Böbrek Taşı Nedir?
Böbrek taşı, idrar ile atılıp taş oluşturma potansiyeli bulunan maddelerin idrar ortamında supersatüre (aşırı doygun) olması sonucu meydana gelen kristallerin biraraya gelmesi ile oluşur. Bununla birlikte normalde idrarda kristal ve taş oluşumunu engelleyecek bazı kimyasal maddeler vardır, ancak bazı insanlarda bu engelleyici mekanizmalar tam olarak çalışmayabilir. Milimetrik (pirinç tanesi gibi) boyutlardan böbreğin içinin tamamını dolduracak büyüklüklere kadar değişkenlik gösterir.
| İdrar yolu taş hastalığının sıklığı yaklaşık olarak %3 tür. Tedavisiz bırakıldığında calcium oxalate tipi böbrek taşı için tekrar oluşma olasılığı ilk 1 yılda %10, 5 yılda %35, 10 yılda %50 oranındadır. Taş hastalığının oluşumunda kişiye bağlı faktörler ( Genetik : Taş hastalığı bulunanların %25 inin ailesinde de taş hastalığının mevcut olması, ayrıca bazı kalıtsal hastalıklar -sistinüri gibi-. Yaş ve cinsiyet: 20-40 yaş arasında sık görülmesi ve erkeklerde kadınlardan 3 kat daha fazla ortaya çıkması ) ile dış faktörler ( coğrafi bölge, iklim, su alımı, beslenme alışkanlıkları, meslek gibi ) etkili olabilir. |
|
Böbrek Taşını Oluşturan Sebepler Nelerdir?
İdrar yolu taş hastalığının oluşmasında risk faktörleri şunlardır:
Yetersiz sıvı alımı
Beslenme alışkanlıkları
Kalıtımsal hastalıklar (Primer hiperoxaluri, sistinüri gibi)
Böbrekte yapısal bozukluklar
İdrar yolu enfeksiyonu
Metabolik hastalıklar (Gut hastalığı gibi)
Kan kalsiyumunu yükselten hastalıklar (hiperparatiroidizm, hipertiroidizm, sarkoidoz gibi)
Geçirilmiş bağırsak ameliyatları (jejunoileal bypass, ince bağırsak rezeksiyonu gibi)
Bazı bağırsak hastalıkları
Bazı ilaçlar ( Triamteren, İndinavir gibi)
Böbrek Taşı Belirtileri
İdrar yolu taşları hiçbir bulgu vermeden gelişebileceği gibi bazen ciddi şikayetler meydana getirebilir. Böbrek içinde duran taşlar genellikle sessizdir. En sık görülen yakınma ağrıdır. Bir başka bulgu idrarda kan görülmesidir. Bu bazen gözle görülebilir, bazen ise idrar tahlilinde mikroskop düzeyinde tespit edilir. Ağrının şekli çok şiddetli olabileceği gibi bazen hafif fazla rahatsız etmeyen tiptedir. Taşın üretere ( böbrek ile idrar torbasının irtibatını sağlayan ince idrar yolu ) düşmesi ve idrar torbasına doğru hareket etmesi ile o tarafta belden başlayan kasığa yayılan, artıp azalan tarzda, şiddetli ağrı ( kolik tarzı ağrı ), bulantı, kusma, idrarda kanama ve sık idrar yapma isteği ortaya çıkabilir.
Tanı Nasıl Konur?
Yakınmanın dinlenmesi, muayene ve idrar tahlili sonrası taş hastalığından şüphe duyuluyorsa, radyolojik ( görüntüleme ) yöntem ile taş teşhisi konulmaktadır. Direkt üriner sistem grafisi ( DÜSG ), İVP ( ilaçlı böbrek filmi ), ultrasonografi ( USG ) ve bilgisayarlı tomografi ( BT ) tetkikleri tek başına veya kombine edilerek kullanılmaktadır. Ani başlayan böğür ağrısı yakınması olan hastanın araştırılmasında bu tetkiklerden bilgisayarlı tomografi %100 duyarlılığı ile etkili bir yöntemdir.
