Çocuk; doğum ile başlayıp erken dönem gençlik sürecine kadar geçen dönemdeki bireydir. Yenidoğan dönemi doğumdan 1 aya kadar olan dönem, süt çocukluğu dönemi 2-24 ay, oyun çocukluğu dönemi 2-6 yaş, okul çocukluğu dönemi 6-11 yaş, ergenlik dönemi 11-17 yaş olarak değerlendirilmektedir.
Çocuk aslında anne babası, hatta nene ve dedesi dünyaya geldiğinde şekillendiği varsayılabilir. Ülkemizde insanların toplum içerisinde birey olarak kimlik kazanmadan evlendiği, çift olmayı başaramadan da anne baba oldukları gözlenmektedir. Böyle durumlar olduğunda bireylerin çocuklarıyla sağlıklı iletişim kuramadıkları gözlenmektedir.
Bireyler çocukları daha dünya ya gelmeden önce kendilerini eğitmeli (dergi, kitap, ana-baba okulları, TV, internet vs.), yayınları takip ederek çocuk yetiştirme konusunda kendilerini geliştirmeleri yararlı olacaktır. Çocuğun her türlü sorumluluğuna hazır olmalıdırlar.
Çocukla oyun Oynamak ve Kaliteli Vakit Geçirmenin Yararları
Anne-babalar çocuklarını sever, doğumdan itibaren tüm imkânlarını kullanarak ona bir şeyler öğretmeye, en iyiyi vermeye çalışırlar. Oyun, çocuğu hayata hazırlayan en etkin yollardan biridir. Oyun ile insan ilişkileri, yardımlaşma, konuşma, bilgi edinme, deneyim kazanma, psiko-motor gelişimi, duygusal ve sosyal gelişimi etkilediği gibi, zihin ve dil gelişimini de etkiler. Yetişkinler gözüyle oyun, çocuğun eğlenmesi, oyalanması, başlarından savmak için bir uğraş olarak görürler, oysa oyun, çocuk için ciddi bir iştir. Çocuk oynadıkça becerileri artar, yetenekleri gelişir. Çevresini, bilinmeyenleri tanır, kendisi için anlaşılır duruma getirir.
Oyun, çocuğun kendisini ve duygularını ifade edebildiği, yeteneklerini, dil, zihin, sosyal ve duygusal becerilerini geliştirebildiği, yaratıcı potansiyelini kullandığı en önemli süreçlerden biridir. Çocuğun duygusal ve fiziksel yönden gelişimini sağlayan en doğal ve aktif öğrenme ortamı oyun zamanıdır.
Çocuk, ailede yaşanılan herhangi bir olumsuz olayı, kardeş kıskançlığını, korkularını veya arkadaşlarıyla iletişim kuramama gibi problemlerini oyununa yansıtabilir. Böylece kendi istediği gibi bir çözüm yolunu bulabilir ve bu şekilde kaygılarından da kurtulabilir. Çocuk oyun sırasında mutluluk, sevinç, acıma, korku, kaygı, dostluk, düşmanlık, kin, nefret, sevgi, sevilme, sevme, güven duyma, bağımlılık, ayrılık ve ölüm gibi birçok duygusal tepkiyi de öğrenmektedir. Oyunla zihinsel gelişim paralellik gösterir, ayrıca dil ve konuşma gelişimi bununla kendini gösterir. Seçilecek oyuncaklar, kaslarını çalıştıracak, girişimciliğini ve hayal gücünü artıracak materyallerden oluşmalıdır. Oyuncak alacak maddi imkanı bulamayan aileler de çocuklarını sık sık parka götürmeli, oyun ihtiyaçlarını karşılamalıdır.
Çocuk Oyun Oynarken Hangi Becerileri Kazanır? Oyun Ne İşe Yarar?
• Çocuk oyunla duygularını ve ihtiyaçlarını ifade eder, problem çözme becerilerini geliştirir.
• Toplum kuralları, ahlak kuralları, toplumsal yaşam becerileri oyunla gelişir.
• Oyun oynarken sorunu olan çocuk gözlem ile belirlenibilir.
• Çocuklar oyun oynarken doğal davranır, böylece davranışsal yapısını belli eder.
• Yaşadığı sıkıntıları dışa vurur, çevresiyle iletişim kurmayı öğrenir, toplumsal bir birey olmanın ilk adımlarını atmaya başlar.
• Oyun oynamak çocuğun motor becerilerini geliştirir.
• Oyun, çocuğa canının istediği zamanlarda değil; sırası geldiğinde yapması gerektiğini öğretir.
• Bir gruba ait olmayı, birlikte hareket edebilmeyi öğrenir.
