Ağız ve yüz bölgesinin yarıkları hetorojen bir gruptur.
Tipik yarıklar (dudak yarığı, dudak-damak yarığı, damak yarığı) yanında dikey, yatay veya oblik bir hat boyunca oluşan atipik yarıklar da gözlenir.
Bu yarıklar tek başlarına veya aynı hastada görülen birçok doğumsal anomalinin bir parçası olarak (sendromik) ortaya çıkar.
Yarık Dudak
Üst dudakta tek taraflı (sağ veya sol) veya iki taraflı olabilir. Dudak yarığı değişik derecelerde (kısmi veya tam yarık)olabilir. Üst dudakta hafif bir çentik şeklinde olabildiği gibi burun deliği içerisine doğru uzanan, üst dişleri taşıyan damak parçasının da (alveol) yarık olduğu tam kat yarıklar da olabilir.
Dudak yarığı damak yarığı ile birlikte olabilir; yarık dudak-damak denilen bu durumda açıklık dudaktan başlar ve tüm damak boyunca devam eder.
Yarık Damak
Nedensel ve embriyolojik bakımdan yarık dudaktan farklıdır.
Damak yarığı sadece yumuşak damakta kısmi olabildiği gibi yumuşak ve sert damağın tamamını içeren tam yarık şeklinde de olabilir.
Submüköz damak yarığı: Yarık hattı bir mukoza perdesi ile gizlenir, daha derindeki yapılar yarıktır.
Damak yarığı V veya U şeklinde olabilir.
Yarık Dudak
Görülme Sıklığı
Coğrafi bölgelere ve toplumlara göre değişmekle birlikte her 500-1000 canlı doğumda bir dudak/damak yarığı görülür.
Yarık dudak ve yarık dudak-damak erkeklerde, yarık damak kızlarda daha fazla görülür.
Tekrarlama Riski
Yarık dudak/damak görülen bebek tıbbi genetik bölümüne götürülmeli, hem bebek başka eşlik eden anomaliler yönünden değerlendirilmeli hem de bundan sonra planlanan doğumlar konusunda daha detaylı bilgi alınmalıdır.
Yarık dudak/damaklı bir çocuğu olan aile planladıkları diğer çocuk veya çocuklarda aynı şekilde dudak/damak yarığı görülme riskini bilmek isterler. Yeni doğacak bir bebekte yarık görülme riski bilinen bir herediter geçiş şekline uymaz, daha hetorojen bir geçiş söz konusudur. Gözlemlere göre doğacak bebeğin başka birinci veya ikinci derece akrabasında yarık yoksa yarık görülme riski %3-5 tir. Eğer, aynı ailede iki tane dudak/damak yarıklı birey varsa yeni doğacak olan kardeşte veya yarıklı bireylerin çocuklarında yarık dudak/damak görülme riski %10-20′dir.
Tekrarlama riski değerlendirilirken kişin cinsiyeti ve mevcut yarığın ciddiyeti önemlidir. Yarık dudakta en düşük riski (%3) tek taraflı yarık dudağı olan bir erkeğin doğacak olan kızkardeşi ve kızı taşır. En yüksek riski (%15-17) ise çift taraflı yarık dudak-damağı olan bir kızın doğacak olan erkek kardeşi ve oğlu taşır.
Yarık damaklı bir erkeğin kardeşlerinde tekrar görülme riski %1.69, çocuklarında görülme riski %5.8 dir. Yarık damaklı bir kızın kardeşlerinde tekrar görülme riski %2.48, çocuklarında görülme riski %1.73 tür.
Yarık Dudak – Yarık Damak Nedenleri:
Diğer birçok doğumsal anomalide olduğu gibi genetik ve çevresel faktörler birlikte rol oynar. Çift taraflı dudak damak yarığı olan kızlarda genetik faktörler daha fazla rol oynadığı ileri sürülmektedir. DNA ve gen çalışmalarının gittikçe hızlandığı günümüzde yüz bölgesinin yarıkları ile ilgili olabilecek birçok gen ortaya konmaktadır. Transforming growth factor sentezleten genlerin yarıklarla ilgili olabileceğine dair birçok veri elde edilmiştir. Hamilelikte sigara içilmesinin önemli bir çevresel faktör olduğu ileri sürülmektedir.
