Menopoz 45-55 yaşlar arasında her kadının yaşayacağı doğal bir olaydır. Üreme çağının sonu olarak kabul edilen menopoz da kadınlar artık hamile kalamazlar. 40 yaş altında kadınların % 1 inde ortaya çıkan prematür overiyen yetmezlikte ise durum farklıdır ve son yayınlara göre bu kadınların %5-10 u herhangi bir tedavi görmeden kendiliğinden hamile kalabilirler. Fakat erken menopoza giren kadınlarda ise yumurtlatma tedavileri ve diğer yardımcı üreme teknikleri kadınların gebe kalma şanslarını günümüzde henüz arttıramamaktadır.

Kadın en az bir yıl adet görmemişse menopoz tanısı konabilir. Erken menopoz dışında, menopozun herhangi bir geri dönüşü yoktur. Üreme çağı sona ermiştir vekadın gebe kalamaz.

Bir yıl aradan sonra kanama gelirse de anormal kabul edilip gereken incelemeler yapılmalıdır.
Menopoz diğer bir tanımla her iki yumurtalıkta bulunan folliküllerin tükenmesidir. Bu folliküller ergenlikten itibaren üreme çağında hem içinde bulunan yumurtayı olgunlaştırırlar hem de östrojen hormonunu salgılarlar.Follikül çatlayıp yumurta kanallara ilerleyince,follikülün yerinde oluşan sarı cisim(kopus lutem) de progesteron hormonu salgılar.Follikülün büyümesini hipofizden gelen Follikül Stimule edici Hormon (FSH) ve çatlamasını Luteinize edici Hormon (LH) yönetir.

Menopozda folliküller tükenince yumurta çıkmaz çocuk olmaz, östrojen ve progesteron hormonu salgılanmaz vebu hormonların etkisiyle rahim iç tabakası kabarıp dökülmez. Adet kanaması gelmez. Kanda E2 (östrojen hormonu) düzeyi düşer ,yumurtalıklarda folliküller tükendiği için,onları sürekli uyarmaya çalışan ve yanıt alamayınca daha çok hipofizden salgılanan FSH ve LH hormonlarının kanda ölçülen düzeyleri artar.Kısacası bu hormonlarda ki değişim menopozun tanısını doğrular.

50 yas üstünde bir yıl adet kanaması görmeyen kadında kanda bir kez yapılan ölçümde FSH ve LH düzeyleri , 40 ünite üstünde ve E2 40 ünite altındaysa menopoz tanısı kolaylıkla konacaktır.

50 yaş altındaki kadınlarda ise menopoz tanısını doğrulamak için kandaki bu ölçümleri iki ay sonra bir kez daha tekrarlamak gerekir.
Henüz adet gören ve çocuk isteyen ileri yaştaki kadınlarda ise yumurtlama yeteneğindeki azalmayı belirlemek için adet kanamasının üçüncü günü kanda bu hormonlar belirlenmelidir.(Özellikle adet kanaması üçüncü günü kanda ölçülen FSH hormonu 10 ünitenin üzerinde olması yumurtlama şansının azaldığının göstergesidir).

Operasyonla yumurtalıkların alınmasına cerrahi menopoz denir. Artık yumurtalıklardan yumurta çıkamayacak , östrojen ve progesteron hormonu salgılanamayacaktır.Sadece rahim alınması ve yumurtalıkların bırakılması ise menopoza yol açmayacaktır.Yumurtalıklar üzerine radyoterapi (ışın tedavisi) ve herhangi bir kanserin ilaçlı tedavisi amacıyla uygulanan kemoterapi de kadında menopoza yol açacaktır.

Burada 40 yaş altında olan kadınlarda olan erken menopozun tanımını yapmakta fayda vardır. Prematür ovarian yetmezlik veya hipergonadotropik hipogonadizm adı verilen durum erken menopozdan farklıdır. Erken menopozun aksine bu kadınlarda adet, kanaması ve yumurtlama kendiliğinden geri dönebilir ve gebe kalabilirler.Prematür overiyen yetmezlikte yumurtalıklardaki folliküller ya tükenmiştir ya da fonksiyon bozukluğu vardır.Bu kadınların %10-20 arasında ailesinde de benzer durumlar vardır ve bu nedenle genetiğin (kalıtım)hastalıkta önemli bir rolü olduğu düşünülmektedir.Fragile x sendromu denilen gen mutasyonu olanlar ve taşıyıcılarında bu durum daha sık görülmektedir.Fakat prematür overien yetmezliği olan kadınların bir çoğunda herhangi bir neden saptanamamıştır.Oto immun(bağışıklık sistemi) ile ilgisi araştırılmaktadır.Sigara kullanımının da çok önemli bir risk faktörü olduğu bilinmektedir.