Çocuk oyun oynarken özgürdür, kuralları kendi koyar-bozar, yetişkinlerin kısıtlamaları yoktur. 3-6 yaş arası çocuğun en önemli dönemidir. Durmadan soru sorar "bu neden, niçin, nasıl?" sorularına yanıt isterler. Öğrenme açlığı mevcuttur, her şeyi bilmek isterler. Enerjiktirler, yorulmak nedir, bilmezler. Onları anlamak, sorularını yanıtlamak, yanıtların açık, kısa, net ve anlaşılır olması yararlıdır. Çocuklar oyuncaklarla oynamayı severler, ancak oyuncakların iyi davranışların karşılığında ödül, anne-baba sevgisinin kanıtı olarak kullanılması yanlış olup, kesinlikle kaçınılması gereken bir tutumdur. Oyuncaklar çocuk gelişiminde büyük bir yer tutarlar, ancak bize sarılmaz, sevmez ve öpemezler.
Çocuğa ayrılacak zaman diliminde onunla sohbet etmek, ona sarılmak, yerlerde yuvarlanmak, oyundan yetişkinin de keyif alması çocuğu ekstradan mutlu edecektir.
Çocuğunuza "lütfen" demeyi, teşekkür etmeyi, izin istemeyi, sıra almayı, özbakım, motor, bilişsel, sosyal ve iletişim becerilerini geliştirirken oyun ile sembolik olarak bu beceriler gelişim kaydetmektedir.
Çocuklar model alarak öğrenme konusunda son derece yeteneklidirler. Bu yüzden kurdukları oyunlarda büyükleri taklit ederler. Sergilenen olumlu-olumsuz davranışlar çocuklara iyi ya da kötü yönde etki edecektir. Kıyaslama yapmak çocuklar için genellikle yararlı olmamaktadır. Özgüven geliştirme ve kendine özgü birey olma konusunda sorunlar yaratabilmektedir. Çocuklara yeni beceriler kazandıklarında ve olumlu davranışlar geliştirdiklerinde ödüllendirmek yararlı olabilir. Ödülü yerinde ve zamanında kullanmak yararlıdır. Olumsuz davranışlar sergilediklerinde, davranışlarının neden ve sonuçlarını oyun ile çalışmak, devamı halinde negatif pekiştirme (mola, odada bekletme, oyuncaklarını ortamdan kaldırma vb.) cezadan daha etkili olmaktadır.
3-5 yaşında ana okuluna gidecek olan çocuklar sabırsız ve heyecanlıdır. Onlara karşılaşacakları olayları olabildiğince somut bir şekilde anlatmak, orada eğlenebileceğini, yeni arkadaşlar edineceğini açıklamak, çocuğunuza karşılaşacağı durum ile ilgili gerçekçi bir yaklaşım içinde olmak yararlıdır. Karşılaşabileceği olumlu-olumsuz durumları anlatmak, yararlıdır.
3-6 Yaşlarda Oyun Oynamanın Önemi
3-6 yaş arası çocukluğun en önemli dönemidir. Bu nedenle haklarına saygılı olmak, onları anlamaya çalışmak, konuşurken göz temasında bulunmak, onun seviyesinde oturmak, aynı seviyeye gelmeye özen göstermek yararlıdır. Taleplerini reddederken nedenleriyle, açıklayıcı bir tutumla tercihi ona bırakmak yararlı bir strateji oluşturacaktır. Sorun ile karşılaşınca sabır ve sevgi ile çözüme ulaşmak özgüven geliştirme açısından çok önemlidir.
Bu dönemde oyun, çocuklara hayatta her zaman kazanmanın mümkün olamayacağını, her zaman mükemmel olunamayacağını, becerilerin zamanla gelişim göstereceğini sembolize edecektir. Oyun oynarken her zaman o kazanmamalıdır. Dengeli bir benlik gelişimi için oyunda mantıklı sonuçlar elde etmilidir.
Diğer bireyler özellikle diğer çocuklar, çocuklara ebeveynleri kadar hoşgörülü olmayacaktır. Bu nedenle evde oyun oynarken de kazanma-kaybetme duygusunu öğretmeli, kaybettiğinde öfkelenip, ağlayıp, etrafa vurmak yerine başka tepkiler vermesi gerektiğini sizi gözlemleyerek öğrenme şansı olması önemlidir.
Çocuğun duygusal ve fiziksel yönden gelişimini sağlayan en doğal öğrenme ortamı oyun ortamıdır. Duyusal, düşünsel, davranışsal, duygusal ve fiziksel gelişim açısından, en doğal ve aktif öğrenme ortamının oyun olduğu gerçeğini göz önünde bulundurarak, çocukla kaliteli vakit geçirmenen yararını unutmamak gerekmektedir.
