Uzm. Dr. Abdulkadir YıldırımEnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji
İyi günler... Size kısaca CytoMegaloVirus (CMV) hakkında kısaca bilgi vermek istiyorum. Umarım size faydası olur. Sağlıklı günler... CMV Herpes virüs ailesinden bir DNA virusudur. Türe özel olarak fare, hamster, maymun gibi türlerde de enfeksiyon yapan CMV gösterilmiştir. İnsanda daha çok fetus ve süt çocuklarında infeksiyonlara neden olur. Çok az da olsa enfeksiyon (özellikle 2 yaş altındaki çocuklarda) ölümcül olabilmektedir. Amerika’da üreme çağındaki kadınların % 50’si CMV infeksiyonuna karşı duyarlıdırlar. Düşük sosyo-ekonomik koşulları olan kadınlarda bu oran % 15’e inmektedir. Yenidoğan CMV infeksiyonları canlı doğumların %1’inde gözlenir. ABD’de yenidoğanlarda yılda *** *** ** yeni CMV infeksiyonu tespit edilmektedir. CMV cinsel ilişki, , damlacık (ağız-burun salgıları), süt, kan ve organ nakliyle bulaşmaktadır. Böbrek, karaciğer ve kemik iliği alıcılarında en çok görülen enfeksiyonlardandır. Buna ek olarak doğumdan hemen sonraki dönemde bebeklerın bir kısmına anneden CMV enfeksiyonu (muhtemelen rahim ağzı ve vajenden kan, idrar ve salgı yoluyla) bulaşmaktadır. Gebelerin %3-5 ‘inde rahim ağzında CMV gösterilmiştir. İlk geçirilen veya tekrarlayan CMV enfeksiyonu bulgu vermeden veya diğer virus enfeksiyonlarından ayırt edilemeyecek şekilde seyredebilir. Hastalıkta tükrük bezleri, akciğer, karaciğer, pankreas, böbrek, iç salgı bezleri, beyin tutulumunu gösteren hücre çekirdeği içinde özel boyanan cisimcikler görülür. CMV enfeksiyonu, temel olarak hamileliğinde ilk kez CMV enfeksiyonu geçiren annelerin bebeklerine, anne karnında veya doğum sırasında bulaşmaktadır. Virus tükrük bezlerinde uzun süre hastalık yapmadan kalabilir. Anne idrarında ve çocuk eşinde bulaşabilir virus olduğu gösterilmiştir. Anne karnında virusu alan ve hasta olan çocukta erken doğum, sarılık, karaciğer ve dalak büyümesi, akciğer enfeksiyonu(zatürree), kafanın küçük olması (mikrosefali), beyinde hasar ve kireçlenme, zeka geriliği, gözde iltihap, kanama eğiliminin artması ve ölüm görülebilir. Açıklanamayan küçük kafalılık ve zeka geriliklerinin önemli bir kısmından CMV ‘un sorumlu olduğu düşünülmektedir. Bulaşmanın diğer bir yolu organ ve doku( kan,ilik vb) naklidir. Ayrıca bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde de CMV önemli bir sorun oluşturur. Hemen doğmadan önce veya doğumdan sonra enfenksiyon alınması, düşük ağırlıklı doğmuş bebekler dışında genellikle kötü bir sonuca neden olmaz. CMV enfeksiyonu, cinsel ilişki ve virus içeren vücut salgıları (kan, idrar ve tükrük) yolu ile bulaşmaktadır. Virus anneden çocuk eşine oradan da bebeğe geçmektedir. Virus yok etmek için içerisine alması gereken beyaz kürelerin de çocuk eşinden bebeğe kan yoluyla virus bulaşmasında etken oldukları şüphelidir. Bebeğe bulaştığında virus en kolay böbrekte çoğalmakta ve bebek idrarında virus bulunmaktadır. CMV kuluçka süresi ortalama 40 gündür. İlk kez gebeliğinde CMV alan bir annenin bebeğine bulaştırma ihtimali %30-40 dolayındadır. Anne daha önce CMV ile hastalık geçirmişse karnındaki bebeğine CMV bulaştırma oranı %2’den azdır. Özellikle annenin ilk enfeksiyonu sonucu anne karnında hasta olan çocuklar CMV enfeksiyonunun işaret ve bulgularını gösterir ve sekeller gelişebilir. Daha önce hastalanıp kanında CMV karşı antikor bulunan kadınların ancak %3'ünde gebelik sırasında tekrar enfeksiyon gelişebileceği hesaplanmıştır. 