Beslenme Biçimleri
Doğal beslenme
Yapay beslenme
Karışık beslenme
Doğal Beslenme : 0-6 ay arasında en ideal beslenme biçimi anne sütü ile beslenme (doğal beslenme ) dir. Bu dönemde anne sütü dışında su dahil hiçbir ek besin verilmemesi uygundur. Zira anne sütü D vitamini dışında bebeğin tüm ihtiyaçlarını karşılayacak niteliktedir. ( Bu nedenle doğumdan itibaren bebeklere anne sütü dışında günde 400 ü D vit desteği sağlanmalıdır. ) Sadece anne sütü ile beslenme bir çok hastalığın görülme sıklığını azaltmakta ve beyin gelişimi daha iyi olmaktadır.
Yaşamın ilk 2 yılı büyüme ve gelişmenin en hızlı olduğu en önemli dönemdir. Bu dönem için hayati faydaları bulunan anne sütü çok önemlidir. Dünya sağlık örgütü de bu nedenle anne sütü ile beslenmenin 2 yaşına kadar sürdürülmesini önermektedir.
Yapay ve Karışık Beslenme : Anne sütü ile beslenmenin uygulanamadığı koşullarda inek sütünden imal edilmiş ve bileşimleri anne sütüne benzeyecek şekilde değiştirilmiş formül sütler (mama) kullanılabilir. Buna yapay beslenme denilmektedir. Anne sütü + formül süt ile beslenme de karışık beslenme olarak adlandırılmaktadır.
Anne sütünün faydaları
Anne sütü mamalara ve diğer besinlere göre daha kolay sindirilir.
İçeriği sabit değildir. Annenin beslenmesinden bağımsız olarak bebeğin ihtiyaçlarına göre düzenlenir.
İlk 7 günkü süt kolostrumdur. Protein, mineral ve vitaminlerden zengindir. Protein içeriğinde özellikle Ig A olmak üzere koruyucu antikorlar ve barsak epitelinin direncini artırıcı maddeler bulunur. 7-15 gün arası gelen süte geçiş sütü , 2 haftadan sonra oluşan süte ise olgun süt denir.
Anne sütünün içeriği bebek emerken değişir. Emzirmenin başlangıcında karbonhidrattan zengin ön süt, sonunda ise yağdan zengin son süt salgılanır.
Anne sütündeki proteinlerin önemli bir kısmı bazıları antienfektif maddeler olan, ayrıca sindirimi kolay olan whey proteinleridir.
Whey proteini anne sütünde inek sütünden daha fazla bulunur ve inek sütünde bol bulunan kazein proteinine göre daha kolay sindirilir.
Anne sütünde bulunan yağlarda sindirimi kolay doymamış yağ asitlerinin oranı yüksektir. Beyin ve sinir dokusu gelişimi için çok gerekli olan esansiyel yağ asitleri anne sütünde inek sütünden 8 kat daha fazla bulunur.
Anne sütü ile sağlanan çinko, demir gibi minerallerin bağırsaktan emilim oranları diğer sütlere kıyasla çok yüksektir. Anne sütünün toplam protein ve mineral içeriği inek sütüne göre daha düşüktür, ancak bu miktarlar bebeğin ihtiyacını karşılamaya yeterlidir.
Fazla protein ve minerallerin idrarla atılması gerektiğinden anne sütü ile beslenen bebeklerde böbreklerin yükü daha hafiftir.
Anne sütü bebeğe yetiyor mu ?
Kadınların % 99 unda süt üretme yetisi aynı anda 2 bebek büyütecek kadar fazladır.
İlk emzirmelerde sütün hemen gelmemesi endişelenecek bir durum olmamalı, bebeğe başka besin verilmeden emzirmeye devam edilmelidir.
Bebeğin ilk iki günlük enerji gereksinimi doğum öncesinde anne tarafından sağlanarak depo edilmiştir.
Süt yapımını belirleyen en önemli iki faktör bebeğin sık emmesi ve memelerin boşaltılmasıdır. Göğüsler dolu olmasa da doğumdan hemen sonra emzirmeye başlamak süt yapımının uyarılması ve devamı için gereklidir.
Prolaktin salınımının artması için gece emzirmeler yararlı olmaktadır. Emzirme sıklığı ve süresi bebeğin isteğine göre ayarlanmalıdır.
Süt yapımı annenin beslenmesinden etkilenmez. Yine meme başının çökük olması bebek doğru teknikle emerse sorun oluşturmaz.
Annelerin çoğu değişik düşüncelerle sütlerinin bebekleri için yetersiz olduğu endişesine kapılmaktadırlar. Bu gerçekte yersiz bir kaygıdır. Aşağıdaki kriterlere bakarak sütün yeterli olup olmadığı anlaşılabilir.
Anne sütünün yeterli olduğunu gösteren kriterler
Günde en az 5-6 kez idrar yapması
15. günde doğum kilosuna ulaşması (ilk hafta doğum kilosundan biraz kaybedebilirler.)
Ayda en az 500-600 gr kilo alması
Doğal beslenmede sorunlar
Aşırı ağlama ( infantil kolik) : Sütün yetmediği şeklinde algılanabilir. Bebekler büyümenin hızlandığı 3., 6. ve 8. haftalarda daha fazla emmek isterler. Bu durumda çocuk ağlayarak açlığını belli edebilir. Anne bebeğini sık emzirirse süt yapımı en geç 72 saat içinde yeterli miktara ulaşır ve bebeğin emme ritmi eski düzene ulaşır.
Yeterli kilo alamama : Emzirme tekniği düzeltilmeli, kısa ama sık aralıklarla emzirilmeli, bebek çok acıkmadan emzirilmeli, biberon veya emzik verilmemeli.
