İnfertilite (kısırlık) nedir?
Çiftin bir yıl boyunca, doğum kontrol yöntemleri uygulamadan düzenli cinsel ilişkide bulunmasına rağmen gebelik elde edilememesidir. Toplumda % 10 sıklıkta görülür.
İnfertilite tedavisi öncesi yapılması gereken temel testler nelerdir?
Erkekte spermiogram yapılmalıdır. Kadında jinekolojik muayene ve ultrasonografi yapılır. Rahim ve tüplerin iç yapısının değerlendirilmesi için histerosalpingiografi (HSG) denen film çektirilir. Adetin 3.cü günü hormon tetkikleri (FSH, LH,E2, PRL, TSH) yaptırılmalıdır.
Tüp bebek nedir?
Tüp Bebek (IVF); anne adayının yumurtalıklarından toplanan yumurtalarla, baba adayından alınan spermlerin laboratuar ortamında birleştirilerek döllenmesi ve elde edilen embriyonun anne rahmine transferi işlemidir. Elde edilen kaliteli embriyo sayısı birden fazla ise onlar ikili veya üçlü gruplar halinde dondurulabilir.
Mikroinjeksiyon nedir?
Mikroinjeksiyon (İntra stoplazmik sperm injeksiyonu = ICSI) sperm bozukluklarının ileri derecede olduğu durumlarda uygulanır. Spermler 400 büyütmeye kadar büyütülerek mümkün olan en iyileri seçilip her bir sperm, mikroskop altında ayrı bir yumurtanın içine injekte edilir. Döllenme olunca embriyonun gelişmesi takip edilir ve içlerinden en kalitelisi uterusa transfer edilir.
İMSİ nedir?
Mikroinjeksiyon tekniğinde spermler ancak 400 kat kadar büyütülebilmektedir. Bu büyütme ile sperm başında yer alan organeller, hücre çekirdeği ve vakuol gibi olmaması gereken yapıların incelenmesi mümkün olmuyor. İMSİ tekniğinde ise spermler özel mikroskoplar kullanılarak 6.000-8.000 kat büyütülebiliyor. Bu sayede spermlerin morfolojik analizlerinin daha sağlıklı bir şekilde yapılması ve sperm başının hücre içi yapılarının incelenmesi mümkün oluyor. Seçilmiş bu spermlerle yapılan ICSI işleminde hem standart ICSI işlemine göre gebelik oranı daha yüksek oluyor, hem de gebelik gerçekleştiğinde düşük oranı daha az oluyor.
Tüp bebek tedavisindeki başarı oranı nedir?
Başarı oranı hastanın yaşına, merkezin ekip ve alet donanımına ve indikasyona göre değişebilmektedir. Tüplerdeki bir bozukluk veya açıklanamayan infertilite nedeniyle yapılan uygulamalarda 30 yaşın altındaki hastalarda başarı oranı %55-60 civarında iken 40 yaşında sonra bu oran %15-20’lere düşer.
Tüp bebek tedavisinde hangi aşamalar vardır?
Tüp bebek işlemi 4 basamaktan oluşur:
Birden fazla yumurta elde etmek için ilaç tedavisine (ovulasyon indüksiyonuna) başlanır. Bunun için değişik protokoller uygulanabilir. Hastanın yaşı ve yumurtalıklarının durumuna göre bir protokol tercih edilir. Periyodik aralarla ultrason ve hormon tetkikleriyle folikülün gelişimi takip edilir.
Hastaya hafif anestezi uygulayarak, vajinal ultrason aracılığı ile yumurtaların toplanması. Aynı anda hastanın eşinden de sperm alınması.
Laboratuar ortamında sperm ile yumurtanın bir araya getirilerek döllenmenin başlatılması ve labaratuar ortamında takip edilmesi.
Özel bir kateter aracılığı ile gelişen embriyolardan hastanın yaşına göre bir veya iki tanesinin uterusa (rahme) yerleştirilmesi.
Tüp bebek tedavisinin süresi ne kadardır?
Adetin başladığı gün birinci gün kabul edilir ve 20 gün içinde transfer gerçekleştirilir. Transferden 11 gün sonra da hastanın gebe kalıp kalmadığını öğrenebiliriz. Süre total bir aydır.
Yumurta toplama işlemi ağrılımıdır?
Yumurta toplama işlemi ağrılı değildir. Lokal veya genel anestezi altında yapılır, işlem sonrası hasta bir şey hissetmez.
Tüp bebek tedavisi sırasında nelere dikkat etmeliyim?
İlaçları size tarif edildiği şekilde ve zamanında yapın, stresten uzak durun. Transfer sonrası doktorunuzun tavsiyelerine uyun.
Embriyoların uterusa (rahime) yerleştirilmesi nasıl oluyor?
