Herhangi bir yaranın tedavisinde başarılı olabilmek için öncelikle yaranın ne tip bir yara olduğunu tespit etmek ve yaranın oluşumuna yol açan sebepleri ortadan kaldırmak gerekir. Varis yaralarında (veya venöz ülserlerde) yaranın oluşum mekanizmasını terse çevirmek gerekir. Öncelikle bacaktaki kanın geri kaçışına bağlı oluşan ödemi azaltacak tedaviler uygulamak gerekir. Bu tedavilerin yanında yarayı temiz tutacak, oluşan akıntıyı ortamdan uzaklaştıracak pansumanlar ve yara çevresi cildinin bakımı varis yarasının tedavisinin temelini oluşturur. Bacaktaki ödemi azaltmak için aşağıdaki uygulamalar yapılmaktadır:
1. Varis ameliyatı
Kaçak olan yüzeyel toplar damarın (safen ven veya dalları) açık cerrahi, lazer ablasyon, radyofrekans ile ablasyon, yapıştırıcılar ile varisli damarın iptali veya ortadan kaldırılması işlemidir. Bu işlemler için ana kriterler bahsi geçen damarın çapının ve kaçak derecesinin belli seviyenin üzerinde olması ve derin toplar damarların tıkanıklık geçirmemesi olmasıdır.
Varis yarası olan hasta yara tedavisinin herhangi bir aşamasında operasyon olabilir. Tercih edilen operasyon anında yaranın enfeksiyonlu olmamasıdır.
Varis operasyonu olmuş hastada yara tekrar edebilir. Varis yarası olan ama ameliyat olmamış hastaların yarısında yara tamamen kapanmış olsa bile yara 2 yıl içinde tekrar edebilir. Halbuki eğer hasta operasyon geçirmiş ise ancak 4 hastanın 1’inde yara 2 yıl içinde tekrar etmektedir. Bu da yarı yarıya azalma demektir.
2. Elastik bandaj ile sargı uygulaması
Bacaklar 2 veya 4 kat sargı ile sarılır. Bu sargıların içine yara üstüne özel pansumanlar uygulanır. Yaranın akıntı durumuna ve cildin ihtiyacına göre haftada en az 2 defa uzman kişiler tarafından uygulanır.
3. Varis çorabı giyilmesi
Eğer sargı uygulama ihtimali yoksa veya yara belli küçüklüğe ulaşmış ise varis yarasının üzerine pansuman uygulamak suretiyle yüksek basınçlı, iki kat çoraptan oluşan ülser varis çorabı giydirilebilinir.
4. Aralıklı pnömotik kompresyon uygulayan cihaz kullanımı
Bu cihazlar bacağın etrafına geçirilen hava dolu yastıkçıklar olup belli bir sırada, önceden bir uzman tarafından belirlenen basınçta ve sürede şişip inmek suretiyle bacağı çepeçevre sıkıştırıp gevşetmektedirler. Bu sayede bacağın altında göllenmiş kanın kalbe doğru yönlendirilmesi sağlanmaktadır.
5. Hasta tarafından uygulanan hazır bandaj sistemleri
Ülkemize yeni giren ve henüz yaygınlaşmamış bu sistemlerde hastanın bacak ölçüsüne göre verilen ve standart basınç uygulayan kendinden yapışkanlı bandajlar kullanılmaktadır. Bu sistem her gün pansuman imkanı sağladığından hasta ve doktor için konforlu bir uygulama sunmaktadır.
Lenf damarlarına ait hastalıklara (Lenfödeme) bağlı yaralar nasıl tedavi edilir?
Ak kan damarı olarak adlandırılan lenf damarları vücudun yabancı organizmalar ile olan mücadelesinde görevli hücreleri ve proteinden zengin lenf sıvısının taşımasında rol alır. Tüm vücudumuzda yaygın olarak bulunan bu çok ince yapıdaki damarların herhangi bir rahatsızlığa bağlı olarak zarar görmesi ve tıkanması sonrası (kanser, enfeksiyon, yaralanma, ameliyat, radyoterapi gibi) bu sıvı uzuvlardan toplanamaz ve uzuv şişmeye başlar. Bu şişlik kalıcıdır ve ilerleyicidir. Önlem alınmaz ise hastanın hareketleri bir süre sonra zorlaşır ve şiş olan uzuvda cilt beslenmesinin bozulmasına bağlı yaralar açılır. Tedavisi temel olarak bu şişliğin azaltılması ve cildin bakımına dayanır. Şişliğin azaltılması için varis yaralarında uygulanan tedaviler in yanısıra uzman kişiler tarafından yapılan lenf masajı da bulunmaktadır.
Bacak yaralarında (ülserlerde) yapılan diğer tedaviler nelerdir?