Böbrek Taşı Tedavisi
4 mm büyüklüğe kadar olan taşların hemen hemen tamamına yakını idrar yolundan düşebilir. 4-6 mm arası büyüklükte olan taşların yaklaşık yarısı düşmektedir. 6 mm den büyük taşların idrar yolundan atılması mümkün olmamaktadır. Taşın boyutu, yeri ve idrar yolunda tıkanıklık oluşturup oluşturmadığı tedavi şeklini seçerken önemlidir.
Bol sıvı alarak taşın kendiliğinden düşmesini beklemek
ESWL (Vücut dışından şok dalgalarıyla taş kırma)
Endoskopik taş tedavisi (kapalı böbrek taşı ameliyatı, kapalı üreter taşı ameliyatı)
Açık cerrahi girişim yöntemlerinden uygun olan yapılmaktadır.
 |
Üreteroskopi Teşhis ve tedavide üreteroskopi: Taş hastalığının tedavisi yanısıra üreter tümörlerinin tanı ve tedavisinde de üreteroskopi yöntemi kullanılmaktadır. Tıbbi teknolojinin ilerlemesine paralel olarak üreteroskopik aletlerin kullanım alanlarında da önemli gelişmeler olmuştur. İnce çaplı ve bükülebilir (flexible) üreteroskoplar sayesinde pekçok vakada kullanılabilme olanağı bulunmuştur. Üreteroskop, idrar yolunun en uç kısmı olan üretranın dış ağzından (işeme deliği) içeri ilerletilerek böbreklerden gelen idrarı mesane bağlayan “üreter” adı verilen ince kanallara ulaşılır. Böylelikle üreter içerisindeki taşlar, damar anormallikleri, taşlar, tümörler, darlıklar ışıklı optik sistem sayesinde direkt olarak gözlemlenebilir. Tanı olanaklarının yanında gerek taş tedavisi gerekse üreter tümörlerinin kesilerek alınması, biyopsisi, koterizasyonu yapılabilmektedir. Üreteroskopi, üreter kanserlerinin tanı ve tedavisinde de kullanılan en önemli yöntemler arasında yer alıyor. Böylece eskiden açık bir ameliyatı gerektiren bir operasyon modern teknoloji yardımı ile daha kısa sürede, açık ameliyatlardaki gibi bir kesi izi olmadan, ve hastanede daha kısa yatış süresi ile tedavi sonuçlandırılabilmektedir. |
Perkütan Nefrolitotomi (Kapalı Böbrek Taşı Ameliyatı)
Bu yöntemde anestezi altında vücut dışından (böğürden) böbreğe küçük bir delik açılarak girilir ve büyük taşlar bu delikten yerleştirilen özel cihazlar kullanılarak once kırılır daha sonrada vücut dışına alınır. Bu ameliyat yönteminin en büyük avantajı büyük taşların tedavisinin kolaylıkla sağlanmasının dışında vücutta büyük bir kesi olmadığı için ameliyat sonrasında ağrı, hastaların günlerce yatağa bağlı kalması gerekmez. Açık ameliyatlara gore nekahat dönemi çok kısadır. Tecrübeli ellerde komplikasyon oranı düşüktür.
Tedavi Sonrası
Tekrarlayan böbrek taşı olanlarda bazı tavsiyelere dikkat edilerek ve bu hastaların bir kısmında ilaç tedavisi ile taş oluşumu önlenebilir ya da tekrar oluşması geciktirilebilir.
En önemli kurallar:
Sofrada ekstra tuz kullanılmamalı
Aşırı proteinden zengin beslenilmemeli
Günde 2 litre idrar çıkaracak şekilde sıvı alınmalı
Bunların dışında yapılacak perhizlerin taş oluşumunu engellemediği artık bilinmektedir.
Taş Hastalığında Metabolik Değerlendirme ve Koruyucu Tedavi
İdrar yolundaki taş ya da taşların tedavisinden 3-4 hafta sonra metabolik değerlendirme önerilir. İdrar yolunda infeksiyon varsa tedavi edilerek idrar yollariinda infeksiyon mutlaka tedavi edilmelidir. İdrar yolları enfeksiyonu ya da idrar yollarında kanama varlığında metabolik değerlendirme yapılmamalıdır.
