Dişlerin gelişimi intrauterin hayatın 30 ila 34. günlerinde başlar. Fötal gelişimin ilk 3.5 aylık dönemi organogenez dönemidir. Bu dönemde ortaya çıkan hastalıklara organopati denir. Bundan sonraki döneme morfogenez denir. Bu dönemde ortaya çıkan hastalıklara da morfopati adı verilir. Morfogenez döneminin 3 fazı vardır:
1-histodiferansiyasyon
2-formasyon
3-maturasyon (olgunlaşma)
MORFOPATİLER
A) Displaziler
1- Hipoplaziler
a) Irsi olanlar
b )konjenital olanlar
c) postnatal olanlar
2- Diş gelişimi sırasında ortaya çıkan renklenmeler
a) konjenital
b) postnatal
B) Distrofiler
IRSİ HİPOPLAZİLER
1-) Amelogenesis İmperfekta: Mine dokusunun sıklıkla otozomal dominant görülen hastalığıdır. 3 türü vardır:
Detaylı Bilgi İçin Tıklayın.
a- Hipoplastik tip
b- Hipokalsifiye tip
c- Hipomature tip
Hipoplastik Amelogenesis İmperfekta
- Diş gelişiminin histodiferansiyasyon döneminde meydana gelir.
- Her iki cinste de görülebilir.
- Mine dokusu ya hiç meydana gelmez ya da oluşup sonradan dökülür.
- %60-70 vakada anterior open bite vardır.
- Dişler estetik olarak çok kötüdür.
- Isıya karşı hassasiyet vardır. Çünkü zamanla dentin tabakası ortaya çıkar.
- Hem süt hem de daimi dişlerde görülür.
Hipokalsifiye Amelogenesis İmperfekta
- Kalsifikasyon basamağında problem vardır.
- Daimi dişlerde daha tipiktir.
- Üst santral dişlerin insizal kenarlarında dökülmeler vardır.
- %60-70 vakada anterior open bite vardır.
Hipomature Amelogenesis İmperfekta
- Mine dokusu normal gözükür.
- Mine yüzeyi girintili çıkıntılıdır, ekstrensek renklenmeler görülür.
- Mine aşınmalara uğrar.
2-) Dentinogenesis İmperfekta Detaylı Bilgi İçin Tıklayın.
- Dentin dokusunun sıklıkla otozomal dominant görülen bir hastalığıdır.
- Bu tür dişlerde çok tipik amber rengi vardır.(ıslatılmış şeker görüntüsü)
- Her iki cinste de görülür.
- Hem süt hem de daimi dişlerde görülür.
- Amelogenesis İmperfekta gibi dentin hassasiyeti çok değildir. Nedeni dentin kanallarının kalsifikasyonudur.
- 1973 yılında Shields isimli araştırmacı tarafından 3 ana gruba ayrılmıştır:
a) tip 1
b) tip 2
c) tip 3
Tip 1 Dentinogenesis İmperfekta
- Hastalık osteogenesis imperfekta ile birlikte görülür.
- Süt dişlerini etkiler.
- Osteogenesis imperfekta otozomal resesif olursa hastalık letaldir. Kemiklerde spontan kırılmalar olur. Halk arasında cam çocuk hastalığı diye bilinir. Gözlerde sklera çok incelir ve mavi renklidir.
Tip 2 Dentinogenesis İmperfekta
- Sık görülür.
- Osteogenesis imperfekta olmadan da görülür.
- Herediter opalesan dentin olarak da anılır.
- Kökler kısadır.
- Dentin kanalları tıkalı olabilir.
- Dentin kanallarının diffüz kalsifikasyonu vardır.
- Sirkumpulpal dentini (pulpanın etrafındaki dentin tabakası) ilgilendirir.
- Amber renklidir.
- Röntgende köklerin etrafında radyolüsens alanlar görülebilir.
Tip 3 Dentinogenesis İmperfekta
- Çok ender görülür.
- Kronlar çan şeklindedir,.
- Pulpanın kendi kendine expose olduğu vakalar vardır.
- Histodiferansiyasyon safhasında ortaya çıkar.
3-) Dentin Displazisi Detaylı Bilgi İçin Tıklayın.
Dentin dokusunun otozomal dominant hastalığıdır. 2 çeşidi vardır: tip1, tip 2
Tip 1 Dentin Displazisi
- Kökü ilgilendirir
- Kronlar sağlamdır. Ama renkleri amberdir.
