İyi bir ağız sağlığı, genel sağlık ve yaşam kalitesi için büyük önem taşır. Diş ve ağız sağlığı sosyal hayatta ve genel beslenmede çok önemlidir. Kötü ağız sağlığı diş kaybına yol açabilir ve diş kaybı psikolojik ve fonksiyonel olarak sıkıntı yaratır.
Diş Eti Hastalığı
Periodontal hastalık yani diş eti hastalığı diş çürümesinden çok daha yaygın ve diş kaybına sebep olan bir durumdur. Hastalığının iki ana türü vardır; Basit diş eti iltihabı ve ilerlemiş şekli.
Diş eti hastalığı, bir enfeksiyon olduğu için genel tüm sağlığı ve organları etkilemektedir. Özellikle kalp ve beyin bu durumdan yoğun olarak etkilenir.
Diş eti hastalığı, diş üzerinde plağının birikmesi ile başlar. Plak ise diş üzerinde gıda artıkları ve bakterinin birleşmesi ile oluşur. Plak, diş eti hastalıklarına yol açar. Ağız bakımı yani diş fırçalama ile plak ortadan kalkar ve diş eti hastalığı oluşmaz.
İyi bir ağız hijyeni, diş eti hastalığını kontrol etmek için yardımcı olabilir. Düzenli diş fırçalamanın dışında, klorheksidin içeren ağız çalkalama suyu (bir antiseptik ve dezenfektan maddesi) kullanımını ve diş ipi de çok önemlidir.
Diş Çürüğü
Diş çürümesi, diş plağının oluşmasında etkili olan yiyecek, içecek ve şeker içeren gıdalarla oluşur. Esasen, sırasıyla bozulmalara neden olan, dişe saldıranlar; şeker üreten asitler ve bakterilerdir. Bu yiyecek ve içeceklere eklenen gizli gıdalar da şeker içerir. Bu nedenle sağlıklı bir diyet, iyi ağız hijyeni, diş macunu veya bir florid içeren ağız gargarası kullanımı da diş çürümelerini önlemeye yardımcı olur.
Sistemik hastalıklar geliştiğinde, bu özellikle nörolojik bir sorun ise, diş ve ağız bakımı çok zor olmaktadır. Demans bu sıkıntıların çok yaşandığı bir hastalıktır.
Demans erken aşamalarında
Demansın erken aşamalarında, kişinin genellikle hala kendi dişlerini temizlemesi mümkün olmaktadır. El yeteneği azaldıkça, bir elektrikli diş fırçası hijyeni korumaya yardımcı olabilir. Demans olan hasta da, kendi kavrama becerisini geliştirmek için, en uygun fırçayı seçmelidir. Diş hekiminizin diş sağlığı, diş çürümesi, diş eti hastalığının önlenmesi hakkında tavsiyelerde bulunması ve sık kontroller yapması ağız ve diş sağlığının korunmasını yapar.
Demansın erken aşamalarında, uzun dönemli önleyici program oluşturmak çok önemlidir. Bu program, yüksek konsantrasyonlu, florürlü diş macunu, doğal dişi olan kişiler için de florür uygulama içerebilir. Florürü diş hekiminin uygulaması doğru olacaktır.
Demans daha ileri aşamaları
Demans ilerledikçe, kişi bu temizlik konularına ilgisini veya kendi dişleri temizleme yetisini kaybedebilir ve bakıcılar bu görevi devralmak zorunda kalabilir. Diş hekimi özellikle bakıcıların eğitimine destek olmalıdır. Bakıcı, koluyla demans hastasını, kafası kucağında, kendi vücuduyla da destekleyerek tutar, Daha sonra nemli bir diş fırçası ve diş macunu kullanarak hastanın dişlerini fırçalamasını sağlar.
Uyuşturucu ve diş problemleri
Demans gelişen hastalara antidepresanlar, antipsikotik ve sakinleştirici ilaçlar verilir. Bu ilaçların yan etkilerinden en belirgini ağız kuruluğudur. Tükürüğün aynı zamanda ağız ve dişlerde bir temizlik etkisi vardır. Bunun olmayışı, özellikle diş boynunda, bakteri ve gıda artıklarının birikmesine bu da, diş eti hastalıkları ve diş çürümelerine yol açar. Bu alanlarda çürük hızla ilerler. Diş hekimi tavsiyeleri bu aşamada hastanın konforu için çok önemlidir.