35 yaşındaki kadınların %80’inin kanında CMV’a karşı antikor olduğu gösterilmiştir. Yine de diğer virus enfeksiyonlarından farklı olarak(kızamıkçık, su çiçeği vb) annenin gebeliğinde hem ilk hem de tekrarlayan enfeksiyon geçirmesi bebekte hasara yol açabilir. Doğumsal CMV enfeksiyonun şiddeti veya sekelleri tekrarlayan enfeksiyon geçiren anne bebeklerinde daha azdır. Bebeklik dönemindeki enfeksiyonların nedeni ise özellikle 2 yaş altındaki kardeşlerdir. Çalısmalar günlük bakım işinde veya çocuk kreşlerinde çalışan kadınlarda virusla karşılaşma oranının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Bu nedenlerle gebelik planlayan kadınların bu tür yerlerden veya kadınlardan uzak durması önerilebilir. CMV hücrelerin parçalanmasına yol açar. Bebekte enfeksiyona bağlı olarak hücre hasarı gebeliğin 2. yarısında meydana gelir ve gebelik sonunda en yüksek düzeye çıkar. CMV enfeksiyonu düşüğe neden olmazken ağır seyreden enfeksiyon erken doğum, ölü doğum ve yeni doğanda enfeksiyonla sonuçlanabilir. Virusun hastalık yapma kapasitesi ve bebeğin direncine göre değişen sekel ve hastalık seyri görülebilir. CMV enfeksiyonu belirtileri; Normal bir erişkinde ateş,lenfositoz,lenfadenopati,halsizlik gibi semptomlar gösterir.Virus bazen yıllarca vücudda kalır yeniden realtive olabilir.Oluşturduğu bazı tablolar aşagıda belirtilmiştir. -Karaciğer ve dalakta büyüme (hepatosplenomegali), -Göz iltihabı -Küçük kafalı doğma (Mikrosefali) -Kafa içinde kireçlenmeler -Yaygın nokta tarzında kanamalar -Sarılıktır. Hastalığın belirtisiz seyrettiği çocuklarda tanı ; * Kandan virüs üretilmesi * Serumda CMV antikorlarının tespiti (IgM) * Çekirdek içi inklüzyon cisimciklerinin görülmesi * Hücre içi (İntrasitoplazmik) inklüzyon cisimciklerinin görülmesi önemlidir. CMV bulaşmış çocukların % 90’dan fazlasında idrar kültürlerinde virus üretilebilir. Böbrek, karaciğer ve akciğerleri tutan yaygın enfeksiyon daha az görülmektedir. CMV enfeksiyonu en önemli hasarı beyinde yapar.Hücre ölümü olan odaklarda çekilme (atrofi) olmakta ve bunun sonucu (mikrosefali) küçük kafalı bebek doğmaktadır. Mikrosefali ile CMV enfeksiyonu arasında direk bir ilişki yoktur. Bir araştırmada (İsviçre’de) CMV enfeksiyonu ıle doğmus 56 bebekte hiç mikrosefaliye rastlanmamıştır. Araştırmalara göre 12 küçük kafalı(mikrosefali) bebekten sadece birinde CMV bulunmuştur. Eğer enfeksiyon beyin omurilik sıvısının dolaşımını bozarsa ( 4. ventrikül duvarında hasar meydana gelirse) tersine içi su dolu , büyümüş kafalı (hidrosefali) bebek doğabilir. Göz ve sinirinde iltihaba bağlı görme kaybı, küçük göz (mikroftalmi), katarakt olabilir. Kulak sinirleri etkilenerek sağırlık oluşabilir. Tanı: Özel bir klinik bulgu veya belirti yoktur. Ancak şüphelenildiğinde veya tarama yapıldığında antikor ve kültür yardımıyla tanı konulabilir. CMV infeksiyonunun ultrasonografik bulguları bu hastalığa özel değildir. Artmış barsak ekosu, ventrikülomegali(beyinde su toplanması), intrakranial (kafa içi) kalsifikasyon(kireçlenme), non-immunhidrops(bebekte yaygın su toplanması ve ödem), ascites(karın boşluğunda sıvı) ve gelişme geriliği CMV enfeksiyonuna bağlı olabilir. Toxoplasma ve varicellada da görülen karaciğer büyümesi ve kalsifikasyonu CMV enfenksiyonunda da görülebilir. Dalak büyümesi (splenomegali) doğuma yakın görülmektedir.Ultrasonda bulgular tespit edildiği zaman bu vakaların yarısında çok sayıda organ tutulmuş olmaktadır. Ultrasonografik olarak infeksiyondan etkilenmiş bebeklerin bir çoğunun normal olarak değerlendirilmesi mümkündür. Bir kez anatomik olarak normal olduğu söylenen bebekte sorun çıkmaması ihtimali yüksek olmasına rağmen kesin olarak ultrasonografi ile bebeğin normal olduğu söylenemez. Laboratuar: CMV enfeksiyonu anne kanında çeşitli antikor testleri yapılarak tespit edilebilir. Antikor bir mikrop ya da büyük moleküle karşı, o moleküle özel, savunma hücreleri tarafından oluşturulan