Hava yolları değişik uyarılara yanıt olarak çapını değiştirebilen esnek yapılardır. Egzersiz gibi aşırı miktarda hava gerektiren durumlarda hava yolları genişler, ya da toz, duman ile karşılaşınca savunma amacı ile hava yolları daralır. Sağlıklı kişilerde çeşitli uyarılar karşısında hava yollarının çapını değiştirebilme yeteneğine "Bronşial reaktivite" denir. Bronşial astımda ise hava yolları nonspesifik uyarılara karşı aşırı duyarlıdır. Duyarlılığı artmış olan hava yolları, sağlıklı kişileri etkilemeyecek kadar küçük uyarılar karşısında bile abartılı bronkokonstriktör (bronş daralması ile) yanıt verirler, buna da "Bronşial hiperreaktivite" denir.
ASTIMIN TANISI
1) Klinik bulgular
Astımlı hasta için tipik olan bulgular öksürük, hışıltılı solunum, nefes darlığı ve göğüste sıkışma hissidir. Bu bulguların hepsi aynı anda görülmeyebilir. Bulguların çeşidi ve ağırlığı hastadan hastaya ve aynı hastada zaman içinde değişebilir. Bulgular özellikle gece sabaha karşı artar. Astımlı hastalarda bulguların iki özelliği tanıda çok yardımcı olur.
Bunlar;
Viral solunum yolu enfeksiyonları, allerjenler egzersiz gibi tetik çeken faktörlerle karşılaşma sonucu bulgularda belirgin bir artmanın olması, şikayeti olmayan, stabil seyreden bir hastanın gribal enfeksiyonu takiben, ya da duyarlı olduğu allerjen ile karşılaşma sonucu nöbete girdiği sık görülen bir durumdur.
Bu bulguların kendiliğinden ya da, bronkodilatatör (bronş genişletici) ve antiinflamatuar (ödem çözücü, koruyucu) tedavi ile azalması ya da kaybolmasıdır. Ağır bulgularlarla gelen astımlı hastanın birkaç gün gibi kısa sürede uygun tedavi ile tamamen düzeldiği, bulguların kaybolduğu da sık görülen bir durumdur.
Ayrıca, özellikle alerjik astımlı hastalarda bulguların mevsimsel değişmeler göstermesi, ailede astım veya atopi öyküsünün olması tanıda yardımcı olur. Astım ile uyumlu bulguları olan erişkin hastalarda birlikte yıl boyu süren rinit, nazal polip ve aspirin duyarlılığı öyküsü olması da allerjik olmayan astım tanısı için önemli ipuçlarıdır.
Çocuklarda ve ileri yaştaki astımlı hastalarda bulgular tipik olmayabilir. Çocuklarda öksürük ön plana çıkan bir bulgudur. İleriki yaştaki hastalarda ise hava yolu obstrüksiyonu geri dönüşümsüz olabilir. Ataklar dışında hastalarda fizik muayene bulguları genellikle normaldir.
2) Solunum fonksiyon testleri
Bulgular ve fizik muayene bulguları subjektifdir. Aynı derecede hava yolu obstrüksiyonu (daralması) gösteren hastalardan biri aşırı nefes darlığı hissederken, diğer hastada nefes darlığı yakınması belirgin olmayabilir. Bu nedenle bronşial astımın tanısında daha objektif sonuçlar vermesi nedeniyle solunum fonksiyon testleri önemlidir. Astımda solunum fonksiyonlarının üç özelliği hastalık için oldukça tipiktir.
Bunlar;
Hava yolu obstrüksiyonu değişken olması
Hava yolu obstrüksiyonu reversibl olması (kısa etkili bronş genişletici ilaç sonrası solunum fonksiyon testlerinde belli oranlarda düzelme olması)
Bronşların aşırı duyarlı olması
3) Diğer laboratuar incelemeleri
Akciğer grafisi : Genellikle normaldir. Akut atakta havalanma artışı olabilir. Astım atağının akciğer zarları arasına hava dolması (pnömotorax) vb durumlar ile ayırıcı tanısı açısından yaralıdır.
Alerji testleri : Cilt testleri kişinin duyarlı olduğu allerjenin saptanması bu allerjenin uzaklaştırılması açısından önemlidir.
Balgam incelemesi : Astım ile uyumlu bulguları olan bir hastada balgamda eozinofillerin artmış olduğunun saptanması astım tanısı için yardımcı olur.
Özet olarak; bronşial astım tanısı hastanın öyküsü ve klinik bulguları ile konur. Solunum fonksiyon testleri ve alerji düşünülüyorsa allerjik deri testleri tanıda yardımcı olur. Diğer laboratuar incelemelerinin ise tanıda önemli rolleri yoktur.
ASTIMIN TEDAVİSİ
Bronşial astım hava yollarının kronik inflamatuar bir hastalığıdır. Bu nedenle astımda tedavinin amacı hava yollarındaki inflamasyonu kontrol altına almaktır. Günümüzde astımın kesin tedavisi olmamakla birlikte uzun süre kullanılan antiinflamatuar ilaçlarla hava yollarındaki inflamasyon kontrol altında tutulabilir. Hastalar ilaçları kullandıkları sürece inflamasyon baskılanır, buna bağlı olarak bulgular kaybolur, solunum fonksiyonlarında ve bronş hiperreaktivitesinde düzelmeler sağlanır. Antiinflamatuar tedavi (Ödem giderici, koruyucu tedavi) kesilecek olursa ataklar görülür. Bu nedenle astımlı hastanın şikayeti olmasa bile antiinflamatuar ilaçlarını düzenli olarak kullanması gerekir. Bu arada hastanın yakınmaları ortaya çıkarsa bronkodilatatör (bronş genişletici, nefes açıcı) ilaçlarla bulguları giderilir. Dolayısıyla, astım tedavisinde kullanılan ilaçlar iki ana grupta toplanabilir. Bunlar;
· Astımı kontrol altına alan ilaçlar (Antiinflamatuarlar)
· Bulguları gideren ilaçlar (Bronkodilatatörler)