Bu değerlendirmede:
Öncelikle;
Kırılan, kendiğinden düşen yada ameliyatla elde edilen taşın analizi 24 saatlik idrar toplanır (Laboratuardan verilecek özel toplama kabında bu idrar toplanmalıdır)
24 saatlik idrarda değerlendirilecek parametreler:
Kalsiyum
Kreatinin
Magnezyum, Fosfat
Sodyum, Potasyum, Klorür
Ürik asit
Sitrat
Oksalat
Sistin
Ayrıca kanda kalsiyum, fosfat, ürik asit ve gerekli durumlarda paratiroid hormon düzeyleri değerlendirilir. Elde edilen tüm parametreler incelendikten sonra metabolik sapmalar konusunda yorum yapılarak hemen diyet veya koruyucu ilaç tedavisine başlanabilir.
Bu tip yaklaşım ile yeniden idrar yolu sisteminde taş oluşum riski en aza indirilir.
Amaç taş oluştuktan sonra taşın taş kırma ya da cerahi ile tedavisi değil, taşın oluşmasının önlenmesidir. Bu nedenle taş oluşum mekanizmasının altında yatan metabolik nedenin ortaya çıkartılması gereklidir.
Retrograde İntrarenal Cerrahi
Böbrek ve üreter taşlarının lazer yöntemi ile tedavi edilmesidir.Her büyüklükteki taşa uygulanabilir.Başarı oranı %96-99 arasında değişir.Genel anestezi altında yapılır.Operasyon süresi taşın boyutuna göre değişmek ile birlikte 30 dakika ile 3 saat arasında sürer.Hastanede kalış süresi 8-12 saattir. Tek seanslık bir işlemdir.Operasyon sırasında lazer ile kırılan taşlar taş forcepsi denilen alet ile vucüt dışına alınır.Taşlar analize gönderilerek taş tipi belirlenir.Taş tipine göre bir daha taş oluşmaması için gerekli önlemler alınır.
ESWL(DIŞARIDAN SES DALGALARI İLE TAŞI KIRMA )
İlk kez 1980'li yıllarda uygulanmaya başlayan ESWL yöntemi , 1992 yılından sonra maliyetlerin düşmesiyle günümüzde taş tedavisinde sık kullanılan , etkili bir yöntem ve bir çok hastada ilk tedavi olarak uygulanmaktadır.Ses dalgalarının taşa odaklanması sonucunda taşın kırılmasını hedeflenir.
ESWL nedir? nasıl bulunmuştur?
ESWL dışardan ses dalgaları yöntemi ile taş kırma yöntemidir.Temel prensip, süratle yükselen kısa süreli ve yüksek basınçtaki şok dalgalarının taşa odaklanarak taşın kırılması dır.1980 li yıllarda Alman Dornier firması süpersonik uçaklardan çıkan ses dalgalarının havadaki cisimleri parçaladığını görmüşler. Bu sistemi böbrek taşlarında uygulamışlar ve başarılı olmuşlar.
ESWL bir ameliyat mıdır?
Hayır. ESWL günübirlik uygulanan bir tedavi yöntemidir.Hastalar randevu saatinde gelir işlem uygulandıktan sonra hastanede yatması gerekmez.Anestezi yapılmaz.İşlem seanslar şeklinde uygulanır.Bir hastaya ortalama 1-3 seans yapılır.Seanslar arası genellikle 1 haftadır.Gerekli durumlarda doktor tarafından seanslar daha erken yada daha geç yapılabilir.
ESWL tedavisi neden önemli ve sık uygulanıyor?
