Son yıllarda bebeklerde özellikle bağırsakla ilgili gıda alerjilerinde belirgin bir artış yaşanmakta olup, bu durum anneleri ve bebeği özellikle ilk aylarda belirgin sıkıntıya sokabilmektedir. Bu yazımda bağırsakla ilgili gıda alerjileri hakkında genel bir tanı ve tedavi yaklaşımını özetleyerek, ailelerin bu konu hakkında farkındalık ve bilgi düzeyinin artırılmasını amaçladım.
Bu durum son yıllarda neden bu kadar arttı? Bu soruya kesin bir cevap vermek ve tek bir neden ileri sürmek çok mümkün olmasa da bazı nedenler öne çıkmaktadır.
Gıda alerjisi için risk faktörleri:
Son yıllarda doğal beslenmeden uzaklaşılmış olması
Genetiği değiştirilmiş gıdaların yaygın kullanımı
Katkı maddelerinin yaygın kullanımı
Bebeklerde bağırsakların henüz tam gelişmemiş olduğu ilk aylarda fazla mama kullanımı
Bebeklerin immün sisteminin henüz tam gelişmediği ilk aylarda allerjenik gıda proteinleri ile karşılaşmaları
Aşırı korumacı yaklaşımlar sonucunda bebeklerin geçirdiği enfeksiyonların azalması
Bütün bunların sonucunda son yıllarda bağırsak kompozisyonumuzun ve mikrobiyotasının değişmesi
Annede vitamin D eksikliği
Allerjenitesi yüksek gıdaların 1 yaşına kadar başlanmaması
Allerji açısından ailevi genetik yatkınlık
Bebekte atopik dermatit olması
Bağırsak ile ilgili gıda alerjilerinin tanı ve tedavisindeki zorluklar, bebeklere yanlış tanı konmasına, anne ve bebeğinin gereksiz diyet uygulamasına neden olup, bu durum hem anne, hem de bebekte belirgin problemlere neden olabilmektedir.
Bağırsakla ilgili gıda alerjilerinin annede yol açtığı problemler:
Annede yetersiz beslenmeye bağlı vitamin ve mineral eksiklikleri, protein alım eksikliği, annenin yetersiz kalori alması, anne psikolojisinin bozulması ve sonuçta anne sütünün azalması gözlenebilmektedir.
Bağırsakla ilgili gıda alerjilerinin bebekte yol açtığı problemler:
Bebek ile ilgili olarak ta yetersiz beslenmeye bağlı kilo alamama, büyüme ve gelişme geriliği, kalsiyum eksikliği gibi özellikle ilk aylarda hiç istenmeyen sorunlar gelişebilmektedir.
Bağırsakla ilgili (gastrointestinal) gıda alerjilerinde bebekte beklenen bulgular:
Kanlı veya kanlı mukuslu kaka
Sürekli ishal
Her beslenmeyi takiben kusma atakları
Kilo alamama
Protein kaybına bağlı ödem (şişlik)
Tedavilere cevap vermeyen kolik
Sürekli kabızlık hali
Tedaviye yanıt vermeyen gastroözefageal reflü olması
NOT: Anneyi emen bir bebekte kakada sadece mukus olması, bebek iyi kilo alıyorsa ve yukarıda sayılan bulgular yoksa normal kabul edilmelidir. Anne sütü alan bebeklerin bir kısmında kakada mukus olabilmektedir. Ek gıdalara başladıktan sonra bu durum düzelmektedir. Bu durum bebeklere yanlış tanı konmasına neden olan bir durum olduğu için özellikle önemlidir.
Tanı:
Bağırsakla ilgili gıda alerjilerini kesinlikle gösteren bir test bulunmamaktadır.
Hem bebeklerin küçük olması, hem de alerjik mekanizmaların farklı olması nedeniyle bu tip gıda alerjilerinin tanısında kesin bir tanı testi bulunmamaktadır. Fakat tanıda kullanılan yöntemler şunlardır.
Şüpheli gıdalarla deri testleri veya kanda alerji testleri bakılabilir (pozitif bulma ihtimali çok düşüktür).
