Kadınlarda Pelvik Ultrasonografi ve Sonohisterografi
Nevit Dilmen 2011
Kadınlarda pelvik ultrasonografi, kadın üreme organı rahim ve yumurtalıklar ve bunlara komşu alanları değerlendiren tanısal bir modalitedir. Sonohisterografi rahim içini ince bir kanül yardımı ile steril sıvı ile doldurarak yapılan ultrasonografi incelemsidir.
Ultrason görüntülemesi, ses dalgaları ve bunların yansımalarından yararlanarak görüntü oluşturmaya yarayan bir modalitedir. Ekranda oluşan görüntü parlaklığı dokunun ses yansıtma özelliği olan akustik impedans'ın bir türevidir. Ses yansıtma özellikleri benzeşen dokular ultrason ile ayırt edilemezler ve aynı tonda görünürler. Ultrason görüntülemede ışın kullanılmaz, bu nedenle gebeler için uygun bir yöntemdir. İnceleme gerçek zamanlı olarak ekrandan izlenerek yapılır. İnceleme sırasında Doppler modu ile damarlardaki akımın özellikleri incelenebilir. Başka hekimler ile iletişim amaçlı ve daha sonra karşılaştırmak için hastaya görüntü ve incelemenin özetini içeren bir rapor verilir. İnceleme kadın doğum ve radyoloji uzmanları tarafından yapılabilir. Kadın üreme organlarının ultrason ile görüntülenmesi transabdominal ve transvajinal olmak üzere iki açıdan bakılarak yapılmaktadır. Her birinin kendine ait avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. Sonohisterografi, transvajinal yöntemin tamamlayıcısı olarak kullanılmaktadır.
Jinekolojik ultrason ne zaman gereklidir?
Günümüzde adet gecikmesi, ağrı, anormal kanama, adet düzensizliği, infertilite gibi yakınmalar ile başvurularda kadın doğum muayenesinin tamamlayıcısı olarak kullanılmaktadır. Radyoloji uzmanları bu incelemeyi, kadın doğum tarafından veya hasta tarafından ikinci / bağımsız bir görüş istendiğinde, veya gerekli görüldüğünde ilk değerlendirme olarak yapmaktadır.
Transabdominal yöntem:
Batın, göbek altı bölümü üzerine yerleştirilen bir prob (ses alıcı/vericisi) ile uterus (rahim) ve overler (yumurtalıklar) görüntülenir. Bu yöntem ile icap ettiğinde oldukça geniş bir alan incelenebilir (neredeyse tüm batın) ancak yer yer araya giren gazlı barsak bölümleri ve probun incelenen organlardan uzaklığı görüntü kalitesini olumsuz etkiler. İnceleme uygulamayı hekimin tercihine göre mesane boş, dolu veya her ikisi birden yapılır.
Transvajinal sonografi (TVS):
İnce uzun bir prob ile yapılır. İnceleme mesane boş iken yapılır. Virginity incelemeyi yapmaya engel bir durumdur. Ülkemizdeki pratikte evli olmayanlara bu yöntem uygulanmaz. Transvajinal ultrason muayenesi probun özel yapısı nedeniyle normal muayeneye nazaren daha az sıkıntılıdır. Bu yöntem ile uterus oldukça yakından izlenir. Erken gebelik tanısında üstten yapılan ultrasondan çok daha erken sonuç verir. Proba gerekli açıların verilmesi için kalçanın altına bir yastık yerleştirlir. Proba yakın olan bölümleri çok iyi gösterdiği halde uzak olan herhangi bir oluşum gözden kaçabilir. Bu yüzden TVS çoğu zaman transabdominal değerlendirme eşliğinde kullanılmalıdır. Overler genellikle uterus ve proba yakındırlar ve rahatlıkla iç yapıları izlenebilir. Rahimin iç kısmını döşeyen tabakaya endometirum adı verilir. Endometrium ile ayırt edilmesi zor bir yapının varlığından şüphe edildiğinde sonohisterografi gerekebilir.
Sonohisterografi gerektiren durumlar:
İnceleme sebepleri bunlar ile sınırlı olmamakla birlikte en çok: süb-muköz miyomlar, endometrial polipler, Asherman sendromu, doğuşsal bozukluklar, kitle ve tümörler olarak sayılabilir.
Sonohisterografi çalışma prensibi nedir?
Sonohisterografi normal transvajinal ultrason ile elde edilemeyen bulguların elde edilmesini amaçlar. Endometrium boşluğu içerisine ince bir kanül ile vücut sıvıları ile aynı özellikte steril izotonik serum verilir. Yapışık olmayan bir endometrium verilen bu sıvı ile kolayca açılır. (Normal bulgu) İçerisinde kitle bulunmayan bir endometriumun tamamı bu sıvı ile dolar (normal bulgu) İçerisinde polip, miyom vb. gibi oluşumlar bulunan endometriumlarda doluş tam olmaz (doluş defekti, anormal bulgu). Verilen serum her iki tüpten geçerek peritona ulaşır. Peritonda serum izlenmesi iki tüpten en az birinin açık olduğunu gösterir.