- Köklerde çok sayıda radyolüsent alanlar görülür.
- Kök morfolojileri bozuktur.
- Kökler kısa ya da atipiktir.
Tip 2 Dentin Displazisi
- Kronu ilgilendirir.
- Kronlar küçüktür.
- Görüntü olarak dentinogenesis imperfektaya çok benzer.
Bir de ırsi hipoplazilerle karıştırılmaması gereken shell dişleri (hayalet dişler) vardır.
Odontodisplazi (Shell dişleri=Hayalet dişler)
- Etiyolojisi tam olarak bilinmemektedir.
- Mine ve dentin dokusunun hastalığıdır.
- Bölgesel (regional) bir hastalıktır.
- Diş gelişiminde lokal bir duraksamayla meydana gelir.
- Mine ve dentin dokuları son derece incelir.
- Pulpa odasında diffüz bir kalsifikasyon vardır.
- Böyle dişlerde çürüğe ve travmaya karşı yatkınlık vardır.
- Daimi dişlerde daha sık görülür ama bu kesin değildir.
- Sıklıkla üst çenede ve yarım çenede (3-4-5 nolu dişler bölgesinde) görülür.
KONJENİTAL HİPOPLAZİLER
1-) Süt dişini ilgilendiren hipoplaziler
Anne gebeliğinin ilk 2.5 ayından önce viral enfeksiyon (kızamıkçık) geçirirse süt dişlerinde çok tipik hipoplaziler görülür. Çünkü virüsler plasentaya geçebilir ve diş gelişimlerini etkileyebilir.
2-) Huchinson Dişleri
Dişlerde, özellikle santral ve premolar dişlerde fıçı görünümü vardır. Annenin sifiliz geçirmesi sonucunda oluşur. Sifilitik bir annede, sifilizin etkeni olan Tropenema Pallidum isimli bakterinin bu diş anomalisine neden olduğu düşünülmektedir. Bir görüşe göre bakteri diş jermini çepeçevre sarar ve bu anomali meydana gelir ya da bu hastalığın paratiroid bezinin fonksiyonunu bozmasından kaynaklanır.
3-) Down Sendromu
Trisomy 21 olarak da adlandırılır. Mongolizm terimi artık kullanılmamaktadır. Tipik olarak;
- yüzleri basıktır.
- gözlerde ekstoftalmi
- makroglossi
- hipersalivasyon
- mental retardasyon
- dişetlerinde hiperplazi
- ortodontik olarak malformasyon
- alt dişlerde hipoplaziler görülebilir.
Periodontal sorunlar çok olmasına rağmen çürük azdır. Bunun nedeni de tükrüklerinde yüksek seviyede IgA ve IgG vardır. IQ=50-70 debil ile 40-50 embesil arasındadır.
Hipoplazik dişlerde görülen histolojik bulgular;
Histolojik olarak genelde hipoplazilerde dentinde globüler yapılar görülür çünkü kalsifikasyon tamamlanmamıştır. Predentin kalınlığı normal dişlerden 5-10 kat daha artmıştır.
Odontoblast tabakası irregülerdir. Sayıca çok fazla düzensiz bir görüntü sergilerler.
Pr: Predentin, iol: Düzensiz odontoblast tabakası, gd: globüler dentin
POSTNATAL HİPOPLAZİLER
Genel olanlar
1-) Enfeksiyon Hastalıkları: Sıklıkla viral enfeksiyonlardan kızamık ve kızamıkçığa bağlı dişlerde hipokalsifikasyonlar ve hipoplaziler görülebilir. Virallerde kabakulakta önemlidir.
Kızıl (scarlatina ) bakteriyel bir hastalıktır. Alfa hemolitik bakterilere bağlıdır.
2-) Gastrointestinal Bozukluklar: Çocuklarda özellikle kronik diare veya kusma ya da özafagus yanığı olanlarda beslenme bozukluğu ortaya çıkar. Ca ve fosfor emilemez, D
vitamini alınamaz. Bu da dişlerde hipokalsifikasyonlara ve hipoplazilere neden olabilir.
3-) Doğum Travmaları: Özellikle sezeryan doğumlarında, doğum sırasında herhangi bir aletin yaptığı travma dişsel gelişimde aksaklıklara neden olabilir. Örneğin forceps travması.
