MENAPOZ

Yazılı tarih süresince birçok fiziksel ve mental durumlar menapoza bağlanmıştır. Geçmişte tıbbi yazarlar bu konuda sıklıkla renkli yazılar yazmışlarsa da, bunlar yanlış ve bilimsel bilgi ve verilerden yoksun yazılardır. Bu tip yazılıma güzel bir örnek olarak yazılan şu açıklamayı verebiliriz; “ Overler uzun yıllar hizmet ettikten sonra ileriki yaşlarda bir kenara çekilmez ve irrite hale geçerler. Bu irritasyon vücuttaki sinir sistemi ile beyne ulaşır ve beyin dokusunda düzensizliğe yol açarak kadının ileri derecede sinirli olmasına veya karakterinde değişikliğe yol açar” .

Rölatif olarak yeni bir fenomen ile karşı karşıyayız “Yaşlı olmayı bekleyebilmek”

· Milattan önce 1000 yılında hayat beklentisi sadece 18 yıl idi.

· M.Ö 100 yıllarında bu beklenti 25 yıla ulaştı.

· 1900 yılında A.B.D ‘ de hayat beklentisi sadece 49 yıla ulaşılabildi.

· Günümüzde ise kadınlar için hayat beklentisi ortalama 84,4 yıla ulaşmıştır.

Bir Fırsat Olarak Menapoz

· Menapoz zamanında yapılan girişimler kadına koruyucu sağlık hizmetinden yıllarca yararlanmasını sağlayacaktır.

· Bu yakalanması gereken bir fırsatı temsil etmektedir.

· Sağlık programların direkt olarak gençlere yönelik olma gerekliliği mantıksal bir yaklaşımdır. Bu hayat boyu sağlıklı davranışlar yaratmada oldukça önemlidir. Ancak orta yaşta koruyucu bakımın öğretilmesinin daha elle tutulur ve gözlenebilir olduğu anlaşılmıştır.

· Hastalık şansı yüksektir ancak hayat tarzındaki değişikliğin olumlu etkisi daha yüksektir.

Menapoza Geçiş Süreci (Perimenapozal Geçiş)

Menstrual düzensizlik, perimenapozal geçiş olarak adlandırılan objektif olarak tanımda kullanılabilen tek belirteçtir.
Normal ovulatuar siklustan mensesin kesildiği dönemi içeren menapoz öncesi yıllar perimenapozal geçiş yılları olarak bilinir.
Menapoz ovaryen aktivitenin kaybını takip eden dönemde menstruasyonun tamamen kesildiği noktadır.
Kırklı yaşlarda kadınlarda anovulasyon daha belirgin hale gelmekte ve anovulasyon öncesi siklus süresi uzamaktadır.
Bu dönem menapozdan 2-8 yıl önce başlamaktadır.
Perimenapozal yıllar , menstrual kanamanın devam etmesine rağmen FSH’ ın postmenapozal seviyelere (> 20IU/L) çıktığı ve LH ‘ın normal sınırlar içinde kaldığı dönemdir.
Perimenapozal dönemdeki bir kadında nadir olarak ovaryen aktivitenin devam etmesinden dolayı beklenmedik bir gebelik tehdidine karşı tamamen güvence altında değildir.
Değişkenlikler kural olduğundan dolayı, postmenapozal dönem kesin olarak oluşuncaya kadar korunma yönteminin kullanılması istenmeyen gebeliklere karşı gerekli bir durumdur.
Guinness Dünya Rekorları kitabına göre en yaşlı spontan gebelik 57 yaş + 120 günde meydana gelmiştir.
Longitudinal Massachusetts kadın sağlığı çalışmasında, perimenapozal geçiş dönemi;

§ Ortalama başlangıç yaşı: 46 yaş

§ Başlangıç yaşı (%95) 39-51 yaş arası

§ Ortalama süre 5 yıl

§ Süre (%95) 2-8 yıl

Perimenapozal Dönemdeki Kadınların Taranması

Amaç:

1) Maksimum fiziksel enerji periyodunun arttırılması ile optimal mental ve sosyal aktivitelerin gerçekleştirilmesi.

