Dikkat Açığı Bozuklukları İçin Girişimsel Bir Sözlük - Bölüm 1: Dikkat
Dikkat (Attention):
Nöropsikolojide kavramlaştırılmış bir zihinsel yeti olarak dikkat, zihinsel işlem için uyaranı filtreleyerek bir darboğazdan geçirmek ve onu kısa süreliğine az miktarda bir bilgi olarak depolamaksızın etkin tutmak anlamındadır. (Duyu organları vasıtasıyla) duyumsanan çevresel bilgiyi ya da kaynağını benliğin dışında bir başka yerden alan veriyi işlemlemek için seçmeye yardımcı olan sinirbilişsel işlevdir.
Ruhbilim Terimleri Sözlüğü dikkati “İstençli ya da istençsiz olarak bir olayı daha canlı duruma getirmek için tümü ya da bir parçası üzerinde anlık gücünün toplanması durumu” olarak tanımlamıştır. Bu tanımla her ne kadar bir zihinsel faaliyete gönderimde bulunulsa da, istençli ya da istençsiz olarak neyin kast edildiği, canlı duruma getirmenin ya da anlık(zihin) gücünün toplanmasının ne anlama geldiği aydınlatılmamıştır.
Yaygın bir klinik sınıflama modeline göre dikkat 5 alt kategoriye ayrılır:
Odaklanmış Dikkat [Focused Attention]: Farklı duyu kaynaklarına ilişkin özgül uyaranları ayrıştırarak yanıtlayabilme yetisidir.
Sürdürülebilir Dikkat [Sustained Attention]: Uyarana karşı sürekli tetikte olma anlamına gelen vijilans, odağı bir noktada toplama ve toplu tutma anlamına gelen konsantrasyon terimleri ile yakın anlamlı olarak kullanılır. Süregiden ya da tekrarlayıcı olan aktivite esnasında istikrarlı davranışsal yanıt oluşturabilme yetisi ile ilgilidir.
Seçici Dikkat [Selective Attention]: Çevresel uyaranları zihinsel işlemden geçirme öncesinde kontrol etme ihtiyacını karşılayan, farkındalık alanı içinde yer almakla birlikte otomatik özellik gösteren dikkat biçimidir.
Değişmeli Dikkat [Alternating Attention]: Bir akımın devre değiştirmesi ya da bir trenin makas değiştirmesinde olduğu gibi, odaklanmanın yönünü ve düzlemini değiştirebilmesi, bir yönden bir başka yöne esneyebilme ve eski durumuna tekrar dönebilme özelliği göstermesi (mental flexibility) özelliği ile ilişkilidir.
Bölünmüş Dikkat [Divided Attention]: Aynı anda çoklu görev (Multitasking) yürütebilme özelliğine benzer şekilde, farklı uyaranları farklı şekilde filtreleme işlevini birbirine geçişsiz ve eşgüdümlü şekilde olarak yapmaya karşılık gelen dikkat alt bileşenidir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu(DEHB)’nda etkilenme çoğunlukla sürdürülebilir dikkat alt bileşenindedir.
Kaynaklar:
1) Enç, M. (1980). Ruhbilim terimleri sözlüğü. 2. Baskı, TDK(Türk Dil Kurumu), Ankara.
2) Sohlberg MM, Mateer CA (1989). Introduction to cognitive rehabilitation: theory and practice. New York: Guilford Press. ISBN 978-0-89862-738-1
3) Kim Hooks, Richard Milich & Elizabeth Pugzles Lorch (1994) Sustained and selective attention in boys with attention deficit hyperactivity disorder, Journal of Clinical Child Psychology, 23:1, 69-77, DOI: 10.1207/s15374424jccp2301_9