Zahmetsiz, kolay bir işlem. Ultrason rehberliğinde yapılıyor. Ultrason üstten (karın duvarından) uygulanıyor. Mesane ne kadar dolu olursa ultrasonda uterusun ve kullandığımız kateterin görüntüsü o kadar iyi oluyor. Hastaya daha önce işlem hakkında bilgi verip heyecanını giderdikten sonra yaparsak daha rahat olur. Bir yardımcı ultasonla yardım ederken doktor embriyologun getirdiği embriyoyu yumuşak bir kateter vasıtasıyla uterus boşluğuna bırakır.
Embrio transferi sonrası nelere dikkat etmeliyim?
İlk gün istirahat edilmedi, takip eden günlerde, aşırı eforlardan kaçınarak, normal güncel aktivitelerine devam edebilir. Test sonucuna kadar cinsel ilişkide bulunmamak gerekir.
Tüp bebek tedavisi için merkez seçimine dikkat edilmeli mi?
Merkez seçimine tabiî ki dikkat edilmeli. Burada dikkat edilecek hususlar. Doktor deneyimi çok önemlidir, kaç yıldan beri bu işlemle uğraşıyor. Bir zorlukla karşılaşıldığında, onun altından kalkabilecek deneyime sahip mi? Laboratuar ekibinin deneyimi yeterlimi? Laboratuarın alet donanımı iyi mi? Merkezin başarı oranı iyi mi?
Tüp bebek tedavisinde başarıyı etkileyen faktörler nelerdir?
Tüp bebek tedavisinde başarı oranını etkileyen birçok faktör vardır. Bunların içinde en önemlileri hastanın yaşı (bayanın), yaşın ilerlemesine paralel olarak başarı oranın azaldığını biliyoruz. İnfertilitenin nedeni önemlidir. Özellikle sperm sayı, motilite ve morfolojisi ne kadar kötüyse başarı oranı o kadar düşük olmaktadır. Doktorun deneyimi, laboratuar ekip ve alet donanımı başarı oranını etkileyen önemli faktörlerdir.
Tüp bebek tedavisinde hangi komplikasyonlarla karşılaşılır?
Tüp bebek tedavisinde karşılaşılan en önemli iki komplikasyondan biri fazla yumurta elde etmek için verdiğimiz yumurtalıkları uyarıcı ilaçlara yumurtalıkların aşırı cevap vermesidir. Ovaryal hiper sitimülasyon sendromu (OHSS) denen bu durum ciddi bir komplikasyondur. Dereceleri vardır, ileri derecede bir hipersitimülasyon hasta hayatını tehdit edebilir. Diğer önemli komplikasyon çoğul gebeliktir. Her ne kadar bu konuda yeterli bilgisi olmayan hastalar bir uygulama da iki veya üç çocuk isteseler de çoğul gebelikler hem anne adayı için hem de fetusler için sakıncalıdır.
Transfer edilen embriyo kalitesi iyi olmasına rağmen gebelik oluşmamasının nedenleri?
Hastalara en zor izah edilen durum neden gebelik oluşmadığıdır. Hastalara işlem öncesi ve işlem sırasında bilgi verilirse de başarı oranlarının az olduğu söylenen hastalar bile, eğer tamamen gebeliğe odaklanmışlarsa gebelik oluşmadığında bu soruyu sormaktalar. Her şeyden önce şunu ifade etmek gerekir dünyanın en gelişmiş tüp bebek merkezlerinde bile başarı oranı %100 değil. Yapılan birçok çalışmada görülmüştür ki 30 yaşın altında, sağlıklı düzenli cinsel yaşamları olan çiftler bile istedikleri zaman gebe kalamıyor. Aylık gebe kalma oranı %20-25 çıvarında. Burada bildiğimiz ve bilemediğimiz birçok neden olabilir. Bu nedenle bu soruya net bir cevap vermek mümkün değildir.
Başarısız bir tüp bebek tedavisinden sonra ne kadar ara verip ikinci denemeye başlayabilirim?
Tıbbi olarak başarısız bir uygulamayı takiben iki ay sonra ikinci bir uygulamaya geçilebilir. Fakat hastanın psikolojik ve ekonomik durumu da dikkate alınarak i bir uygulamaya geçmek gerekir.
Embriyo dondurulmasının yararları?
Transfer işleminde hastanın yaşına göre bir veya iki embriyo transferi yapılmaktadır. Transfer sonrasında elimizde iyi kalitede embriyo kalmışsa bu embriyolar ikili ve üçlü gruplar halinde dondurulabilir. Dondurulan embriyolar yönetmeliğe göre üç yıl kadar saklanabilmektedir. Hasta gebe kalamadığında veya gebe kalıp doğurduktan sonra ikinci bir çocuk istediğinde hastanın rahim içi ucuz ve zahmetsiz bir tedavi metodu ile hazırlanır, dondurulmuş embriyo çözülerek transfer edilir.
Kaç kez tüp bebek tedavisi uygulanabilir?