Prematür overiyen yetmezlikte kadınlarda adet gelmeyebilir veya düzensiz gelebilir. Doğal menopozda görülen ateş basmaları,gece terlemeleri ,huzursuzluk,konsentrasyon bozukluğu , libido(cinsel istek)da azalma,vajinada kuruluk ,cinsel ilişkide ağrı ve infertilite gibi bulgular vardır.Kanda ölçülen hormon düzeyleri menopozdaki gibidir.

Prematür overyen yetmezlikte kadının yaşamını riske sokan ciddi sağlık sorunları ortaya çıkabilir.
Osteoporoz; kemik yoğunluğunun ve gücünün azalması .Yeterli kalsiyum,vitamin D takviyesi ve fiziksel aktivite bu riskin azalmasına yardımcı olacaktır.

Hipotroidi;Troid fonksiyonlarında azalmayla ilgili bu durum normal toplumun % 2 sinde ortaya çıkarken,Prematür overiyen yetmezlikte %23 lerin üzerinde karşımıza çıkacak ve sürekli troid hormonu tedavisi gerektirecektir.

Addison hastalığı; Oto immün bir bozukluğa bağlı böbrek üstü bezinin kortizon salgılamasında yetersizlik oluşacaktır. Prematür overiyen yetmezlik olan kadınların%3.2 sinde Addison sendromu karşımıza çıkacaktır. Yaralanma, hastalık gibi fiziksel stres durumlar hastalığını bilmeyen kadınlar için tehlikeli olabilir. Addison hastalığının bulguları halsizlik, güçsüzlük, kilo kaybı,kan basıncı düşüklüğü, deride kararma ve bazen aşırı sinirlilik ve duyarlılıktır.ACTH testi ile tanı onaylandığında hastalığın tedavisi ve yönetimi kolaydır.

Kalp hastalıkları; Hormon replasman tedavisi (yumurtalıkların üretmediği östrojen ve progesteron hormonlarını yerine koyma),sağlıklı vücut ağılığını koruma ve düzenli fiziksel aktivite (egzersiz) kalp hastalığı riskini azaltır.

Hormon replasman tedavisi(HRT) yumurtalıktan artık salgılanmayan östrojen ve progesteron hormonlarının yerine koymak için dışarıdan verilen sentetiklerini içerir. Hap, cilde yapıştırılan yama gibi ülkemizde HRT seçenekleri vardır.

Erken menopoz tedavisinde, normal zamanında menopoza giren kadınlardaki gibi artan meme kanseri riski nedeniyle HRT tedavisi süresinde en fazla 5 yıl diye bir kısıtlama yoktur. Kadın 51-52 yaşına kadar (ek risk faktörü yoksa)HRT kullanabilir.

Hormon replasman tedavilerinde kadınlar adet kanamasına benzer bir şekilde düzenli ara kanaması göreceklerdir. Bu ara kanamaları zamanla azalacak ve yok olacaklardır.

Henüz adet gören ve çocuk istemeyen primatür overiyen yetmezlik olgularında da, nadir de olsa istenmeyen gebeliklerle karşılaşılabildiğinden ,düşük doz doğum kontrol hapları iyi bir tedavi seçeneği olmaktadır.

Herhangi bir nedenle rahimi alınan kadınlarda sadece östrojen replasman tedavisi (ERT)uygulanır. Progestin denilen sentetik progesteron hormonları vermeye gerek kalmayacaktır , dolayısıyla kadında meme kanseri riski daha da azalacaktır.Östrojenin tek başına kullanıldığında ortaya çıkacak olan rahim iç tabakasında anormal kabarma ve rahim içi kanseri riski de zaten ortadan kalkmıştır.

Östrojen içeren lokal uygulanan kremler atrofi dediğimiz vajinadaki ve idrar torbasındaki östrojen eksikliğine bağlı incelme, bunun sonucunda ortaya çıkan vajinada kuruluk , cinsel beraberlikte ağrı,sistit ve diğer idrar yolları enfeksiyonlarındaki artma ve benzer bulguları azaltacaktır.

E 3 (östrojen 3)hormonu içeren vajinal kremler rahim içi ve meme kanseri riskini arttırmadıkları için genellikle haftada bir vajinaya lokal olarak uygulanarak ömür boyu kullanılabilirler.

Erken menopoza giren kadınlar da normal zamanda menopoza giren kadınlar gibi kendilerine önerilenlere, beslenmelerine, yaşam biçimlerine, gereken fiziksel aktivitelerine özen göstermelidirler.