Meme başı çatlakları : Aşırı ağrı nedeniyle emzirilemiyorsa memeler sağılarak boşaltılmalı
Parasetamol gibi ağrı kesiciler kullanılmalı, meme başı kuru tutulmalı, her emzirmeden sonra az miktarda süt sıkılarak meme başına sürülmeli.
Göğüslerde süt birikmesi : Emzirmeye geç başlanması, bebeğin memeyi iyi boşaltamaması, öğün aralarının uzun olması ya da öğün atlanması gibi durumlarda ortaya çıkar. Genellikle süt salgısının arttığı ilk günlerde görülür. Göğüsler aşırı gergin ve ağrılıdır. Mastitten farklı olarak kızarıklık yoktur. Nadiren hafif ateş olabilir. Emzirme tekniği kontrol edilmeli. Bebek emmekte zorlanıyorsa süt sağılarak memeler bir miktar boşaltılmalı. Emzirmeden önce sıcak kompres, sonra ise soğuk kompres uygulanmalıdır.
Süt kanalında tıkanıklık: Tıkanmış kanal göğüste şişlik olarak ele gelir. Bazen kırmızı ve ağrılı olabilir.
Sebepleri süt kanallarının tam boşalmaması, annenin dar veya çok geniş sütyen giymesi, yüzükoyun yatması, bebeğe ek besin başlanması veya hatalı emzirme tekniği olabilir. Emzirmeye daima şişliğin olduğu taraftan başlanmalı, göğüsler iyice boşaltılmalı ve şişliğin olduğu bölgeye sıcak kompresler uygulanmalı.
Mastit: Meme başı çatlağı sonrası, tedavi edilmemiş süt kanalı tıkanıklığı ve göğüslerde süt birikmesi sonucu oluşabilir. Göğüsler şiş kızarık ve ağrılıdır. Halsizlik, üşüme, titreme ve ateş görülebilir. Tek veya iki taraflı olabilir. Bu durumda kesinlikle emzirmeye ara verilmemelidir. Sık emzirilmeli ve mastitli meme önce emzirilmeli, yaş sıcak pansuman uygulanmalı, anneye 24 saat kesin istirahat verilmeli, hafif analjezik (parasetamol kullanılmalı), sıvı alımı artırılmalı ve gerekirse antibiyotik kullanılmalıdır. Mastit sırasında bebeğin emzirilmesinde sakınca yoktur. Mastit sırasında göğüslerin boşaltılması meme apsesinin gelişmesini önlemek açısından çok önemlidir.
Meme Apsesi: İyi tedavi edilmemiş mastite bağlı olarak ortaya çıkar. Acil tedavi edilmesi gereken ağrılı bir durumdur. Antibiyotik tedavisine ek olarak cerrahi drenaj yapılmalıdır. Emzirmeye her iki göğüste de devam etmenin hiçbir sakıncası yoktur ve mastitin tekrarlamaması ve emzirmenin başarı ile devamı açısından önemlidir. Anne ağrı nedeniyle emziremiyorsa göğüsler 3 saatte bir sağılmalıdır.
Annede hastalık: Bir çok hasta anne bebeğini hiçbir sakınca olmadan emzirebilir. Örneğin üst solunum yolu enfeksiyonu geçiren bir annenin bebeğini emzirmesinde hiçbir sakınca yoktur. Aksine bu hastalıkta vücudunda oluşan antikorları bebeğe vermesi açısından koruyucudur. İshal geçiren anne de bebeğini emzirebilir. Annenin hastaneye yatacak kadar ağır hasta olması veya bebek için sakıncalı ilaç alması durumunda emzirme sakıncalıdır. Tbc tedavisi gören annede balgam temizlenmiş ve evde tedavi dönemine geçilmiş ise emzirmesinde sakınca yoktur. Bu durumda bebek koruyucu tedaviye alınmalıdır. Hepatit B veya C enfeksiyonu geçiren anneler bebeklerini emzirebilir. Psikoz ve ağır depresyon durumlarında anne bebeğini emzirebilir ama bebeğe zarar verebilecek davranışlar açısından emzirmenin gözlem altında yapılmasında yarar vardır. HIV (+) annelerin emzirmeleri sakıncalı olabilir.!!
Anneyle ilgili diğer durumlar: Lityum, kemoterapötik ilaçlar, radyoaktif maddeler ve ergotamin türevleri almakta olan annelerin emzirmeleri sakıncalıdır. Emziren kadınların OKS olarak sadece progesteron içeren hapları kullanmaları gerekmektedir. Gebelik ve menstrüasyon sırasında emzirmeye devam edilebilir.
Bebekte hastalık: Galaktozemi dışında anne sütü ile beslenmenin kontrendike olduğu durum yoktur. Fenilketonüri hastalığı olan bebekler de kan fenilalanin düzeyleri kontrol edilerek anne sütü ile beslenebilirler. 1500 gr altında prematüre bebekler için anne sütü yeterli olmadığı için özel formüllerle desteklenmelidir. Bebekler ishal olduğunda anne sütü ile beslenmeye kesinlikle ara verilmemelidir. Aksine sık aralıklarla emzirme ishalin düzelmesine ve çocuğun dehidratasyondan korunmasına yardımcı olmaktadır.
Anne sütünün saklanması : Sağılan sütler kapağı ve şişesi 5 k kaynatılmış cam kavanozlarda saklanmalıdır. Oda ısısında 6 saat, buzdolabı rafında 24 saat, derin dondurucuda 6 ay değerini kaybetmeden bekletilebilir. Bu sütler ben-mari yöntemi ile ısıtılmalıdır.
