Dikkat Açığı Bozuklukları için Girişimsel Bir Sözlük - Bölüm 3 : Yürütücü İşlevler
Yürütücü İşlevler (Executive Functions):
Her ne kadar pek çok yazar ve bilim insanı tarafından kullanılmış olsa da, yürütücü işlevlerin tanımı ve tam olarak hangi işlevleri kapsadığı üzerinde halen bir uzlaşı yok. Yaygın kullanılan ve öne çıkan görüşlerden biri yürütücü işlevlerin “amaç doğrultusunda problem çözme davranışını sürdürmek için gerekli olan nöropsikolojik işlemler ve gelecek yönelimli eylemler” olduğu yönünde.
Klinik nöropsikoloji ve DEHB üzerine uluslararası tanınırlıkta bir bilim insanı ve psikiyatrist olan, bu alanda pek çok akademik yazını bulunan Dr. Russell Barkley’e göre yürütücü işlevler beynin prefrontal korteksi ve DEHB’de çekirdek sorun alanı olarak gördüğü öz-düzenleme (self-regulation) işlevleri ile yakından ilişkili. Dr. Barkley, ket vurma (inhibition), çelinirliğe direnç (resistance to distraction), kendinin farkında olma (self- awareness), çalışma belleği (working memory), duygusal öz-denetim (emotional self-control) ve kendini güdüleme (self-motivation) gibi öz-düzenleme bileşenlerinin yürütücü işlevler ile sıkı sıkıya bağlı olduğunu ve DEHB’si olan bireylerde bu alanların hemen hepsinde işlev sorunlarıyla karşılaşılabileceğini belirtiyor.
Yürütücü işlevleri oluşturan başlıca altı küme ve bileşenleri:
I) Amaç doğrultusunda etkinliği başlatma ve sürdürebilme, zaman yönetimi- süreyi ayarlama, bir eylemler düzeni ile örgütlenebilme
II) Hedefi belirleme ve çelinmeksizin dikkati sürdürebilme
III) Çabalama, uyanıklığı ve tetikte olmayı düzenleme, güdülenmeyi sürdürme
IV) Engellenme ile gelişen duygulara katlanabilme, hisleri yönetebilme
V) Çalışma belleğinin kullanımı ve bellekten geri-çağırma (recall) erişimi
VI) Fiiziksel aktivitenin düzenlenmesi ve gözetimi
Kaynaklar:
1. Jannice Rodden, “What is Executive Dysfunction?”, Ocak 2021 < additudemag.com/what-is-executive-function-disorder/>, (Erişim tarihi: Mayıs 2021).
2. Barkley, R. (2010). The Important Role of Executive Functioning and Self-Regulation in ADHD©. <russellbarkley.org/factsheets/ADHD_EF_and_SR.pdf>