4-) Diabet: Çocukların %1.5-2 inde görülür, bunların %50si ırsidir. Annenin diabetik olması ya da çocuğun 5-6 yaşlarında diabetik olması çocuğun beslenmesinin bozulmasına neden olur. Periodontal hastalıklar meydana gelir.
5-) X Işınları: Gelişmekte olan dokular X ışınlarına karşı çok duyarlıdır. Erken çocukluk
döneminde maruz kalınırsa radyasyon çürükleri meydana gelir ve gelişmekte olan dokular etkilenir. Ameloblastlarda atrofiler, şekil bozuklukları, pulpa dokusunda hemoraji, ödem ve hiperemi görülebilir. Eğer kök gelişimi sırasında Hertwing epitel kını zarar görürse gelişim durur ve kökler kısa kalır.
6-) Beslenme bozuklukları: Vitamin ve minerallerin önemi büyüktür. Vitaminler vücutta
biyokimyasal reaksiyonların katalizörleridir. Hiçbir zaman enerji kaynağı olarak kullanılmazlar. Minerallerden Ca ve fosfor çok önemlidir.
Ca: süt ve süt ürünlerinde, yeşil yapraklı sebzelerde, fındıkta, ekmekte, portakalda, fasulyede bulunur. Vücuttaki Ca'un %99u hidroksilapatit yapısı halinde kemiklerde depolanır ve buradan ihtiyaç olan yere gider. Vücuttaki Ca dengesini parathormon düzenler. Görevini yapamadığında hipokalsemi olur. Gelişim durur. Kalsifikasyonlar bozulur. Çok tipik hipoplaziler ve hipokalsifikasyonlar meydana gelir.
Fosfor: Balıkta boldur. Haftada en az 2 öğün balık yenmelidir.
Vitaminler: Detaylı Bilgi İçin Tıklayın.
Vitamin Dozu Kaynakları Eksiklik Belirtileri Diğer Özellikleri
A Bebeklerde günde 1500İÜ Yumurta sarısı Ameloblastlarda Açık renkli bir sıvıdır.
Çocuklarda günde 2000İÜ Süt ve süt ürünleri atrofiler, şekil bozuklukları, Epitelizasyonda
Erişkinlerde günde 5000İÜ Mısır ağız içerisinde keratinizasyon önemlidir.
Havuç
B1 Çocuklarda günde 0.4 mg Tahıllar Periferal nöritlerle karakterize Thiamine de denir
Erişkinlerde günde 0.2 mg Baklagiller beriberi hastalığı ortaya çıkar.
Et Ağız, yumuşak dokular, dil ve Kuruyemiş dişetlerinde herpes benzeri veziküller ortaya çıkar.
B2 Bebeklerde günde 0.4 mg Baklagiller Eksikliğinde perleş hastalığı Riboflavine de denir.
Çocuklarda günde 0.2 mg Et görülür. Dil üzerinde filiform Dişsel ve kassal
Kuruyemiş papillaların kaybolmasına bağlı büyüme ve gelişme olarak dil mor ve tat alma üzerinde etkilidir. duyusu azalır. Dil ucu kırmızıdır. Epitelyal dokunun korunmasında önemli
B4 Çocuklarda 0.6 mg
Çocuklarda 1.2 mg Eksikliğinde pellegra hastalığı Bira mayası
Deniz balıkları ortaya çıkar.
pp factor nicotinamide
Kırmızı et ağız ve mukozada bazen
ciltte eritemli veziküller meydana
gelir. Hipersalivasyon vardır.
C
Domates Eksikliğinde erişkinlerde skorbüt Antioksidandır.
35-150 mg Turunçgiller hastalığı, çocuklarda barlow Birçok enzimatik
Yeşil yapraklı hastalığı görülür. Barlow reaksiyonun
sebze ve hastalığında dişetleri şiştir ve yapısına girer.
meyveler mordur. Ağızda kötü koku vardır. 100 ml anne sütünde
Dişlerde lüksasyonlar vardır. 8-10 mg vardır.
Bu tür çocuklarda hastalıklara 100 ml inek sütünde
yatkınlık, ağrı, ateş ve 1 mg vardır.
ödem görülür.
