Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (dehb) nedir ?

DEHB işlevselliği veya gelişimi bozan, kalıcı özellikte dikkat eksikliği ve/veya hiperaktivite dürtüsellik ile karakterize nöropsikiyatrik bir bozukluktur.

Tanı Kriterleri

(1)   Aşağıdaki dikkatsizlik semptomlarından altısı (ya da daha fazlası) en az 6 ay süreyle uyumsuzluk doğurucu ve gelişim düzeyiyle uyumsuz bir derecede sürmüştür: 

Dikkatsizlik
a. Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar. 
b. Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı oyunlarda dikkati dağılır. 
c. Doğrudan kendisiyle konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür. 
d. Çoğu zaman yönergeleri izleyemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görevlerini tamamlayamaz (karşıt olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir). 
e. Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemede zorluk çeker. 
f. Çoğu zaman sürekli zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almada isteksizdir. 
g. Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder (örneğin; oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç gereçler). 
h. Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır. 
i. Günlük etkinliklerinde çoğu zaman unutkandır. 

   Aşağıdaki hiperaktivite-dürtüsellik semptomlarından altısı (ya da daha fazlası) en az altı 6 süreyle uyumsuzluk doğurucu ve gelişim düzeyine aykırı bir derecede sürmüştür: 

Hiperaktivite
a. Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur. 
b. Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar. 
c. Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır (ergenlerde ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir). 
d. Çoğu zaman sakin bir biçimde boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır. 
e. Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır. 
f. Çoğu zaman çok konuşur. 

Dürtüsellik
g. Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan önce cevabı yapıştırır. 
h. Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır. 
i. Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer (örneğin; başkalarının oyunlarına ya da konuşmalarına burnunu sokar). 

  A. Bozulmaya yol açmış olan bazı hiperaktif-dürtüsel semptomlar ya da dikkatsizlik semptomları 12 yaşından önce de vardır. 
 B. İki ya da daha fazla ortamda semptomlardan kaynaklanan bir bozulma vardır [örneğin; okulda (ya da işte) ve evde]. 

 C. Toplumsal, okul ya da mesleki işlevsellikte klinik açıdan belirgin bir bozulma olduğunun açık kanıtları bulunmalıdır. 

Alt Tipleri

1.      Dikkat eksikliği önde olan tip; dikkat eksikliği çok belirgin olup hareketliliğin önemli olmadığı ya da çok belirgin olmadığı durumlardır. Dikkatini verememe, uzun süre devam ettirememe, sık sık dikkat dağınıklığı ile belirlenen bir durum söz konusudur.

2.      Hiperaktivite önde olan tip; dikkat eksikliğinin çok belirgin olmadığı sadece aşırı hareketlilik ve iç tepkisellik ile giden durumdur. Çocukta sadece aşırı hareketlilikle ilgili şikayetler fazladır.

3.      Karışık tip; hem dikkat eksikliği hem de aşırı hareketlilik çok belirgin olarak görülür. Bütün belirtiler yaygın olarak görülür.

Etkilediği Alanlar

Davranışsal – Hiperaktivite, dürtüsellik

Bilişsel – Dikkat sorunları, bellek

Sosyal – İlişkilerde sorunlar, dışlanma, yalnızlık

Duygusal – Ani parlamalar, ani iniş çıkışlar, depresyon

Okulda Yaşanan Sorunlar

Dersi uzun süre dinleyememe, sık sık derste dikkat dağınıklığı, öğretmeninin konuşmalarını uzun süre takip edememe, uzun süre derse dikkatini verememe, dersten çabuk sıkılma, okul eşyalarını sık sık kaybetme, sırasının ve defterinin dağınık olması, kurallara uyumsuzluk vardır. Ayrıca verilen ev ödevlerini organize edip yapamama, okuldaki sınavlardan sık sık başarısız olma, öğretmeninden derste sık sık uyarı alma, el yazısındaki karmaşa, ince motor becerilerinin yetersizliğinden dolayı kesme, boyama, yapıştırma işlemlerinde yetersizlik olbilir.

Arkadaşlarının okul eşyalarına zarar verme, okuldaki küçük çocuklara kaba davranma, okulda uygun olmayan kişilerle arkadaşlık ve sonucunda madde kullanımı, sık sık okuldan uzaklaştırılma sorunları yaşanabilir.

En önemli sorunlardan bir tanesi okuldaki arkadaş grubundan dışlanması ve bu konuda arkadaşlarıyla uyum sağlayamadığı için yalnız kalmasıdır. Son olarak da okuldaki başarısızlığından dolayı okul içerisinde tembel, yaramaz gibi yakıştırmaların olması ve ders başarısızlığı çocuğun okul ile olan uyumunu ve ilişkilerini bozmaktadır.

DEHB ile Birlikte Görülen Psikolojik Bozukluklar

-          Çocuklarda; anksiyete bozukluğu, karşıt olma-karşı gelme, davranış bozukluğu, depresyon, uyku problemleri, tikler ve öğrenme güçlüğü

-          Yetişkinlerde; depresyon, kişilik bozuklukları, bipolar bozukluk ve obsesif-kompulsif bozukluktur.

Ailelere Öneriler

- Zor çocuklar olan bu bozukluğu yaşayanlara ailelerin, olumsuz baskıcı ve engelleyici davranmaları, çocukları tamamen uyumsuz yapar. Ailelerin çocuklarının uyumlu davranışlarını görmeyip, olumsuzları görerek eleştirmeleri bunların pekişmesine yol açmaktadır. Oysa yanlışı görüp, doğru olanı söylemek gerekir. Ailelerin ev içinde, çocuklarının uyum göstermesi kesin olan durumlar yaratıp işe buradan başlaması uygun olacaktır.

- Çocuğu sıklıkla cezalandırmak çocuğun cezaya duyarsızlaşmasına yol açar. Bunun yerine çocuğun yanlış davranışını görüp, hemen onun yerine doğru olanı söylemek gerekir.

- İstenilenleri tek tek ifade etmek gerekmektedir. “Masayı düzelt” demektense, kitapları şuraya, kalemleri buraya koymalısın denilmeli.

- Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan çocukların ödevlerini uyaranın az olduğu ortamda yapması sağlanmalıdır. Ayrıca ödev yapma zamanları sabitlenerek, davranış otomatik hale getirilmeye çalışılmalıdır.

- Çocuğu devamlı olarak eleştirmek onda özgüven kaybına yol açacaktır. Eleştirmektense doğru olanlar anlatılmalıdır.

Öğretmenlere Öneriler

- Mutlaka, o günkü derse ilişkin ön ödevlendirme yapıp, bunu da kontrol ediniz. Çocuğun dersine çalışarak gelmesi, dinleme oranını    yükseltecektir.

-  Öğretmen, mutlaka Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite konusunda çok geniş bir bilgiye sahip olmalıdır.

-  Bu öğrencilere öğretmen özel geri bildirim vermelidir.

-  Özellikle matematik gibi soyut derslerde, anlatılan konunun hayatta nerede kullanıldığı söylenmelidir.

-  Görsel ve işitsel materyal kullanmalı

-  Bu çocuklar, pencere ve kapı önünden uzakta oturtulmalıdır.

-  Bu çocuklara öğretmen zaman zaman görev vererek, ayağa kalkmalarını sağlamalı.

-  Kısa süreli hedefler konulmalı.

-  Onu takdir ediniz. Ancak neyi takdir ettiğinizi açıkça belirtiniz.

-  Onu şiddetli zaman baskısı ve rekabet ortamından uzak tutunuz.