Ülkemizde son yıllarda Aile Danışmanlığı terimini sıkça duyulmaktadır. Bunun sebebi son yıllarda ülkemizin aile danışmanlığı alanındaki gelişimidir. Her yenilik bilinmeyenleriyle gelmektedir. Bu yazıda bu husustaki bilinmeyenlere ve halkın kafasındaki sorulara cevaplar vermeye çalışılacaktır.
Aile danışmanlığından önce aileden bahsetmek gerekmektedir. Aile ile ilgili tanımlara bakıldığında bir çok farklı tanım görülmektedir. Türk Dil Kurumu’nun internet sitesinde yer alan aile tanımında aile: “Evlilik ve kan bağına dayanan; karı, koca, çocuklar ve kardeşler arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum içindeki en küçük birlik” olarak ifade edilmektedir. Bu tanımda dikkat çeken temel unsurlar evlilik ve kan bağıdır. Bunlara bağlı olarak da çocuklar ve kardeşler de sonraki unsurlardır. Yani ailenin temelinde karı, koca ve çocuklar yer almaktadır. Aile danışmanlarının hedef kitlesi işte bu iki tanımda geçen karı, koca ve çocuklardan oluşan birimdir. Bazen çocuk olmayıp sadece eşlerden oluşsa da aile tanımına girmektedir. İşte, aile danışmanlığı dendiği zaman bu kitleye yapılan psikolojik danışmanlık söz konusudur.
Ailenin tanımı ve içeriğinden sonra da ailenin türlerinden bahsetmek gerekmektedir. Aile türleri ise birçok açıdan birbirinden ayrışmaktadır. Öncelikle en sık kullanılan sınıflandırmada aileler büyüklüklerine göre ikiye ayrılır: Çekirdek ve geniş aile.
Çekirdek Aile
Çekirdek Aile denince bir evde oturan veya yaşayan karı-koca ile varsa onların evlenmemiş çocukları anlaşılır. Bu tip aileye “çekirdek aile” denir. Günümüz toplumlarda, evlenen çiftler genellikle kök aileden ayrılıp yeni bir evde yaşamaya başlarlar.
Parçalanmış ve Tamamlanmamış Aile
Bu aile, yoğun olarak batı toplumlarında görülmekle birlikte son yıllarda özellikle boşanmaların artmasıyla ülkemizde de çoğalmaya başlayan parçalanmış veya tamamlanmamış aile türüdür. Evlilik ve aile çatışmaları sonucu ayrı yaşama, boşanma, kayıp ve ölüm gibi nedenlerle de aile yapıları değişime uğramaktadır. Bu sebepler sonucu ortaya çıkan aile türüne de parçalanmış aile denmektedir. Bu aile türünde eşinden ayrı yalnız yaşayan erkek ya da kadın ile ayrılık sonucu ebeveynlerden yalnızca biriyle yaşayan çocuk veya çocuklar görülmektedir. Son yıllarda medyada sıkça ortaya çıktığı gibi bazı kadınların evlilik dışı ilişki veya tüp bebek yöntemiyle çocuk yapma ve evlenmeden o çocuk veya çocuklarla birlikte yaşadıkları da görülmektedir. Bu tür aileler de tamamlanmamış aile olarak kabul edilmektedir.
Geniş Aile:
Geniş Aile; anne, baba, kızlar, oğullar, damatlar, gelinler ve torunların aynı çatı altında yaşadığı ailelere denir. Burada evlenmiş çocuklar görülür. Bu gelenek, özellikle tarıma dayalı geleneksel yapısını koruyan bazı toplumlarda bugün de görülmekle birlikte günümüzde giderek azalmaktadır. Şehirleşme ve sanayileşmenin arttığı günümüz toplumlarında, özellikle şehirlerde geniş aileler yerini giderek çekirdek ailelere bırakmıştır. Sanayileşmenin artışı, tarım ve hayvancılığın azalmasının da etkisiyle şehirlere göç eden genç kesimin anne ve babası yaşadığı yerde ayrı bir çekirdek aile oluştururken göç eden genç nesil de göç ettiği yerde ayrı bir çekirdek aile oluşturmaktadır. Özellikle toplu şekilde inşa edilen iki veya üç odalı evler geniş ailelerin sayısını azaltırken çekirdek ailelerin sayısını ise artırmaktadır.
Bunların dışında eş sayısına göre (tek eşli, çok eşli aile) ve otoriteye göre (ataerkil, anaerkil aile) de aile türleri bulunmakta ancak bu yazıda diğer sınıflandırmalara girilmeyecektir.
Aileden bahsettikten sonra da aile danışmanlığından bahsetmek gerekmektedir. Buradaki danışmanlık esasen aileye yapılan psikolojik danışmanlıktır. Ancak kısaltılarak sadece aile danışmanlığı olarak ele alınmaktadır. Kuşkusuz ailenin psikolojik alanda olduğu gibi hukuki, ekonomik, sosyolojik, tıbbi vb alanda danışmanlığa gereksinimi olmaktadır. Ancak bunların her biri ayrı bir disiplin ve uzmanlık gerektirmektedir. Burada söz konusu edilen danışmanlıkla sadece psikolojik danışmanlık kast edilmektedir.
Psikolojik danışmanlığı anlatmadan önce de psikolojiden bahsetmek gerekmektedir:
Psikoloji biliminin birçok tanımı olmasına rağmen bugün en çok kabul gören tanımda psikoloji; insan ve hayvanlarda duygu, düşünce ve davranışların bilimsel olarak ele alınması anlamına gelmektedir. Ülkemizde çok yaygın olmasa da dünyanın bazı ülkelerinde hayvan psikologları da bulunmaktadır. Çünkü, hayvanların da duygu, düşünce ve davranışları vardır. Bizim konumuz insan psikolojisi olduğu için bu konuya değinilmeyecektir.