D 2 yaşına kadar 500-800mg Güneş ışınları Annenin hamileliğinin son Antiraşitik faktör de
Balık yağı haftalarında ve 1 yaşına kadar ki denir. D2 kalsiferol
Süt ve süt ürünleri dönemde raşitizm olur. Alt D3 kolekalsiferol
Karaciğer ekstremitelerde X görüntüsü UV ışınları ile cilt
Kakao vardır. Karın şiştir. Saçlar altında ergosterin
Yumurta sarıs seyrektir. Cilt kurudur. maddesi yani D2
Ektodermal displazi görüntüsü provitamini D2
vardır. Dişlerde hipoplaziler vitaminine dönüşür.
vardır. Özellikle santrallerin D3 vitamini gıdalarla
vestibül ve 6 numaraların alınır.
bukkal yüzlerinde.
7-) Entoksikasyonlar (zehirlenmeler): Çocuğun gelişimi sırasında tedavi amacıyla (tetrasiklin) veya alınan kimyasal bir madde sonucu dişlerde renklenmeler ve hipoplaziler meydana gelebilir. Vücuda 1-2 ppm ve üzeri flor iyonu giriyorsa dişlerde florosis meydana gelebilir. Florosis postnatal bir hipoplazidir.
8-) Hormonlar:
a. Hipofiz : Pitüiter hormon da denir. Gelişim çağındaki hipofonksiyonunda nanism (cücelik) görülür. Genel olarak bütün dişlerde mikrodontiler vardır ve buna bağlı olarak ortodontik bozukluklar olur. Hipoplaziler görülmez. Hiperfonksiyonu puberte öncesi olursa gigantizm (devlik) görülür. Makrodonti vardır. Hipoplaziler görülmez. Buluğ çağından sonraki hiperfonksiyonda akromegali görülür. El ve çenelerde büyüme, polidiastemalar olur.
b. Tiroid bezi: Hipotiroidizm sonucu kretenizm ortaya çıkar. 0-8 yaş grubunda görülür. Bu çocuklara kreten çocuk denir. Dişlerde yapısal olarak ciddi bozukluklar, hipoplaziler görülür. Özellikle santrallerin vestibül yüzünde bant şeklinde hipokalsifiye alanlar görülür. Diş gelişimi son derece yavaşlar. Sürme yavaşlar. Çocuklar kısa boylu ve iskeletsel gelişim çok yavaşlamıştır. Hipertiroidizmde; Basedow hastalığı görülür. Dişlerde yapısal bozukluklar olabilir. Dişlerde mavimtrak gri bir renk vardır.
c. Paratiroid bezi: Hipoparatiroidizmde Ca metabolizması da bozulduğundan hipokalsemi olur. Hem dişsel hem iskeletsel gelişim durur. Dişlerde çok tipik yapısal anomaliler meydana gelir. Hiperparatiroidizmde dişlerde belirgin bir anormallik olmaz. Mine ve dentin tabakaları çok incelmiştir. Bu tür dişlerde herhangi bir çürük olmaksızın pulpit tabloları vardır.
d. Timus bezi: Hipotimide dişlerin geç sürmesi, diş sürme sırasında değişiklikler olabilir.
e. Böbreküstü bezi: Kortizon salgılar. Hipokortisismde dişlerde yapısal anomaliler görülmez. Diş sürmesinde gecikmeler meydana gelir. Sürme sırasında değişiklikler olabilir. Hiperkortisismde mine ve dentin yapısı mükemmel çürüğe dayanıklı dişler meydana gelir.
Bunların dışında hipoplazi veya hipokalsifikasyon meydana getirebilen genel hastalıklar ve sendromlar vardır.
Genel Hastalıklar
1-) Pseudohipoparatiroidizm
2-) İdiopatik juvenil hipoparatiroidizm
3-) Orak hücreli anemi
4-) Diabet
5-) Eritroblastosis fetalis
6-) Eritropoetik porfiria
Sendromlar
1-) Chondroectodermal displasia (ellis van creveld sendromu)
2-) Epidermolisis bullosa
3-) Apert sendromu
4-) Cockayne sendromu
5-) De Toni Debre-Fanconi sendromu
6-) Down sendromu
Lokal hipoplazilere örnek Turner dişi dir. Hipoplaziler için
Detaylı Bilgi İçin Tıklayın.