2) Önemli kronik hastalıkların (DM, HT, kalp hastalıkları, kanser…) erken tespit edilmesi.

3) Perimenapozal dönemdeki kadınların menapozal döneme geçişinde mümkün olduğunca rahat olmalarını sağlamak

Taramada Yapılması Gerekenler

1) Tam bir medikal ve fizik muayene her 5 yılda bir uygulanmalı ( 40, 45, 50 ve 55 yaşlarında)

2) Meme muayenesi

3) Pelvik muayene

4) Vücut BMİ ölçümü

5) Seksüel geçişli hastalıkların taranması

6) TSH ölçümleri

Bu muayenelere 60 yaşından itibaren 2 yılda bir devam edilmelidir.

7) Yıllık mammografi (40 yaşından itibaren)

8) Yıllık gaytada kan testi ( 50 yaşından sonra)

Menapoz Dönemi

· Kadınlarda menstruasyonun sona ermesi ve dolayısıyla üremenin sona erdiği dönemdir.

· Menapozun başlangıç yaşını belirlemek zordur; ancak yapılan geniş kapsamlı çalışmalarda menapozun ortalama yaş aralığı 50-52 yaş aralığıdır.

· Azalmış ovaryan foliküler yeterlilik ve buna bağlı olarak ortaya çıkan östrojen kaybının sık olarak görülen semptomları;

1) Menstruel paternde düzensizlik ( azalmış menstruel akım veya hipermenore, mens aralıklarında düzensizlik, sonuçta gelişen adet görememe)

2) Vazomotor dengesizlikler ( sıcak basması ve terlemeler)

3) Atrofik durumlar (vajen epitelinin incelmesi, vulvar ve vajinal incelmeye bağlı olarak cinsel ilişki sırasında ağrı ,kaşıntı, genel deri incelmesi, idrar kaçırma ve bakteriyel olmayan üretrit,sistit gibi idrar yolu hastalıkları)

4) Uzun dönem östrojen eksikliğine bağlı görülen sağlık problemleri( kemik erimesi, kardiyovaskuler hastalıklar)

Postmenapozal (Menapoz sonrası ) Östrojen Azalmasının Etkileri

1) Vazomotor semptomlar

2) Atrofik değişiklikler

3) Psikofizyolojik etkiler

4) Kardiyovaskuler hastalıklar

5) Osteoporoz

Vazomotor semptomlar

· Sıcak basması terimi baş,boyun ve göğüs derisinin ani kızarması ile beraber yoğun olarak vücut sıcaklığının artma hissini ve bazen de yoğun terleme ile bitmesini tanımlamaktadır.

· Semptomun süresi birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar değişir ve nadiren de bir saati bulur.

· Sıklığı nadir olabilir veya birkaç dakikada bir tekrarlayabilir.

· Sıcak basmaları gece vakti daha sık ve ciddidir.

· Fazla kilolu kadınlarda görülme sıklığı vücut yağının daha yüksek bir vücut ısısı yaratmasından dolayı daha fazladır.

· Geniş kapsamlı bir çalışmada premenapozal dönemde sıcak basması görülme oranı %10 iken postmenapozal dönemde bu oran %50 ye yükselmektedir.

· Çoğu kadında bu semptom 1-2 yıl sürerken bazılarında (bazen %25 kadar yüksek bir oran) 5 yıl kadar sürebilir.

· Sıcak basmalarının tek nedeni östrojen azalması olmayabilir; nadir olarak görülen diğer nedenler:

1) Feokromositoma

2) Pankreatik hastalıklar

3) Tiroid bozuklukları

Bundan dolayı klinik durum açık ve net değilse sıcak basmasının östrojen eksikliğine bağlı olduğu

hormon tetkikleri ile kanıtlanmalıdır.

· Sıcak basması postmenapozda her ne kadar en sık karşılaşılan problemse de ciddi bir sağlık sorunu oluşturmamaktadır.

Atrofik değişiklikler

· Genitoüriner atrofi yaşam kalitesini etkileyen bir dizi değişik semptoma yol açar.

· Östrojenin azalması ile birlikte vajina kollajen ve yağ dokusu kaybeder ve su tutabilme yetisi azalır. Bunun sonucu olarak vajen epiteli incelir, vajinal yüzey hassaslaşır, en ufak travmada kanamaya yatkınlık artar.

· Cinsel ilişki sonrası kanama, ilişki sırasında ağrı şikayetleri gelişir.

· Vajen epitelinin incelmesine bağlı kaşıntı, yanma hissi oluşabilir.

· Vajenin yararlı bakterilerin bulunduğu florası bozulur ve patojenlere bağlı enfeksiyonlar gelişir.

· İdrar kanalı ve mesanede görülen mukozal incelme sonucu idrar yaparken yanma ile birlikte idrar yolu enfeksiyonu, idrar kaçırma ve sık idrara çıkma görülür.

· Yaşlanma ile birlikte östrojenin de azalmasına bağlı olarak deri kollajen içeriğinde, elastikiyetinde ve deri kalınlığında azalma meydana gelmektedir; oluşan azalma büyük miktarda postmenapozal östrojen terapisi ile önlenebilir.

· Östrojenin etkisi hem kemikte hem de deride belirgindir.

· Östrojen tedavisi kollajen yapım-yıkım hızını azaltır ve kollajen kalitesini iyileştirmektedir.

Psikofizyolojik Etkiler

· Menapozun mental sağlık üzerinde kötü bir etkisi olduğuna dair olan görüş psikiyatrik literatür ve genel populasyon üzerinde yapılan çalışmalar tarafından desteklenmemektedir.

· Menapoz psikolojik hastalıklarla ilişkilendirilemez.

· Menapozda mental sağlığın kötüleştiği yönündeki görüşler dayanaksızdır; menapozda rapor edilen problemlerin birçoğu yaşamda karşılaşılan olaylara bağlıdır.

· Bu problemler arasında yorgunluk, sinirlilik, başağrıları, uykusuzluk, depresyon, eklem ve kas ağrıları, baş dönmesi, çarpıntı vardır.

· Bu dönemde ortaya çıkan bu problemler hem erkeklerde hem kadınlarda cinsiyetten bağımsız olarak ortaya çıkmaktadır ancak bunlar hormonal sebepler ile açıklanamaz.

· Bu durum, belki de kültür ve toplumlarımızda menapozla bağlantılı olarak var olan negatif algı ve fikirleri temsil etmektedir.

Kardiyovaskuler (Kalp Damar Hastalıkları) hastalık

· Üreme yıllarında kadınlar koroner kalp hastalıklarından korunmaktadırlar.

· Bu yüzden kadınlar koroner kalp hastalıklarında erkeklerin 10 yıl gerisindedirler.

· Bunun sebepleri kompleks olmakla beraber bu korumaya katkı yapan en önemle etken genç kadınlarda östrojenin varlığı ve düşük testesteron düzeyine bağlı olan yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) düzeyleridir.

· Premenapozal dönemde kadınlarda erkeklere göre HDL düzeyi daha yüksek iken LDL ve total kolesterol düzeyi daha düşüktür.

· Ancak menapoz sonrası dönemde kadınlar lipid profilindeki bu avantajı kaybetmeye başlar ve kardiyovaskuler hastalık riski artmaya başlar.

· Menapoz sonrası lipid profilindeki belirtilen olumsuz değişkenlik diyet modifikasyonları ve östrojen tedavisi ile geri döndürülebilir.

Osteoporoz (Kemik Erimesi)

· Yaşlılarda en sık görülen kemik problemidir.

· Osteoporoz düşük kemik kitlesi ve kemik dokusunun mikro yapısındaki bozulmalar ile karakterizedir.

· Bu özellikler kemik kırılganlığını arttırarak, çok az travmayla veya travmasız olarak kırık riskini arttırmaktadır.

· Kemik kitlesi endokrin ve genetik faktörlerden etkileniyor olsa da kemik kitlesi edinmek için çok dar bir fırsat aralığı olduğu kabul edilmektedir.

· Kemik kitlesinin tamamı genç kadınlarda geç ergenlik (18 yaş) döneminde ve ilk adet görmeyi takip eden yıllarda (11-14 yıl) birikmektedir.

· Ergenlik sonrası toplam iskelet kitlesindeki artış çok az miktarlarda devam etmektedir ve 30 yaş civarında durmaktadır.

· Kemik kitlesinde azalma ise 18 yaşından sonra başlar. 30 yaşından sonra bu azalma hızı artmaya başlar.

· Menapoz sonrası kemik kitlesindeki azalma hızlanır, ortalama yıllık total kemik kitlesinin %1-1,5 gibi yüksek oranları kaybedilir.

· Bu hızlanmış kayıp menapoz sonrası 5 yıl sürer, 5 yıl sonunda kemik kaybı belirgin olarak yavaşlar.

· Östrojen yokluğunda kemik yıkımı artarak kemik erimesi gelişir.

· Östrojen, D vitamininden daha fazla yaralanılmasını sağlar ve bunun sonucu olarak kalsiyum emilimi artar.

· Ayrıca kemik yapımını uyaran hücreler üzerinde olumlu ve uyarıcı etkisi mevcuttur.

· Menapoz sonrası ilk 15 yılda görülen kemik kaybının %75’i veya daha fazlası yaşlanmanın etkisinden çok östrojen eksikliğine bağlıdır.

Osteoporoz bulgu ve semptomları

Osteoporoz şikayetleri arasında sırt ağrısı, boy ve hareketlilik kaybı, kemik kırığı vardır.

Artmış kırık riskini oluşturan faktörler:

1) Kemik kırığı hikayesinin olması

2) Yakın akrabaları arasında kemik kırığı öyküsü olması

3) Sigara kullanımı

4) Zayıf ve kısa boylu olma

5) Aile öyküsünde kemik erimesi olması

6) Menapoz öncesi dönemde adet görememe

7) Hayat boyunca yetersiz kalsiyum alımı

8) Hareketsiz hayat tarzı

9) Aşırı alkol tüketimi

Kemik dansitesi (yoğunluğu) ölçümü

· Hastaların hormon tedavisi alma kararına yardım etmek

· Seçilmiş hastalarda tedaviye yanıtı değerlendirmek

· Uzun dönem steroid, tiroid hormonu, antikonvulzan veya heparin tedavisi alan hastalarda kemik kitlesini değerlendirmek

· Tanıyı desteklemek, kemik erimesinin ciddiyetini değerlendirmek

· Kemik kırığı ile gelen ya da osteoporoz için 1 ya da daha fazla risk faktörü olan ya da 65 yaş üstü olan postmenapozal kadınlarda kemik kitlesini değerlendirmek

Osteoporoz tedavi

· Yaşam tarzı değişiklikleri

haftada 3 kez en az 30 dk’ lık egzersiz

koşu, hızlı yürüyüş,aerobik,merdiven tırmanma, yüzme

egzersiz kemik yoğunluğunu arttırmakta; ayrıca vucut ağırlığının düzeltilmesini sağladığından dolayı kemik kırılma riskini azaltmaktadır.

sigaranın bırakılması

kahve tüketiminin azaltılması

· Diyet tedavisi

· Kalsiyum / VitD desteği

· Hormon replasman tedavisi

· Selektif östrojen agonistleri/antagonistleri

Sonuç

· Menapoz hastaların sağlık programına katılımına fırsat sağlayan bir dönemdir.

· Yaygın düşüncenin aksine, menapoz; düşüşün ortaya çıkacağının bir sinyali değil ama, pozitif şeylerin, iyi bir sağlık programının başlamasının sinyali olabilir.

· Postmenapozal hormon terapisi, koruyucu sağlık programının yasal bir parçası olarak bütün kadınlar tarafından gerçekten bilinmesi gereken bir seçenektir.

Kaynakça

Clinical Gynecologic Endocrinology and Infertility (Speroff) Eighth Edition. Marc A.Fritz,Leon Speroff (Menapause section)