ESWL tedavisinin böbreklere kanıtlanmış kalıcı bir zararı yoktur.Taşın yerine göre başarı oranı değişmekle birlikte %90 lara kadar çıkan başarı yüzdesi vardır.Özellikle çocuklarda olduğu gibi tekrarlayan taş hastalığı olan kişilerde ameliyat olmadan taş tedavisi yapıldığı için bu yöntem çok önemlidir.Aksi halde her seferinde taş için ameliyat olunursa böbrekte fonksiyon kaybı olacaktır.Oysa ESWL bir yıl içinde dahi defalarca uygulanabilir.
İdrar yollarındaki her taşa ESWL yapılabilir mi?
Teknik olarak yapılabilir.Günümüzde idrar yolları içinde 2 cm den küçük ve idrar yollarında aşırı genişleme yapmamış taşlarda sık kullanılmamaktadır.
ESWL hangi hastalara uygulanamaz?
Aşırı şişman hastalar
Kanama, pıhtılaşma bozukluğu olan hastalar
Hamile bayanlar
Kontrol altında olmayan hipertansiyonu olan hastalar
ESWL tedavisine hazırlık nasıl yapılır?
Özel bir hazırlığı yoktur.İdrar yolu enfeksiyonu olan hastalar antibiyotik kullanmalıdır.Kan sulandırıcı ilaç kullananlar 3-5 gün önce kesilmelidir.İşlem sırasında aç olmaya gerek yoktıur.Hastanın verilen randevü saatinden 15 dakika önce gelmesi yeterlidir.
ESWL tedavisinde kullanılan kaç çeşit güç kaynağı vardır?
Toplam 3 çeşit güç kaynağı vardır.Elektrohidrolik ,elektromanyetik ve piezoelektrik. Türkiye'de ve dünyada en çok bizimde kullandığımız elektrohidrolik güç kaynağı kullanılır.Her üç makine arasında tedavi başarısı açısından minimal farklar vardır.
İşlem sırasında taşın odaklaması nasıl yapılır?
Taşın odaklanması röntgen cihazı (el yöntemi ) yada ultrason (bilgisaraylı bir robot kol sistemi ) kullanılarak yapılabilmektedir.Bugün odaklama için en çok röntgen cihazı kullanılmaktadır.Biz tıp merkezimizde her iki yöntemi uygulamakla birlikte , kendimizi ve hastalarımızı röntgen ışınının zararlı etkilerinden korumak için hastalarımız çoğunda robot kol sistemini kullanmaktayız.Bu sayede hem hastaya daha az zarar vermiş hem de röntgen filmlerinde görülemeyen taşları da rahatlıkla odaklayabilmekteyiz.
ESWL çocuk hastalara uygulanabilir mi?
ESWL her yaştan gruba uygulanabilir.Erişkinlerde çok sık uygulanan bu yöntem çocuk hastalarda da rahatlıkla uygulanabilir.Bugün için idrar yollarında taşı olan çocuk hastaların yaklaşık %80'i ESWL yöntemi ile ameliyata gerek duyulmadan tedavi edilebilmektedir Taşın verdiği cevaba göre 1-5 seans uygulanır. Bir seans çocuk hastalar için ortalama 20-30 dakika sürmektedir.Erişkinlerden en önemli farkı çocuk hastalara anestezi uygulanmasıdır. Odaklama sırasında ve tüm işlem boyunca hareketsiz kalınması gerekir buda çocuk hastalarda zor hatta imkansız olduğu için anestezi gereklidir.
Bir ESWL seansı ne kadar sürer?
Süre taşın yerine ve büyüklüğüne göre değişir.
Örneğin idrar yolunda (kanalda) 1 cm taşı olan hastanın bir seansı 30 dakika sürmekte iken böbrek içinde 2 cm taşı olan hastanın bir seansı 45 dakika sürmektedir.
Seans aralıkları ne kadardır?
Bunun kesin süresi olmamakla birlikte genellikle 1 haftadır.Ortalama 5 ile 15 gün arasında taş kırma yapılması önerilmektedir.
ESWL'de başarı oranı nedir?
Başarı oranı %100 değildir.Taşın yerine ve büyüklüğüne göre değişmekle birlikte ,1 cm den küçük taşlarda yaklaşık %60-90 başarı vardır.Taş büyüdükçe başarı oranı düşer.