Dişlerin şeklini, durumunu, boyutunu ilgilendiren bozukluklardır.
Boyut Anomalileri
Mikrodonti: a. Gerçek mikrodonti nanismde görülür.b. Sahte mikrodonti, çocuk anneden küçük diş babadan büyük çene aldıysa görülür.
c. Tek dişi ilgilendiren mikrodonti; peg shape lateraller denen lateraller. 8 numaralı dişlerde de görülebilir.
2. Makrodonti:
a. Gerçek makrodonti gigantismde görülür.
b. Sahte makrodonti, çocuk anneden küçük çene babadan büyük diş aldıysa görülür.
c. Tek dişi ilgilendiren makrodonti
Durum Anomalileri
1.Transpozisyon: Ark üzerinde bir dişin komşu bir diş ile yer değiştirmesidir. Lateral dişin kaninle yer değiştirmesi gibi.
2.Enversiyon: Bir dişin normal sürme yönünden tam tersi yönde sürmesidir. Genellikle mesiodenslerde görülür. Sürnümerer dişler ve 8 numaralarda da bu anomaliye sıklıkla rastlanır.
3.Deplasman: Bir dişin ark üzerinde olması gereken yerden lingual veya vestibülde yer almasıdır. Sıklıkla üst daimi kaninler vestibülde sürer.
4.Heterotopi: Bir dişin bir başka organ içinde gelişmesidir. Üst kaninlerin orbita kavitesinde gelişmesi gibi.
5.Ektopi: Bir dişin çeneler üzerinde ama çenelerden uzakta sürmesidir. 8 numaraların kondil bölgesinde, üst santrallerin infraorbital bölgede gelişmesi
Biçim Anomalileri
1.Kronu ilgilendirenler:
a. Karabelli tüberkülü; üst 6 numaraların mezyopalatinalinde bulunur.
b.Cingulum hipertrofisi (talon cuspid); sıklıkla daimi üst santrallerin palatinal bölgesinde bulunur.
c. Atipik kronlar; çok farklı şekillerde olabilirler. Peg lateraller gibi
2.Kökü ilgilendirenler:
Taurodontism; klinikte 3 farklı şekli ile karşılaşılabilir.Hipotaurodontism, mezotaurodontism, hipertaurodontism. Sadece röntgen ile teşhis edilebilir. Pulpa odası çok geniştir. Bifurkasyo apekse yaklaşmıştır. Günümüzde toplumların çoğunda bu vaka yakalanabilir. Nedeni belli değildir. Irsi olabilir. Kanal tedavisi çok zor yapılabilir. Sıklıkla daimi ama bazen de süt dişlerinde görülür.
3.Hem kökü hem kronu ilgilendiren total biçim bozuklukları vardır.
a.Füzyon: 2 dişin kaynaşmasıdır. Kron tamamlanmasından sonra olursa kökler sementler birleşir. Kron tamamlanmasından önce olursa hem kökler hem de kronlar birleşir ve pulpa odası çok geniştir.
b.Geminasyon=ikiz teşekkülü: Bir diş jerminden 2 diş meydana gelmesidir.
c.Konkresens: Dişlerin sürmesinden sonra sıklıkla travma sonucu dişlerin sementlerinin birleşmesidir.
d.Dens in dent=dens invaginatus=diş içinde diş: Formasyon döneminde diş jerminin periferik bir bölgesinin pulpaya doğru invaginasyonu ile meydana gelir. Sanki diş içinde diş varmış gibi görüntü verir. Sıklıkla üst daimi kesici ve kaninlerde, ender olarak premolar ve molarlarda nadir olarak alt çenede ve son derece nadir olarak süt dişlerinde görülür. Tedavileri çok zordur. Tipik bir kök morfolojileri olmadığından endodontik tedavide oldukça zordur. Kronları da atipik olduğu için sıklıkla polimikrotravmatizme bağlı devitalizasyon vardır.
Sayı Anomalileri
1.Total anadonti: hiçbir diş jerminin bulunmamasıdır. Bazı sendromlarda görülebilir. Ektodermal displazide, osteopetrosiste total anadonti görülebilir. Protetik olarak total protez yapılır.
2.Hipodonti: bir diş grubunun eksikliğidir. Sadece 8 numaraların veya sadece laterallerin gibi
3.Oligodonti: Çok sayıda konjenital diş eksikliğidir.