İnsan, zaman zaman olumsuz veya kendisini zorlayan duygu, düşünce ve davranışlar yaşamaktadır. Örneğin: duygusal olarak; bunalmak, baskı altında hissetmek, yas tutmak, öfke kontrol sorunu yaşamak, düşünsel olarak; akılcı ve gerçekçi düşünememek, normal bireylerin tersi yönde kararlar almak, davranışsal olarak da; insan ilişkilerinde sorunlar yaşamak, kontrol edilemeyen davranışlar sergilemek, şiddet yapmak, topluma aykırı davranışlar sergilemek…
Hem bireyler hem de aileler duygusal, düşünsel ve davranışsal zorlanmalar yaşayabilirler. Bu zorlanmaların olması halinde başvurulacak kişiler psikolojik danışmanlık yapan uzmanlardır. Psikolojik danışmanlık tek bir kişiye yapılırsa bireysel psikolojik danışma, birden çok kişiye yapılırsa grupla psikolojik danışma, iki kişiden oluşan eşlere yapılırsa çift psikolojik danışmanlığı, anne-baba ve çocuklara yönelik yapılırsa da aile psikolojik danışmanlığı denmektedir.
Aile, zaman zaman psikolojik sorunlar yaşamaktadır. Aile danışmanları aileyi tek tek bireyler olarak görmek yerine tek bir birey gibi ele alarak ailenin duygu, düşünce ve davranışlarına odaklanırlar. Bir bütün olarak bakılan ailenin duygu, düşünce ve davranış örüntüleri incelenir, çatışma alanları tespit edilir, çatışmaların sebepleri ve sonuçları değerlendirilir ve ailenin özelliklerine göre çatışmaların çözüm yolları aranır. Aile danışmanlığı duruma göre sadece eşler ile yapılabileceği gibi bazen seanslara çocuklar da dahil edilebilir. Çoğunlukla aile üyeleri seanslara birlikte alınır ancak, bazı durumlarda ayrı da alınabilirler.
Dünyada aile danışmanlığının geçen yüzyılda Alfred Adler ile başladığı bilinmektedir. Ancak, Türkiye’de son birkaç yıldır çalışmalar başlatılmıştır. Bunun sebebi olarak da son yıllarda toplumun en küçük ve en önemli birimi olan ailede bozulma görülmesidir. Özellikle çocuklarda davranış bozuklukları, madde kullanımı artışı, boşanma oranları ve parçalanmış aile oranları başta olmak üzere birçok psikolojik sorunda artış görülmektedir. İşte bu tür psikolojik sorunların önlenmesi, azaltılması ve çözümlenmesini amaçlayarak yapılan profesyonel psikolojik danışmanlık işine Aile Danışmanlığı denmektedir.
Yeni başlayan birçok hizmet gibi aile danışmanlığında da eksikler ve yanlışlar bulunmaktadır. Zamanla yapılacak değişiklikler ile aile danışmanlığı hizmetinin de niteliği artacaktır. Gerek bireysel gerekse Aile Psikolojik Danışmanlığı çok hassas bir hizmettir, yapılacak küçük bir hata bile ailenin ruh sağlığına zarar verebilir. Bu nedenle aile danışmanlığı kesinlikle uzmanlık gerektirir. Aile danışmanlığının temeli Psikolojik danışma olduğu için aile danışmanlığı yapanların lisans eğitimlerinde mutlaka yeterli bir psikoloji donanımına sahip olmaları gerekmektedir. Ülkemizdeki lisans programlarına bakıldığında bu hizmet için ilk akla gelen lisans bölümleri psikolojik danışma ve psikoloji gelmektedir. Bu iki lisans bölümü ülkemizde en yoğun psikoloji ve psikolojik danışma eğitimi veren bölümlerdir. Bunların yanında yönetmelikte yer alan sosyal hizmet, çocuk gelişimi, sosyoloji, tıp ve hemşirelik bölümünü bitirenlere aile danışmanlığı alanında eğitim alarak çalışma hakkı tanınmıştır. Ancak bu bölümlerde psikoloji ve psikolojik danışmanlık bölümlerindeki gibi bir psikoloji eğitimi verilmemektedir. Ancak, çocuk gelişimi bölümü mezunları özellikle çocuk gelişimi ile ilgili sorunlarda çok etkili olmaktadırlar. Bunların dışında da ayrıca farklı alanlarda lisans eğitimleri alıp da bir kaç günlük seminerler sonucu psikolojik yardım hizmeti sunmaya kalkışanlar da bulunmaktadır. Halkın bu tür suistimallerden korunması için yardım alacakları kişilere mutlaka üniversite lisans, yüksek lisans, varsa doktora diplomalarını ve bunlara ek olarak mutlaka aile danışmanlığı alanındaki diploma veya sertifikalarını sormalıdırlar. Özellikle bu diplomaların psikoloji ve psikolojik danışma alanında alınıp alınmadığına dikkat etmeleri gerekmektedir.
Aile danışmanlığında dikkat edilmesi gereken diğer hususlar da aile danışmanının olgunluğu ve deneyimidir. Olgunluk ve deneyim esasen her alanda önemli bir farktır. Yeni mezun olmuş veya aile danışmanlığına yeni başlamış bir aile danışmanının sunacağı hizmet ile uzun yıllar aile danışmanlığı yapmış ve çok sayıda aile ile çalışmış bir aile danışmanının sunacağı hizmet kuşkusuz ki aynı olmayacaktır.