Kullanılan ilaçlar, şurup esaslı (ör;laktüloz) ise, diş çürümesinin artma tehlikesi vardır. Diş hekiminin ayrıca diş boyunlarının çürümesini önlemek için klorheksidin ve florür uygulaması da mümkün olabilir.
Bazı antipsikotik ilaçlar, istemsiz tekrarlayan dil ve çene hareketlerini neden olabilir bu da özellikle alt çenede protez kullanılmasını çok zorlaştırabilir. İlaç durdurulduktan sonra ne yazık ki, bu hareketler devam edebilir.
Ağız kontrolleri
Demans olan kişilerde acı da dahil olmak üzere, diş ihtiyaçlarını ifade etmek her zaman mümkün olmayabilir. Bu kişilerde protez veya diş probleminin olup olmadığı, düzenli ağız kontrolleri yapılarak sağlanmalıdır. Yakınlarının bu konu üstünde durması ve problemler büyümeden müdahale edilmesi gereklidir. Bu şekilde kısa sürede tedavi edilebilir ve böylece düzenli ağız kontrolleri ile herhangi bir sorun olmamasını sağlayabilirsiniz.
Demans hastalarında zamanla protez gevşeyebilir veya birkaç yıldır takılan protez varsa, kemik erimiş olabilir. Bu değişikliklerin fark edilmesi büyük önem taşır.
Diş bakımı konusunda yardım için
Etkin bir şekilde dişleri temizlemek,
Dişlerini temiz tutulması gerektiğini anlamak,
Diş tedavisi ihtiyacını ifade,
Tedavisi hakkında karar verme sürecinde yer almak,
Diş tedavisi için bilgilendirilme ve rızasının olması,
Diş tedavisi ile rahat hissetmesini sağlama,
Diş sorunları olup olmadığını anlatabilmesi için yardım önemlidir.
Demansı olan kişi, ağrı veya rahatsızlık yaşıyorsa ifade etmekte çok zorlanabilir hatta edemeyebilir. Demans hastası, diş sorunları yaşıyorsa birkaç davranış değişiklikleri gösterebilir. Bunlar;
Özellikle sert veya soğuk yiyecekler yemekle ilgili sıkıntı
Sık sık yüz veya ağız ağrısı çekmek
Ağzından daha önce yıpranmış protez kullanımı
Artan huzursuzluk, inilti veya bağırmak
Rahatsız uyku
Günlük faaliyetlerine katılmayı reddetmek
Saldırgan davranışlar olabilir.
Davranış değişikliği için hiçbir açıklama yoksa nedenini belirlemek için düzenlemeler yapılmalıdır. Ağız ve diş sağlığı kontrolü, bu sürecin bir parçası olarak mutlaka yaptırılmalıdır.
Planlama tedavisi
Diş hekimi, aileler veya bakıcıları ile demans hastasının ihtiyaçlarını görüşmeli ve iyi bir tedavi planı yapılmasını sağlamalıdır.
Tedaviye Rıza
Hastanın bu konuda kesinlikle desteğe ihtiyacı vardır. Yapılanları ve neden yapıldığını, basit terimlerle açıklamak gerekir. Kişinin, cevap verebilir bir şekilde ifade ettiği kısa cümleler 'evet' veya 'hayır' da olsa önemlidir.
Diş tedavisi geri döndürülemez olduğunda (örneğin dişin çekimi gibi), aile bilgilendirilmesi çok önemlidir. Diş hekimi ayrıca önerilen diş tedavisinin bireyin yararına olduğunu net ifade etmelidir.
Diş tedavisi ile Başa Çıkma
Demans ilerlemesi, diş tedavisi ile başa çıkma yeteneğini, çok değiştirir. Bu durumlarda diş hekimi, bir ev ziyareti yapmak için hazırlanabilir. Eğer Demans hastası diş hekimine gidiyorsa bakıcılar yeterli olmayabilir, bu durumlarda en yakınının eşlik etmesi hasta için yararlı olabilir.
