Radyasyon tedavisi öncesinde ve sonrasında ağız-diş dokularının korunması ve tedavisi
AĞIZ VE DİŞLERE OLAN ETKİLERİ:
Radyasyon tedavisine bağlı ağızda görülen erken dönem etkiler hücre düzeyinde şişme, dejenerasyon ve nekrozdur.Ağız yumuşak doku hücreleri daha sık ve hızlı çoğaldıkları için daha erken ve çok etkilenirler, daha çabuk da iyileşirler.Tad cisimcikleri etkilenir. Dil, yanak ve ağız tabanında şişlik(ödem) olur. Çenenin açılması sınırlanır.Yutmada ağrı olabilir. Hastanın iştahı kapanır, bulantısı olabilir, kilo verebilir. Radyasyon alanındaki damarlar daralır, kan dolaşımı azalır, kan dolaşımının azalmasına bağlı olarak radyasyona daha dayanıklı yapılar bile zarar görür. Kemik ve tükrük bezleri buna örnektir.Ağızda tükrük salgısı azaldığı için, radyasyon alanında olmayan dişlerde dahi aşırı diş çürükleri oluşur.Tükrüğün hacmi, akışkanlığı (viskositesi), asiditesi(pH sı), ve içeriği değişir. Diş çürüğü, dişeti hastalığı, ve daha ciddi olan kemik enfeksiyonlarına yol açabilir.Alt çene, üst çeneye göre daha dens olduğundan daha fazla radyasyon absorbe eder, damar daralması da üst çeneye göre daha fazladır, bu yüzden alt çenede radyasyon sonrası kemik ölümleri (osteoradionekroz) daha yüksek oranda görülür. Radyasyon nedeni ile kemik ölümleri (osteoradionekroz) gelişen hastaların büyük bölümünde, radyasyon tedavisine başlanmadan önce var olan hastalıklı dişler neden olmaktadır.
RADYASYON TEDAVİSİ ÖNCESİ HASTANE UZMANI DİŞHEKİMİNİN KATILIMI
Radyasyon tedavisi öncesinde hasta görüldüğünde prensip radyasyon sırasında ve sonrasında (uzun dönemde de) ağız-diş dokularından enfeksiyon gelişme riskini en aza indirmektir.Mümkün olan diş tedavi süresi de sınırlı olduğundan, bazı diş tedavi seçeneklerinden daha güvenli (radikal) olanları seçilir. Hastanın farkındalığı, radyasyon tedavisine acilen başlanma durumu, radyasyon tedavisinin yöntemi (eksternal kaynak- implanting radyoaktif material), radyasyon alanı, alt çene üst çene farkı, tümor kontrolunun geleceği ve radyasyon dozunun düşük veya yüksek olması aktifradyasyon tedavisi öncesi ağız-diş tedavi planını etkiler.Günümüzde diş implantları çok yaygınlaşmıştır.Aktif radyasyon alanında titanium implant varsa gerisaçılma(backscatter) nedeni ile implantın radyasyonun geldiği tarafındaki dokular daha yüksek doz alırlar. Gerisaçılma nedeni ile implanttan 1mm uzaktaki dokuların %15 daha fazla radyasyon aldığı bulunmuştur(Schwartz HC, Arch Otolaryngol.105:293;1979.)Aktif radyasyon tedavisi öncesi implantların ağız içi parçalarının çıkartılması ağıziçi geri saçılımları önler.Hatta, radyasyon tedavisi öncesi yeterli zaman varsa kemik içindeki implantın cerrahi olarak üstünün örtülmesinin, iyileşme olduktan sonra aktif radyasyon tedavisinin başlamasının uygun olacağı önerilmiştir.Radyasyon tedavisi bittikten sonra implantların üst yapıları ve protezler yeniden yapılabilir.
TEDAVİ SIRASINDA PROTEZ(STENT) VE SPLİNT KULLANIMI
Radyasyon terapistine protez stent ve splintlerinin kullanılması çok yarar sağlar.Tedavinin belirli ve sınırlı bölgeye ulaşmasını sağlayarak tedavi sonrası olumsuz etkileri sınırlar.Bu tür stentler sağlıklı yapıları korumak veya aktif radyasyon alanından çıkartmakta kullanılır.Hastalıklı dokuyu tedavi sırasında, duyarlı ve tekrar edilebilen şekilde hedef alması sağlanabilir. Radyasyonu pozisyonlandırabilir. Tümörlü bölgeye radyoaktifçekirdek (material) veya dozimetrik cihaz taşıyabilir.Doz ayarlanmasını kolaylaştırmak için, dokular protez malzemeleriyle konturlanabilir. Sağlıklı dokulara radyasyon geçmemesi için kalkanlama (shielding) yapabilen protezler(stentler) yapılabilir. Bu protezler genel olarak baş-boyun bölgesi içindir.Ancak nadiren diğer bölgelerde de kullanılması avantajlı olabilir.