maddelerdir.Genellikle enfeksiyonlarda iki tip antikor aranır. Bunlar; yeni geçirilen enfeksiyonlarda kanda hemen (1-2 hafta) yüselip, kısa sürede(4-6 hafta) kaybolan immunoglobulin M tipi (IgM) ve yavaş yükselip(2-4 hafta), uzun süre ( bazan ömür boyu) kanda tespit edilebilen immunoglobulin G (IgG) tipi antikorlardır. Kanında CMV antikorları olmayan bir annede 3-4 haftalık bir sürede (seronegatif) tekrarlanan ölçümde antikor tespit edilirse ( seropozitıf) bu (Ig G tipi antikorların artışı) yeni geçirilmiş enfeksiyonu gösterir. Çocukta bu antikorlar yıllarca varlıklarını korur. Diğer çabuk yükselen antikorlar (IgM) daha az güvenilirdir ve eğer tespit edilirse 30- 60 gün içinde geçirilmiş enfeksiyonu işaret eder. Bebekte Ig M gebeliğin ilk yarısında tespit edilemez. Çünkü bebeğin bu dönemde bağışıklı sistemi ve antikor yapımı henüz gelişmemiştir. Tekrarlayan enfeksiyonlu kadınların bir çoğu CMV’a karşı antikor ( IgM ) üretirler. Gebelik esnasında annede antikor oluşursa AMNIOSENTEZ TEKLİF EDİLMELİDİR. Amniotik sıvıdan kültür ve viral DNA araştırılması (PCR kültüre nazaran daha guvenlidir) güvenilir sonuçlar verebilir. Ancak amnion sıvısında virus gösterilmesi çocuğun hasta olduğunu ve etkilendiğini göstermez. Böyle bir durumda çocuk yaklaşık %30 enfekte olmakta ve ancak bebeklerin %6-7’si enfeksiyondan etkilenmektedir. Bir kez CMV ile enfekte bebek doğuran anneye sonraki gebeliğine taşıdığı bir risk olmadığı, riskin tüm diğer annelerdeki kadar olduğu anlatılmalıdır. Tarama: Doğum öncesi yapılan genel değerlendirmede CMV enfeksiyonu için tarama gerekmediği genel olarak kabul görmektedir. Annede CMV taraması antikorların erken tespiti ile yapılabilir. Annede antikor yoksa sonraki muayenelerde gerekli görüldüğünde CMV antikorları aranarak gebelikte enfeksiyon geçiren anne tespit edilebilir. CMV aşısı(canlı virus içeriri) geliştirilmiştir. Aşı güvenli olmasına rağmen virusun kanserojen etkisinden şüphelenildiğinden bazı çekinceler doğurabilmektedir. Ayırıcı tanı : Anne karnında geçirilen enfeksiyonlar benzer bulgulara neden olabilir veya belirtisiz seyredebilirler. Temel ayırıcı tanıda tüm enfeksiyon hastalıklarına ait klinik bulgular göz önünde tutulmalıdır. Kesin tanı genellikle virüs kültürü veya antikorların artışları takip edilerek konulur. Dolayısı ile anne karnındaki bebekten alınan sıvı veya kan örneğinde virus tespit edilmesi veya antikorların gösterilmesi dışında güvenilir tanı yöntemi yoktur. Ancak bazı ultrasonografi bulgularına bakılarak, anne karnındaki bebekte bir sorun olabileceği düşünülüp daha ileri tanı yöntemlerine başvurulmalıdır. Bu bulgulardan bir kısmı aşağıda sıralanmıştır; * Hidrops (bebekte yaygın su toplanması ve ödem) * Ascite ( bebeğin karnında su toplanmış olması) * Ventrikülomegali(beyin boşluklarının aşırı genişlemiş olması) * İntrakranial kalsifikasyon (kafa içinde kireçlenmeler) * Ekojenik bağırsak(ultrason dalgaları ile daha yoğun ve beyaz görülen bağırsak) * Anne karnındaki bebekte gelişme geriliği Bütün bu çabalara rağmen önlenemeyen sakatlıklar veya hastalıklar olması mümkündür. Anne, baba ve doktor bilimsel kaygılarla ancak ellerinden geleni yapabilirler. Her geçen gün elimizden daha çok şey geliyor, olanaklarımızın daha artması bu sorunları yok edebilecektir. Tedavi: Akut cytomegalovirus infenksiyonu geçiren ve immun sistemi yeterli olan sağlıklı kişilerde tedavi semptomatiktir.İmmun sistemi bozulmuş kişilerde antivirutik tedavi gerekecektir.Akut anne ve fetuslar için etkili bir tedavi şekli yoktur.Spesifik CMV aşısı çalışmaları halen devam etmekte olupböbrek nakli ve kemik iliği nakilleri sırasında spesifik immunglobulin uygulalamaları önerilmektedir.
11 Ağustos 2007