerde moda olan Babet tarzı düz ve sert tabanlı ayakkabılar ayak sağlığını tehdit etmektedir.
-Ayakkabının düztabanlık üzerindeki etkisi nedir?
Ayakkabıların düz tabanılık oluşumu veya tedavisi üzerinde herhangibir etkisi yoktur. Sadece düztabanlık sonucu ayak tabanı veya baldırda ağrı şikayeti bulunan hastalarda ayak kavsini destekleyici yumuşak tabanlı ayakkabılar şikayetlerin azalmasını sağlar. Eskiden zannedildiği gibi Ortopedik bot giymek düz tabanlığı önlemediği gibi tedavi de etmez.
-Genetik bir sorun mudur?
8 yaşından sonra bir çocukta düz tabanlık devam ediyor ise çoğunlukla anne, baba veya ikinci derece yakın akrabalardan birisinde düz tabanlık vardır. Bu durum bize genetik geçişin rolü olduğunu işaret etmektedir. Ancak günümüzde genetik geçiş olduğu bilimsel çalışmalar ile tam olarak ispatlanmış değildir.
-Oluşma nedeni nedir?
Düz tabanlığın nasıl veya neden oluştuğunu henüz tıp bilmi aydınlatabilmiş değildir.
-Tedavi edilebilir mi?
Esnek düz tabanlığı bulunan hastaların büyük çoğunluğunda hayatlarını olumsuz etkileyecek bir durumla karşılaşmazlar. Günümüzde bilimsel çalışmalarda düz tabanlığın tedavi edilmesine gerek olup olmadığı hatta esnek düz tabanlığın bir hastalık olmadığı normalin bir varyasyonu olduğu tartışılmaktadır. Ağrısız düz tabanlık da tedavi gerekmez, ancak bazı formları ağrılı olabilir, bu durumda ;
*Ayakkabı değiştirme (ayakkabı modifikasyonu),
*Ayak kavsini destekleyen tabanlık veya ortez kullanımı
*Ağrıyı hafifleten antiinflamatuar ilaçlar kullanımı,
*İstirahat ve buz,
*Fizik tedavi seçenekleri vardır.
Bazı vakalarda, problemi düzeltmek için cerrahi gerekebilir. Cerrahi yöntemler; ağrıyı hafifletmede ve kemik dizilimini geliştirmede yardımcı olabilir:
*Artrodez veya ayak ve ayak bileğindeki, bir veya daha fazla kemiğin, beraber kaynaştırılması (füzyon),
*Osteotomi veya kemiğin, doğru olarak dizilmesi için, kesme ve yeniden biçimlendirme,
*Eksizyon veya kemiğin veya kemik çıkıntısının çıkartılması
*Sinovektomi veya tendonu kaplayan kılıfın temizlenmesi,
*Tendon transferi veya bir parça tendon kullanarak, bir başka tendonu uzatmak veya yerini değiştirmek.
-İlerleyen yıllarda çocuk ne gibi sorunlarla karşı karşıya kalır?
Esnek düz tabanlığı olan kişiler ileri yaşlarda her türlü sporu rahatlıkla yapabilirler. Bazen ayak ve baldır ağrısı şikayeti olabilir. Bu durumlarda hastaya uygun yumuşak tabanlık takviyesi ile bu şikayetler ortadan kalkar.
-Düztaban çocuklar kaç yaşında hangi sporlara yönlendirilmelidir?
Esnek düz taban olan çocuklar her türlü sporu rahatlıkla yapabilir. Herhangi bir branş kısıtlaması yapmaya gerek yoktur.
-Yapılan yeni bir araştırma var mı?
Son yıllarda esnek düz tabanlığın toplumda çok sık olduğu, bu durumun bir hastalık olarak kabul edilmemesi, normalin bir varyasyonu olarak kabul edilmesi gerektiği hakkında çeşitli araştırma yazıları mevcutdur.
-Sonuç:
Toplumda oldukça sık görülen düz tabanlık önemli bir sağlık problemi değildir. Çoğu zaman hastanın şikayeti olmadığı gibi tedaviyede ihtiyaç duyulmamaktadır. Ancak daha az sıklıkta görülen rijit düz tabanlık önemli bir sağlık problemidir ve erken tanısının konulması tedavide başarı şansını yükseltmektedir. Bu nedenle düztabanlıktan şüphe edilen tüm çocukların hangi yaşta olursa olsun mutlaka ortopedist tarafından muayene edilerek esnek-rijit ayrımının yapılması gerekmektedir.