Hasta incelemeye nasıl hazırlanmalıdır?
İncelemeye gelirken vücut temizliğini yapıp, üzerinize rahat bir kıyafet giyiniz. Kliniğe göre inceleme hastanın kendi kıyafeti veya hasta önlüğü ile yapılır. Kliniğe gelirken yanınızda takı, değerli eşya bulundurmayınız. Sonohisterografi için en uygun zaman adet bitiminden 5-9 gün sonradır. Hamilelik olmadığını gösterdiği gibi, endometriumun en uygun olduğu, enfeksiyon riskinin en düşük olduğu dönem yine bu dönemdir. Sonohisterografi ağrılı bir yöntem değildir, ancak hassas bünyeli hastalar, incelemeden yarım saat önce, incemeyi yapan hekimin de onayını alarak, yanlarında getirdikleri bir ağrı kesiciyi alabilirler.
Sonohisterografi nasıl yapılır:
Standart transvajinal ultrason ardından, bölge antiseptikler ile temizlenir, spekulum yardımı ile ince kanül serviksten (rahim ağzı) yerleştirilir. Spekulum çıkarılır, prob yerleştirilir. İnceleme serum verilişi sırasında endometrium boşluğu gerçek zamanlı izlenerek yapılır. Prob ve kanül çıkarılır.
Süre:
Sonohisterografi uygulamaları 20-40 dakika arasında sürmektedir.
İnceleme sonrası :
Sonohisterografi'de endometriuma serum verilmesi sırasında bir rahatsızlık hissi olabilir. Bu rahatsızlık geçici olduğu gibi işlem öncesi kullanılan ağrı kesiciler ile daha az hissedilmektedir.
Olası zorluklar, Sınırlar:
Rahim boynu darlığı olası zorluklardan biridir. Rahim boynunun aşırı geniş olması verilen sıvının kaçmasına sebep olabilir. Sonohisterografi incelemesi aktif enfeksiyonu olan kadınlarda tedavi bitimine kadar ertelenmelidir.
Ultrasonografi kadın doğum muayenesinin yerine kullanılan bir yöntem değildir, maueyeneyi tamamlayıcı niteliktedir. Pelvis ultrasonografi ve histerosonografi parça alınarak yapılan patoloji, veya başka bilgiler elde etmemize yardımcı olan MR veya tomografi yerine kullanılamaz, hücre tipi tek başına US görüntülerine bakılarak belirlenemez. Tüpler doğrudan bulgular ile değil dolaylı bulgular ile değerlendirilmektedir. Rahim ile aynı ses yansıtma özelliğine sahip lezyonlar ultrasonografide izlenemez. Barsak gazları ve probdan uzaklık incelemeyi olumsuz etkiler.
Hekim seçme sırasında deneyim ve cinsiyet açısından kurumun olanakları çerçevesinde tercih yapabilirsiniz. İnceleme bölgesinin duyarlılığı nedeniyle muayene sırasında güven duyabileceğiniz bir kişinin (arkadaş / akraba) yanınızda bulunmasını veya yalnız olmayı isteyebilirsiniz. İncelemeyi yapan hekim kendisine yardımcı olacak bayan yardımcı sağlık personelinin odada bulunmasını isteyebilir. Cihazın kalitesi ve hekimin deneyimi birbini tamamlayıcı niteliktedir. Ultrasonografi, MR ve tomografiden farklı olarak uygulayıcıya bağımlı bir modalitedir.
Değerlendirme ve sonuç:
İncelemeyi yapan kadın doğum uzmanı ise tüm tahlil ve sonuçlarınızı değerlendirip size tetkik sonucu ve tedavi hakkında sözlü bilgi verecektir.
İncelemeye yapan radyoloji uzmanı ise sonuçları içeren ayrıntılı bir rapor hazırlayıp incelemeyi talep eden hekime gönderecektir. Küçük ve orta ölçekli kurumlarda genellikle ilave olarak incelemeyi isteyen hekime sözlü bilgi verilir. Hastaya verilen sözlü bilgi kısadır. Ayrınılı bilgi, tedavi ve yaklaşım konusunda bilgilendirme hastanın sorumlusu olan hekim tarafından yapılır.
Raporda genellikle bulunan bilgiler: Rahim şekli, duruşu, uzunluk, genişlik ve yükseklik bilgileri, buna göre hesaplanan hacim. Her iki yumurlalık uzunluk, genişlik ve yükseklik bilgileri, buna göre hesaplanan hacimleri. Endometrium kalınlığı. Bu organ ve dokulara ait tarif edilmesi gereken bir bulgunun bulunup bulunmadığı. Üreme organların komşuluğunda ilave bir bulgu saptanıp saptanmadığıdır.