Tedavi
Yarık dudak/damaklı bir yenidoğanda doğumu izleyen ilk günler ve haftalarda aşağıdaki konular önceliklidir.
Ağız ve burun boşlukları arasındaki bölmenin ortadan kalkması nedeniyle gıdaların solunum yollarına kaçması ve buna bağlı enfeksiyon sorunları
Özellikle küçük çenenin eşlik ettiği Pierre-Robin sekansında havayolunun dil tarafından tıkanması
Yenidoğanın beslenme sorunları, gıdaların burnundan geri gelmesi
Bu sorunlar hastadan hastaya farklılıklar gösterir; her hasta ayrı ayrı değerlendirilmelidir.
Öztaki borusu disfonksiyonu nedeniyle tekrarlayan orta kulak enfeksiyonları işitme kayıplarına neden olabilir; yakından izlenmeli, gerekiyorsa kulak zarına tüp takılmalıdır.
Yarıklı bir yenidoğanın beslenmesi
Genellikle normal doğum ağırlığı ile doğan yarıklı bebeklerin beslenmesinde amaç beklenen kilo artışını sağlamaktır.
Tek taraflı dudak yarığı olan bir bebek meme emebilir ancak daha ileri dudak yarığı ve damak yarığı olan bebekler yeterli negatif basınç oluşturamadıkları için meme ememez.
Memeden makine ile sağılan süt veya hazır mama biberon ile verilebilir. Damak obturatorlu olanlar (ağız ve burun boşluğunu birbirinden ayırmak için) daha pratik olabilir. Beslenme esnasında bebek dik veya oturur konumda tutulmalıdır.
Bebeğin burnuna süt kaçtığında öksürmesi-hapşırması için beslenmeye ara verilmelidir.
Yarık dudak/damaklı bir hastanın tedavi süreci plastik cerrah, ortodontist, konuşma terapisti gibi birçok uzmanın içerisinde yer aldığı bir ekip tarafından yapılmalıdır.
Ameliyat öncesi ve sonrasında birçok hazırlık ve takip yapılır. Yarığa bağlı tüm sorunların tek bir ameliyatla çözülmesi mümkün değildir. Yarığın türüne ve ağırlığına göre bir tedavi planı başlangıçta yapılmalıdır.
Genel olarak doğumu izleyen haftalarda bebeğin kilo alması ve gerekli duyulan olgularda ortodonti kliniğince yapılan apareylerle veya bantlar uygulanarak dudak damak bölgesinin ameliyata daha elverişli hale gelmesi beklenir.
Yarık dudak ameliyatları 3-6 ay gibi daha erken dönemde, yarık damak ameliyatları 6-18 ay gibi daha geç dönemde yapılır. Ameliyat zamanı kliniklerin yaklaşım tarzına ve bebeğin genel durumuna göre belirlenir.
Ameliyatlarda amaç bebeğin konuşmayı öğrenmeden önce (24 ay) yarıkları kapatmak ve uzun dönemde tamamen doğal konuşma, beslenme ve estetik görünüm kazandırmaktır.
Dudak yarığı ile birlikte burunda da ciddi estetik ve fonksiyonel sorunlar olur, birden fazla cerrahi girişim gerekebilir. Yüz kemiklerinin gelişim sorunları olabilir ileri yaşlarda düzeltme işlemleri gerekir.
Yarık hattında dişler eksik ve eğri çıkarlar, ek girişimler gerekir.
Tek bir ameliyatla, hafif olgular haricinde, yarığa bağlı tüm sorunların çözülmesi mümkün değildir.
Yarık dudak ve damak onarım ameliyatlarında farklı teknikler kullanılır. Önemli olan cerrahın kullandığı tekniğe hakim olması ve bu konuda deneyimli olmasıdır.