Tüm yaraların sebebe ve yaranın durumuna göre tedavi edilmesi genel kuraldır. Yaranın yeri, süresi, enfekte olup olmaması, derinliği ve büyüklüğü, akıntısının miktarı, kokusu, rengi ve tabi ki hastaya ait özellikler yaraya uygulanacak tedavinin belirlenmesinde önemlidir. Bacak yaralarında kullanılan tedaviler şunlardır:
1. Hiperbarik oksijen tedavisi
Hastanın kapalı bir basınç odasında yüksek basınçlı oksijen solutulmasıdır.Bu solunan oksijen hastanın dolaşımına karışarak dokulara kan yoluyla ulaşmakta olup yaranın daha fazla oksijenlenmesini sağlamaktadır. Ülkemizde yılda 2 defa olmak üzere rapor ile SGK tarafından ödenen etkili bir yardımcı tedavi yöntemidir.
2. Ozon tedavisi
Yara iyileşmesinde vücutta çok farklı iyileşme mekanizmalarına etki eden ozon gazının hem kana direkt verilerek hem de yara bölgesinin üzerine uygulanması suretiyle yapılan bir tedavidir.
3. Vakum asiste kapama tedavisi (VAK Tedavisi)
Yara üstüne hava ve su geçirmeyen yapışkan örtüler ile kapatılan bir süngerin kapalı hortum sistemi ile elektrikli bir pompaya bağlanması suretiyle yapılan çok etkili bir tedavidir. Yaradan emilen akıntılar bir haznede toplanıp yaradan uzaklaştırılır. Daha az, ağrısız ve estetik pansuman imkanı sağlar. Yaranın temiz ve kokusuz olması sağlanır.Yara iyileşme süresini kısaltır. Son bir kaç yıldır bu sistem geliştirilmiş ve yarayı yıkama sistemi eklenmiştir. Bu yıkamalı VAK sistemi özellikle akıntılı ve enfeksiyonu olan yaralarda daha da etkili bir sistemdir.Tedavi hastanede uygulandığı zaman SGK tarafından ödenmektedir.
4. Larva tedavisi (Kurtçuk tedavisi)
Dünyada sadece 4 tip kara sineğin kurtları kullanılarak uygulanan bir tedavidir. Steril şartlarda üretilen bu kurtlar yara üzerine konur ve 3 gün bırakılır. 3 gün boyunca bu larvalar ağızlarından çıkardıkları salgı ile yaranın üzerindeki ölü ve enfekte dokuları yumuşatarak yerler. Bu salgılar bu ölü dokuları yumuşatıp erittikleri gibi farklı yollar ve mekanizmalar ile yaranın iyileşmesini de sağlarlar.
5. Lazer tedavisi
Yara bölgesine uygulanan lazer ışığı hem enfeksiyona yol açan mikroorganizmaların ölmesini sağlar hem de vücudumuzun yarayı iyileştirmesini sağlayan mekanizmaları uyarır. Yaranın iyileşme süresini kısaltır.
6. Büyüme hormonu tedavisi
Epidermal büyüme faktörü denilen vücudumuzda bir çok dokunun kendini yenilemesini ve büyümesini sağlayan bu hormon hem yaranın üstüne topikal olarak hem de yaranın içine enjekte edilerek uygulanmaktadır. Her tür yarada etkilidirler.Yaranın içine enjekte edilerek uygulanan formu (Heberprot-p) ülkemize Küba’dan ithal edilmekte olup, şeker hastaları için tüm tedavi SGK tarafından ödenmektedir. Çok etkili bir tedavi yöntemi olup kanser öyküsü olan hastalara uygulanmamaktadır.
7. Bal tedavisi
Yaraya bal uygulaması belki de insanoğlunun uyguladığı ilk yara tedavilerindendir. Balın içinde bulunan çeşitli enzimler ve maddeler yarayı temiz tutarken ihtiyacı olan nemliliği sağlar ve yara iyileşmesini arttırır. Bazı bal türlerinin yaraları daha fazla iyileştirebildikleri bilinmektedir. Yara tedavisinde balların tıbbi kullanım için olan formları kullanılmaktadır.
Gangren (kangıren) nedir? Amputasyon nedir?
Bacak, kol, el ve ayak parmaklarında yeterli miktarda oksijen ve besinden zengin temiz kan gitmemesine bağlı olarak gelişen ve geri dönüşümü olmayan doku ölümüne gangren (kangıren) denir. Gangren gelişen ve canlılığını kaybeden dokuların en kısa zamanda vücuttan uzaklaştırılması gerekir. Gangren gelişmiş parmak, bacak ve kol gibi uzuvların ameliyat ile kesilmesine amputasyon denir. Amputasyon yara tedavisinde en son tercih olmalıdır ama bazı geç kalınmış durumlarda ve bazı hastalarda amputasyon ile uzuvun kesilmesi, hasta için en sağlıklı ve en doğru tercih olabilir. Özellikle yarası enfekte (mikrop kapmış) hastalarda enfeksiyonun vücuda yayılmasını engellemek ve hastanın hayatını kurtarmak için veya gangrene bağlı aşırı miktarda doku ölümü olmuş ayaklarda hastanın geri kalan sağlıklı doku ile yaşama veya sağlıklı basarak yürüme şansı yok ise, hastanın en erken ayağa kalkmasını sağlamak amacı ile amputasyon yapılması hasta için en doğru tedavi olabilir.