Endometriozisin sık görülen belirtileri: Ağrılı adet görme (dismenore), cinsel ilişkide ağrı hissedilmesi (disparonea), karın alt kadranında ağrı ve gebe kalamama (infertilite) dır. Görüldüğü gibi ağrı, endometriozisin en çok öne çıkan belirtisidir. Öyle ki bazı çalışmalarda bir hanımda hem dismenore hem de pelvik ağrı varsa o hanımda endometriozis olma ihtimali %60 olarak gösterilmektedir. Endometriozisli bir hastada ön planda olan gebe kalmak değilde ağrının giderilmesiyse bunun primer tedavisi medikal (ilaçla) tedavidir. Ancak ilaçla tedaviye cevap vermeyen şiddetli ağrılarda cerrahi tedavi düşünülmelidir.
Endometriozisin ilaçla tedavisi maalesef hastalığı tümden ortadan kaldırmaz. Kısmı bir başarı sağlanır. İlaçlar bırakıldıktan bir müddet sonra ağrılar tekrar hissedilmeye başlanır. Endometriozis olgularında sık, sık bazı çelişkilerle karşılaşabiliriz. Örneğin ağrı ile endometriozisin evresi arasında bir korelasyon tespit edilememiştir. Bazen daha hafif endometriozis olgularında şiddetli ağrı hissedilirken, ileri evre endomeriozis (büyük endometriomalarda) olgularında hafif ağrı hissedilir veya hiç ağrı hissedilmeyebilir. Çeşitli ilaçlar bazı hastalarda ağrıyı iyice azaltıp hastanın hayat kalitesini düzeltirken aynı ilaçlar bazı hastalarda bu iyileşmeyi göstermemektedir. Bu durum bazen hasta-hekim ilişkisini de negatif etkileyebilmektedir.
İlaç tedavisinde karşılaşılan en önemli problem; bazı ilaçların yan etkilerinin bazı hastalarda fazla görülmesidir. Bu da hasta memnuniyetini azaltmaktadır.
Endometriozisin ilaç tedavisinde lezyonların ne kadar küçüldüğüne dair objektif bir veriyi laparoskopi yaparak anlayabiliriz. Endometriozis ile ilgili diğer yazılarımda belirttiğim gibi Endometriozisin kesin tanısı Laporoskopi ile konmaktadır. Laporoskopi yapıp lezyonların yerlerini, büyüklüklerini tespit etmek, evrelemek, o esnada lezyonlardan biopsi alıp histopatolojik tetkik yapmak ondan sonra tedaviye başlamak, 6 aylık veya 1 yıllık bir tedaviyi takiben tekrar laporoskopi yapıp lezyonlardaki değişikliği saptamak gerekir. Tedavinin etkinliği konusunda böylece objektif kriterlere ulaşabiliriz. Tedavi öncesi ve sonrasında laporoskopi yapmak hem maliyet açısından hem de laporoskopinin olası yan etkileri düşünülerek pek tercih edilmemektedir. Bu nedenle tedavinin etkinliğini objektif kriterlerden ziyade subjektif kriterle yapmaktayız. Bu da ağrı ile ilgili hasta memnuniyeti, hastanın yaşam konforundaki değişikliklerle ölçülmektedir.
İlaç seçiminde ilaçlarının etkinliğinin yanında, yan etkilerini ve fiyatını dikkate almamız gerekir. Çünkü bu ilaçlar 5-10 gün süre ile değil uzun süre kullanılması gereken ilaçlardır. Tablodaki sıralamaya göre ilaçları tek, tek inceleyelim.
Oral kontraceptivler (OKS = doğum kontrol hapları)
Ucuz olması, iyi tolere edilebilmesi ve ağrı giderici özelliği yanında adetlerdeki ara kanamalarını da gidermesi ve adet miktarında kısmen azalmaya sebep olması dolayısıyla günümüzde oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır.
Progestinler
Oldukça etkin bir ilaç grubu, yüksek dozda kullanıldığında hem ağrılara etkili olmakta hem de lezyonların küçülmesinde etkili olmaktadır. Yüksek dozda da yan etkisi artmaktadır. Yan etki olarak; ilacın kesilmesi bağlı kanamalar, kilo almaya meyil, göğüslerde hassasiyet ve bazen mood değişiklikleri görülebilmektedir. Son yıllarda bu yan etkileri göstermeyen, progesteron hormonunu yavaş, yavaş salgılayan rahim içi araçlar (spiral) bu amaçla sıklıkla kullanılmaktadır. Bu araçlar uzun süre ( 7-8 yıl) rahim içinde kalabilmektedir. Bunları kullanırken hasta seçimine dikkat etmek ve hastayı bu konuda bilgilendirmek gerekir.
Nonsteroit Antenflamatuar ilaçlar ( NSAIDs)
Özellikle endometriozis’e bağlı adet ağrılarının giderilmesinde oldukça etkilidir. Lezyonların küçülmesinde her hangi bir etkisi yoktur, ama ağrı giderilmesinde etkilidir. En sık görülen yan etkisi mide irritasyonudur. Uzun süre kullanılmasında dikkatli olmak gerekir. Mide ülserine sebep olabilir. Bu yan etkisini azaltıcı formlar üzerinde çalışmalar yapılmaktadır. Bazı hastalarda, bulantı, kilo alma ve baş ağrısı gibi yan etkiler gösterebilir.
Danazol
Endometriozis tedavisinde oldukça etkin bir ilaçtır. Fakat ciddi yan etkileri ve pahalı olması nedeniyle kullanılması kısıtlanmıştır.
Gonadotropin-releasin hormon agonistleri (GnRH-a)
Ağrı için oldukça etkin, endometriotik lezyonun küçülmesini de sağlayan, enjektabl yolla uygulanan bir ilaçtır. Kullanıldığı sürece hasta adet görmez, 3 ay veya 6 ay kullanılabilir. Bu ilaç kullanıldığında ateş basması, terleme, uykusuzluk ve kemik kaybı görülebilir. Bu yan etkilerinden dolay kullananımı yaygın değildir. Çok şiddetli ağrılarda veya derin endometriozis ameliyatlarından sonra 3 veya 6 ay kullanılabilir.
Aramatöz inhibitörleri
Bu grup ilaçların kullanımı, endometriozis tedavisinde yeni bir sıtratejidir. Daha çok menopoza yakın endometriozisli hastalarda kullanılmaktadır. Henüz bu ilaçlarla tedavi edilen büyük vaka çalışmaları olmadığından etkinliği ve yan etkileri konusunda fikir beyan etmek zor.
İlaç kullanırken en çok dikkate alınması gereken şeyler; ilacın etkinliği, yan etkileri ve fiyatıdır. Hasta buna göre bir tercihte bulunur. Günümüzde endometriozis’in ağrı belirtileri için en yaygın kullanılan ilaçlar ; doğum kontrol hapları ve nonsteroit antienflamatuar ilaçlardır.
