Bu makalede menopozun tanısı ve tedavisinde, hormon yerine koyma tedavisi (hormon replasman tedavisi:HRT) ve osteoporoz (kemik erimesi) konuları ile HRT' de son görüşler tartışılacaktır.
1- Tanım: Menopoz adetlerin kalıcı olarak sona ermesi anlamına gelir. Menopozda ortalama yaş 43-57 arasında değişmekle birlikte ülkemizde ortalama 47-48 yaşında menopoza girilir. Menopoz doğal olarak yumurtalıklarda folliküler aktivitenin sona ermesi ile gerçekleşir. Ayrıca menopoz yumurtalıkların cerrahi olarak çıkartılması ve kullanılan ilaçlara bağlı olarak da meydana gelebilir. Düzenli adetlerden menopoza kadar olan geçiş süresi yaklaşık beş yıl sürer, bu süreye perimenopozal dönem adı verilir. Bir yıl boyunca adet olmamak durumunda klinik olarak menopoz tanısı konur, bu tanı jinekolojik muayene ve hormon tetkikleri ile de desteklenebilir.
2- Menopoz Belirtileri ve Hormon Tedavisi: Vazomotor belirtiler adı verilen yüz ve boyunda ani kızarıklık, sıcaklık hissi, aşırı terleme ile hissedilen sıcak basmaları menopozda olan kadınların büyük bir kısmında özellikle ilk iki yılda yoğun bir şekilde hissedilebilir. Bu durumda östrojen hormonu verilmesi sıcak basmalarını etkin bir şekilde tedavi eder. Östrojen, oral, vaginal ve cilt yoluyla (transdermal) verilebilir. Transdermal östrojen tedavisi karaciğer üzerindeki ve kanın pıhtılaşma faktörlerinin sentezi üzerindeki etkiyi engellediği için ve kan yağları üzerindeki etkiyi azalttığı için daha çok tercih edilebilir. Rahmi (uterusu) olan kadınlara östrojen tedavisi sırasında endometrium kanseri riskini önlemek için ilave progesteron tedavisi de eklenmelidir. Aslında son önerilere göre sıcak basmaları tedavisinde östrojenin en düşük dozu, mümkün olan en kısa sürede verilmesi önerilmektedir. Damar tıkanıklığı, yaygın varisleri olan, felç geçiren, meme kanseri veya kalp hastası olanlar östrojen tedavisi için uygun değildir. Sıcak basmalarının tedavisinde soya ve Black cohosh gibi tedavi seçenekleri de mevcuttur.
3- Osteoporoz Tanı ve Tedavisi: Ailesinde, birinci derece akrabalarında kemik kırığı öyküsü olması, ileri yaş, 70 kg'dan düşük ağırlıkta olmak, östrojen eksikliği, menopozda östrojen tedavisi almamak, kemik erimesini artıran ilaçlar kullanıyor olmak (kortizon, troid hormonu, heparin, antikonvilzan gonodotropin salgılatan hormon ilaçları v.s.), aşırı alkol almak, sigara içmek, düşük kalsiyumlu diyet almak, vitamin D eksikliği osteoporoza neden olan risk faktörleridir. Menopozda östrojen eksikliği kemik kütlesinde giderek azalmaya yol açar. Bunun tedavisi ile menopozdan sonra kadınlarda görülebilen ağrılı kemik kırıkları önlenmiş olur.
Osteoporoz tanısı kemik yoğunluk ölçümü (BMD) ile tespit edilir. BMD ölçümü kırık ya da kemik ağrıları ile başvuran tüm postmenopozal kadınlara yapılmalıdır. İlk tarama osteoporoz için riskli olan kadınlara 60 yaşından itibaren yapılmalıdır.
BMD için en iyi belirleyici bölge kalçadır (femur boynu), BMD'de T- değeri hesaplanır. 20-29 yaş grubunda olan kadınların ortalama BMD değerleri temel alınır, bu değerin üzerinde ve altında standart sapmalar hesaplanır. Kemik kitlesinde standart sapmada her bir azalma kırık riskini iki katına çıkarır. T- skoru normal değeri 1.0'in üzerindedir. T-skorları -1 ve-2,5 arasında ise osteopeni olarak isimlendirilir. T-skorları -2,5 ve daha az ise osteoporoz tanısı konur.
Osteoporoz tedavisinde kemik kaybını önleyen, kalça ve tüm vücutta kemik kitlesinde artış sağlayan ilaçlar kullanılır. Bu tedavi ile aynı zamanda omurga deformiteleri ve boy kısalmaları da kısmen önlenmiş olur. Tüm menopozal kadınların tedavisinde günde 1200 mg. kalsiyum, günde 400-800 mg. D vitamini kemikler üzerine çok etkilidir. Ayrıca düzenli kas germe egzersizleri ve ağırlık kaldırmak, sigara içmemek, menopoz tedavisinde oldukça önemlidir.
Menopozal hormon yerine koyma tedavisi hakkında son bilgilere göre, bu tedavi menopozdaki kadınları koroner kalp hastalığına karşı korumamış olup, kanın pıhtılaşmasını artırıcı etkisi de tespit edilmiştir.
Kadın Sağlığı İnisyatifi (WHI) sonuçlarına göre uterusu olan ve östrojen/progesteron tedavisi verilen 10.000 kadında 1 yıl boyunca, kullanmayan kadınlara göre 8 fazla meme kanseri, 8 fazla felç, 7 fazla kalp krizi, 8 fazla akciğer embolisi tanısı konduğu, tek başına östrojen alan kadınlarda ise meme kanseri riskinde artış olmadığı tespit edilmiştir. Diğer taraftan WHI sonuçlarına göre, HRT'nin kemik kırığını ve kolon kanserini önleyici etkisi ortaya çıkmıştır.
Hormonlarda bu değişimler nedeniyle, menopoz döneminde düzensiz kanamalar oldukça sıktır. Kanama çok sık ve uzun sürerse ya da 6 ay adet olmadıktan sonra kanama olursa rahim kanseri araştırması için rahim iç zarından (endometrium) biopsi alınmalıdır.
Oral kontraseptifler (doğum kontrol ilaçları) perimenopozal kadınlarda, adet düzenlemek, yumurtalık ve endometrium kanseri riskini azaltmak, gebeliği önlemek, vazomotor sıkıntıları önlemek, kemik yoğunluğunu artırmak için menopoz dönemine kadar doktor kontrolü altında kullanılabilir.