Hastanın yaşı ve over rezervi iyi ise belirli bir sınır koyulamaz. İki tüp bebek uygulamasından sonra yeni bir uygulamaya geçmeden önce, infertilite nedenlerinin ve başarısızlık nedenlerinin en ince detayına kadar gözden geçirilmesi gerekir. Yapılan çalışmalarda üç veya dört uygulamadan sonra başarı şansının azaldığı bilinmektedir.
Tüp bebek tedavisinde yaş sınırı var mı?
Over rezervi iyi ise 45-46 yaşlara kadar tüp bebek uygulaması yapılabilir. Fakat yaşla birlikte başarı şansının azaldığını, 40 yaşından sonra başarı şansında ciddi bir azalma görüldüğünü göz önüne almak lazım.
Preimplantasyon genetik tanı (PGD) kimlere yapılır?
Tüp bebek uygulaması esnasında embriyoların genetik analizlerinin yapılıp sağlıklı olanların seçilme işlemi olan PGD başlangıçta bazı genetik hastalıkların tanınması amacıyla kullanılırken, giderek kullanım indikasyonu genişlemiştir. Bu gün şu indikasyonlarla PGD yapılmaktadır:
Genetik veya kalıtsal bir hastalık taşıyıcılığı bulunan çiftlerde,
Önceki gebeliğinde kromozom anomalisi olanlarda
Gebeliğinin ilk üç ayında tekrarlayan düşük yapmış olanlara
Tekrarlayan tüp bebek uygulamalarında gebelik elde edilememiş çiftlere
Şiddetli erkek kısırlığı ile birlikte görülen kromozom bozuklukları veya genetik hastalıklarda,
İleri yaş (35 yaş üstü) hastalara tüp bebek uygulandığında
Histeroskopi ne zaman yapılmalıdır?
Histerosalpingiografi (HSG) de (rahim filminde) her hangi bir patoloji ile karşılaşılmışsa hem bunun daha iyi değerlendirilmesi hem de aynı anda tedavisi için histeroskopi yapmak gerekir. HSG eski çekilmiş olabilir, hastanın ultrason muayenesinde polip, miyom gibi bir patoloji ile karşılaşılırsa yine histeroskopi yapmak gerekir. Peş peşe iki defa başarısız tüp bebek denemesini takiben uterus kavitesini daha iyi değerlendirmek için histeroskopi yapmakta yarar vardır.
Çikolata kistleri (endometrioma) gebe kalmayı engeller mi? Tüp bebek öncesi ameliyat edilmeli mi?
Gerek endometriomalar (çikolata kistleri) gerekse de onların çok ufak formları olan evre 1, evre II endometriozis gebe kalmayı engelleyebilir. Evre arttıkça infertilite ile ilişki de artar. Çikolata kistleri ne kadar büyükse, etrafla aralarında ne kadar yapışıklık oluşmuşsa o kadar çok gebe kalmayı engelleyebilir. Çapı 4 cm ve daha küçük olan kistlerde ameliyat yapmamak gerekir. Çapı 4 cm den büyük kistler ameliyat edilmelidir. Ameliyatı takip eden ilk bir yıl gebe kalma şansının en fazla olduğu dönemdir. Bu dönemin iyi değerlendirilmesi gerekir.
Hidrosalpinks varsa tüp bebek uygulaması öncesi tedavi edilmeli mi?
Hidrosalpinks iki taraflı vaya tek taraflı olabilir. Bu tabloda tekrarlayan pelvik enfeksiyonları sonrası tubanın en son kısmındaki fimbriaların kapanması ve tubanın son kısmının tıkanıklığı söz konusudur. Tubanın son kısmında bir genişleme ve sıvı birikmesi görülür. Bu sıvı direkt olarak uterus kavitesine akar; endometrium ve embriyoya toksik etki gösterir, dolayısıyla IVF’de başarı oranını düşürür. Bu nedenle eğer hidrosalpins varsa tek taraflı veya çift taraflı olması fark etmez, IVF tedavisine başlamadan önce bunun giderilmesi gerekir. Tedavi cerrahidir.
Stres başarı oranını etkiliyor mu?
Stresin tüp bebek tedavisinde başarı oranını hafif de olsa negatif yönde etkilediğini savunan yazılar da var. Başarı oranını etkilemediğini ifade eden çalışmalar da var. Fakat bütün çalışmaların birleştiği husus tedavi sonucu gebelik oluşmadığında çiftlerde ciddi bir stres oluşturduğudur. Bu kişiye özgü bir durumdur, kimilerinde stres azdır, kısa zamanda kendini toplayabilir, kimilerinde günlük deprasyon görülür, uzun süre yas yaşayabilir. Bu tablo günlük yaşam kalitesini, eşle ilişkilerini de etkileyebilir. Bu nedenle tüp bebekle ilgilenen doktorların hastalarının psikolojik durumlarını göz ardı etmemeleri, gerektiğinde onlara destek olmaları gerekir.