Şüpheli gıdalarla yama testi yapılabilir. Bebeğin sırtına özel kaplar içinde gıdalar yapıştırılır. ve 48 ve 72 saat sonra okunur. Ağrısız ve kolaydır (pozitif bulma ihtimali çok yüksek değildir).
Kesin tanı için; şüpheli gıdalar en az 2 hafta kesilir. Bebekteki bulgular düzelir ve gıda kontrol altında tekrar başlanır ve bebekte bulgular çıkınca kesin tanı konmuş olur (eliminasyon-kontrollü provakasyon). Burada bebeğin yaşına bağlı olarak diyet anneye veya bebeğe veya her ikisine birden verilir.
Tanı ve Tedavideki Önemli Noktalar:
Öncelikle anneye veya bebeğe çok sayıda gıdayı keserek diyet vermemek gerekir. Çocuklardaki bağırsakla ilgili gıda alerjilerinde bebeklerin %90’dan fazlasında inek sütü, yumurta veya tahıla allerji saptanmaktadır. Diğer gıdalara alerji çok daha az oranda görülmektedir.
Süt alerjisi saptanan bir hastada sığır etine veya yumurta alerjisi saptanan bir bebekte tavuk etine karşı alerji olabilir ama bu oran %10-15 civarında olup şüphe yoksa bu gıdaları kesmemek gerekir. Zaman içinde gerekirse kesilebilir.
Tanı koyma aşamasında anneye tüm alerjik gıdalardan yoksun bir diyetin (hipoallerjenik diyet) hemen başlanması doğru değildir. Hastalığın durumuna göre zaman içinde karar vermek daha doğrudur.
Tanı konduğunda alerjik gıda diyetten çıkarılmalıdır. Bazı durumlarda anneye diyet vermeye gerek olmayabilir.
Anne sütü yetersiz bebeklerde tam hidrolize antialerjik mamalar kullanılabilir.
Gerekirse yardımcı ek tedaviler ve ilaçlar tedaviye eklenebilir.
Anne ve bebekte mineral ve protein eksikliği yakından izlenmelidir. İnek sütü alerjisi saptanan bebeklere ve bu bebeklerin annelerine kalsiyum desteği verilmelidir.
Probiyotiklerin kullanılması bebeklerde alerji tedavisinde seçilmiş vakalarda faydalı olabilmektedir.
Prognoz ve Korunma:
Tüm gıda alerjileri yüksek oranda yaşla düzelmektedir. Çok az sayıdaki bebekte çok uzun yıllar devam etmektedir. Bu durumun çocuk alerji doktoru ile birlikte takip edilmesi gerekir.
Çocuk alerji uzmanı hangi gıda alerjisi ne zaman geçer? Bu konuda size en doğru bilgiyi verecek kişidir.
Tüm hastaların mutlaka tanı aşamasında itibaren çocuk alerji uzmanı gözetiminde olması hem bebek hem de anne için en doğru yaklaşımdır.
Allerjisi olmayan bebeklerde ek gıdalara başlamayı çok geciktirmemek gerekir. Yumurta sarısı 6. ay, yumurta beyazı ve balık 7. aydan itibaren başlanmalıdır.
Bir bebekte 1 yaşından önce uygun aylarda başlamak şartı ile BAL, İNEK SÜTÜ, SALÇA ve TUZ dışındaki gıdalar mutlaka başlanmış olmalıdır.
Yukarıda sayılan 4 gıda dışındaki hiçbir gıdaya başlama yaşı 1 yaşı geçmemelidir.
Anne sütü yoksa ve bebek alerji açısından yüksek riskli bir bebekse (Anne veya babada alerji olması), bu durumda hipoalerjenik mamalar (Hidrolize mamalar başlanmalıdır).
Gıda alerjisi olan bebeklerde zaman içinde başka tipte alerjiler veya alerjik hastalıklar (Astım veya Allerjik rinit) gelişebilmektedir. Bu açıdan takip altında olmalıdır.
