Çocuklarda bakteriyel menenjitlerin hemen tamamı 3 bakteri tarafından oluşturulur:

Hemofilus influenzae
Streptecoccus pneumoniae (pnömokok)
Neisseria meningitidis (meningokok)

Bakteriyel menenjit, hem ölüm hem de kalıcı hasar bırakma riski çok yüksek bir enfeksiyondur. Bu enfeksiyondan korunmanın en temel yolu aşılamadır.
Ülkemizde T.C Sağlık Bakanlığı Ulusal aşı takviminde 2008 yılında H.influenzae aşılamasına başlanıldı. Pnömokok aşılamasına ise 2008 yılında 7-valanlı pnömokok aşısı ile başlanıldı ve 2011 yılından beri 13-valanlı aşı ile devam ediliyor.
Bu sayede çok yüz güldürücü bir gelişme olarak ülkemizde bakteriyel menenjit sıklığı çok ciddi bir şekilde düştü. Aynı zamanla etkenlerin dağılımı da değişti. Dünya genelinde güncel veriler en sık bakteriyel menenjit etkeninin pnömokok olduğunu gösteriyor. Ülkemizde de benzer şekilde iken, rutin aşılama sonrası son verilerimiz bakteriyel menenjit etkenlerinin % 70’inden meningokokların; %27,5 pnömokokların, %2,5 ise H.influenzae’nın sorumlu olduğunu gösteriyor.
Ülkemizde henüz ulusal takvimde aşısı yer almayan meningokok bakterisinin neden olduğu enfeksiyonlardan kısaca bahsedelim. Etken ağız boşluğunda yer alıyor. İnsandan insana damlacık veya yakın temas ile bulaşıyor. Toplumda taşıyıcılık oranı %10-20 oranında seyrediyor ve büyük kısmını ergenler ve genç yetişkinler oluşturuyor. Konak bağışıklığının zayıfladığı nadir durumlarda “invaziv meningokokal hastalık” (İMH) denilen, menenjit veya sepsis ile seyreden çok ciddi tablolara yol açabiliyor.
Bu enfeksiyonda en uygun ve hızlı tedavi ile bile ölüm oranı %10-20 arası seyrediyor. Sağkalım durumunda bile en az 1/3 oranında uzuvların kaybı, sağırlık ve beyin hasarı gibi ciddi sekeller gelişebiliyor.
Bu yüzden dünya genelinde giderek artan sayıdaki ülkede meningokok aşılaması rutin takvime dahil edilmekte, ülkemiz gibi birçok ülkede ise henüz aşı takviminde olmasa da özel aşı olarak yapılma imkanı var.
Bir ülkede meningokok aşılama önerilerini bakterinin enfeksiyona neden olan tiplerinin dağılımına ve hastanın yaşına göre belirlemek gerekir.
Bakterinin çeşitli tipleri var ve enfeksiyonların hemen tamamı A,B,C,W,Y adlı 5 farklı suş tarafından oluşturuluyor.
Meningokok grup B için ve Grup A,C,Y,W için iki ayrı meningokok aşısı bulunuyor. Ülkemizde her iki aşı da mevcut. Bu suşların hepsini birden içeren aşı Ekim 2023’de Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından 10 yaş ve üzeri için onay aldı. Bu aşı henüz ülkemizde bulunmuyor.
Ülkemiz verileri en sık görülen İMH etkeninin Grup B olduğunu (%55), ACYW tiplerinin %15 civarında olduğu, %33 oranında ise tiplendirilemediğini gösteriyor. Bu durumda en sağlıklısının her iki aşıyı birden yapmak olduğunu düşünüyorum.
Ülkemizde en son 2020 yılında yayınlanmış veriler çocuklarda İMH’ların yaklaşık %35’inin 1 yaş, %62’sinin de 5 yaş altında görüldüğünü gösteriyor. Ayrıca yaş ne kadar küçükse, hastalığın da şiddetli seyretme riski o kadar artıyor. Dolayısı ile aşılamaya mümkün olan en erken yaşta başlanmasında fayda var. Aşılamaya en erken 2.ayın bitiminde başlanıyor ve her iki aşı için aşılamanın başladığı yaşa göre değişen farklı doz şemaları bulunuyor.
Meningokok aşısının yan etkileri:

Aşının sık görülen yan etkileri enjeksiyon yerinde ağrı, kızarıklık, şişlik, ateş, huzursuzluk ve iştahsızlık. Ateş her aşıya bağlı görülebilir ancak meningokok B aşısında daha sık görülüyor. Ateş aşıdan sonra 6.saatte yükselir ve sıklıkla 24-48 saat içinde düşer. Ateşin, aşı sonrası koruma amaçlı 1-3 doz parasetamol verilmeyen bebeklerde %50, verilen bebeklerin ise %20’sinden azında görüldüğü bildiriliyor. Birçok ülkede aşıdan en fazla 30 dakika önce veya yapıldıktan hemen sonra parasetamol korumasının verilmesi öneriliyor.

Doç Dr. Nisa Eda Çullas İlarslan

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı