Adrenal korteksten salgılanan ve stres durumlarında hayati öneme sahip olan steroidlerin, glikoneojenezi uyarmak, protein sentezini azaltmak, yağ asitlerinin mobilizasyonunu sağlamak, inflamasyon ve immün süreci baskılamak, sıvı-elektrolit dengesini sağlamak gibi önemli görevleri vardır.
Kortikosteroidler vücutta böbrek üstü bezlerinden salgılanan bir hormon olan kortizole benzer steroid yapıda ilaçlardır. Çok sayıda tipi geliştirilmiştir ve halk arasında ismi en bilinen kortizondur.
Bazı hastalıklarda kortikosteroid uygulanması gerekmektedir. Korikosteroid kullanıldığı durumların başlıcaları: Addison hastalığı gibi hormon salgılanma bozuklukları, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), romatoid artrit (RA), deri enflamasyonları, beyin tümörleri, enflamatuar barsak hastalıkları ve spinal kord yaralanmalarıdır. Ayrıca steroidler, organ transplantasyonu ve alerji gibi durumlarda immünosüpresif amaçlı kullanılırken, kanser ağrıları gibi kronik ağrıların görüldüğü durumlarda da ağrı reseptörlerinin aktivasyonunda azalmaya yol açarak ağrının hafifletilmesinde kullanılmaktadır.
Kortikosteroidlerin hastalıkta güçlü tedavi edici etkileri vardır. Fakat kortikosteroidlerin uzun süreli ya da yüksek dozda kullanımları ile hastada ciddi yan etkiler ortaya çıkabilmektedir.
Kortikosteroidlerin olası yan etkileri:
• İştah açılması, kilo alma, huzursuzluk, öfori
• İatrojenik Cushing
• Derinin ince ve frajil bir hal almabilir ve buna bağlı olarak peteşiler-strialar görülebilir
yaraların geç iyileşmesi, akneler, kıllanma
• Hiperglisemi, diabetes mellitus, hiperlipidemi, ateroskleroz, hipopotasemi, sodyum tutulumu- ödem, hipervolemi, menstruasyon düzensizliği, amenore, impotans
• Osteoporoz, miyopati
• Enfeksiyon riskinde artış
• Psikoz gibi psikiyatrik bozukluklar
• Posterior subkapsüler katarakt gelişimi
• Glokom
• Peptik ülser kanaması, perforasyon, gastrit, özofajit
• Ateroskleroza ve venöz tromboza eğilim
• Çocuklarda büyümenin duraksaması
Hastanın yan etkilerle karşı karşıya kalması hastayı psikolojik ve fizyolojik yönü başta olmak üzere birçok yönden olumsuz etkilemekte ve yaşam kalitesini düşürebilmektedir. Hastanın beslenme programı büyük önem taşımaktadır çünkü yukarıda saydığım yan etkiler beslenmeyle ilişkilidir.
Kortikosteroid kullanan hastanın dikkat etmesi gereken noktalar:
-Steroid kullanan hastalarda kan glukoz seviyelerinde artış görebilmektedir bu yüzden hasta steroid kullanan DM hastaları insülin gereksinimlerini hiperglisemi nedeniyle iyi kontrol etmelidirler. Kan şekeri iyi regüle edilmelidir ve düşük glisemik indeksi besinler tüketilmelidir.
- Steroid tedavisi iştahın artmasına yol açabileceğinden hasta bir uzmandan beslenme eğitimi almalıdır ve medikal durumu da göz önüne alınarak hazırlanmış beslenme programını uyum göstermelidir.
-Alkol, sigara ve stresten uzak durulmalıdır.
-Fiziksel aktivite yaşam tarzı haline gelmelidir.
-Düzenli göz muayenesi önemlidir.
-Düşük dansiteli lipoprotein(LDL) ve kolesterol miktarında artış olduğu için beslenme programı hayvansal yağlardan fakir olmalıdır.
-Steroid tedavisinin immün sistemi baskılamaktadır. İçerdikleri antioksidan maddeler nedeniyle sebze ve meyve tüketimi immün sistemi güçlendirmekte önem taşımaktadır. Her şeyde olduğu gibi meyve tüketimi de dengeli olmalıdır çünkü meyvenin fazlası karaciğer yağlanmasına sebep olmaktadır.
-Özellikle yaşlı hastalarda, post-menopozal kadınlarda, kalsiyumdan fakir diyetle beslenenlerde, sigara ve alkol kullananlarda, hareketsiz
yaşam tarzı olanlarda, uzun süren ya da yüksek doz steroid tedavisi süresince
osteoporoz gelişimi görülebilmektedir. Bu yüzden yeterli kadar vitamin d ve kalsiyum alındığından emin olunmalıdır.
-Steroid tedavisi süresince gelişebilecek ülser ve mide kanaması konusunda dikkatli olunmalıdır ve gerekli önlemler önceden alınmalıdır. Beslenme programı acı baharat, asitli yiyecek-içecek içermemelidir. Yeterli ve dengeli beslenilmeli ve mide uzun süre boş kalmamalıdır.
-Steroidlerin sinir sistemi üzerine olan etkileri ciddi davranış değişikliklerine sebep olabilir bu yüzden bir psikiyatrdan destek almak faydalı olacaktır.
-Steroidler sodyum-su tutulumuna dolayısıyla da ödeme yol açabilmektedir. Bu yüzden gereksiniminiz kadar su tükettiğinizden emin olun. Hepimizin metabolizması farklı olduğu için tüketilmesi gereken su miktarını söylemiyorum çünkü tüketilmesi gereken su miktarı bile kişiye göre değişiklik göstermektedir.
-Steroidlerin kan basıncı yükselmesine yol açabilmektedir. Hipertansiyondan korunmak için ihtiyaçtan fazla tuz tüketilmemeli, stresten uzak durulmalı ve sizi mutlu eden aktivitelerde bulunun. Mesela sevdiğiniz bir arkadaşınızla yüzmeye gitmek gibi :)
-Steroid kullanımı organizmadan potasyum atılımını artıracağından hipokalemi gelişebilir. Bu yüzden sodyumdan fakir potasyumdan zengin bir beslenme programına uymak önemlidir.
Gerekli önlemleri alırsanız kortikosteroidlerin yan etkilerinden de korunmuş olursunuz.
