Gözlerimiz dünyaya açılan penceremizdir. Aslında bir organ olmayan gözlerimiz beynimizin öne doğru uzantısıdır. Beynimizden çıkan sinirlerin yüzde 35 i gözlerimize gelmektedir ve yüzde 42 si gözlerimizle ilgilidir. Elimize aldığımız bir nesneyi görmemiz ve onun ne olduğun algılamamız bir bütündür ve beynimizin bir çok işlevinin bir arada kullanılması demektir.
Futbol kitleleri peşinden sürükleyen en önemli spor aktivitelerinin başında gelmektedir. Seyirci, futbolcu, hakem, top, futbol sahası ve tribünlerin oluşturduğu ortam tam bir görsel şölendir. Gürültü, renk karmaşası, yoğun hareketli bir ortamda seyredilen futbolun bu zevkini televizyon ortamında tam anlamıyla yaşayabilmek mümkün değildir.
Futbol sahasındaki en önemli öge toptur ve boyutları tüm bu ortamın büyüklüğü ile orantılandığında göldeki ufak bir kağıt parçası kadardır. Ana amaç bu topun kurallar dahilinde direklerin arasından geçip sayı yapması olduğunda, bu golün kurallara uygun olup olmadığına karar verecek kişilerde hakemlerdir.
Futbol oyunu esnasında her türlü kural dışı harekette hakemler hızlı bir biçimde gördüklerini degerlendirip bir karar vermek durumundadırlar. Bu kararı verirken net görmeleri, gördüklerini hızla yorumlamaları, kararlarını düdük ve jestlerle bildirmeleri gerekmektedir. Bu olay tüm beynin görme ile ilgili fonksiyonlarının bir arada kullanılması demektir.
Futbolun en tartışılan olayının ofsayt pozisyonu olduğu bilinen bir gerçektir. Yan hakem aynı anda birçok görme, algılama, yorumlama işlemini aynı anda yapmak mecburiyetindedir. Hakemlerin değişen ışık şartları altında, yeşil zeminde, alttaki zeminle karmaşa yaratan forma renklerinde ve tribünlerden yansıyan karışık görüntülerde karar verebilmeleri için çok iyi görme fonksiyonuna sahip olmaları gerekir.
Yan hakem, bütün bu renk ve ışık karmaşaşında dört futbolcunun konumunu ve pozisyonunu, topun harekete başladığı noktayı ve kendisinin son uç oyuncu çizgisindeki hareketini ayarlarken baş hareketiyle çeşitli noktalardaki değişkenleri uyum yaparak görmek durumundadır ve bu da çok iyi görme kabiliyetine sahip hakemlerin görevde olmasını gerektirmektedir. Yan hakem çok kısa bir süre içinde farklı noktalara uyum yaparak görme ve gördüklerini saliseler içinde yorumlamak mecburiyetindedir.
Tıbbi olarak bakıldığında, bu kısa sürede bu kadar çok noktayı görmek ve görsel olarak doğru yorumlamak hemen hemen imkansızdır. Görme işlevinin fizyolojisi incelendiğinde yan hakemin aynı anda beş noktayı görmesi mümkün değildir. Birbiri ardına yapılan refleks uyumlarda hata yapma olasılığı ışık şartlarına, havanın puslu veya rüzgarlı olmasına ve pozisyonun hızına göre değişkenlik gösterecektir. Milisaniyeler içinde değişen olaylar da bu uyum gerekliliği nedeniyle hakemlerin görme fonksiyonlarının ve görsel şartların optimal düzeyde olması hata oranını düşürecektir.
Tıbbi olarak hemen imkansız olan bu duruma rağmen hataların az seviyede olmasının tek bilimsel açıklaması tecrübedir. Bir cerrah aynı ameliyatı çok sayıda yaparsa giderek komplikasyon oranını düşürür ve ameliyat süresini de kısaltır. Bu tecrübenin artmasıyla cerrah olası komplikasyonları öngerebilir ve önlemini alır. Tecrübeli bir hakem de zaman içinde durması gereken noktayı, bakma açısını ve uyumunu sadece gerekli noktalara yaparken gördüklerini kısa sürede yorumlamayı bir refleks haline getirmektedir. Bilimsel olarak konsantrasyonun artmasıyla görme ve algılama olayının süresinin kısaldığı ve refleks cevapların hızlandığı gösterilmiştir. Bu da hakemlerin konsantrasyonlarının yüksek olduğu durumlarda daha doğru görsel değerlendirmeler yapabildikleri gerçeğini ortaya koymaktadır.
Ofsayt, saliseler içindeki birçok görsel olayın bir çift göz tarafından görülebilmesi, görülenlerin yorumlanması ve bir karar verilmesi gerçeğidir. Verilen bir yanlış veya tartışmalı karar olayı izleyen kişileri heyecana sürüklemekte ve bir pozisyonun televizyonlarda uzun süreler tartışılmasına neden olmaktadır.
Bir futbol hakeminin doğru karar vermesinde fizik yetenekleri dışında ,görme fonksiyonları bakımından da mükemmel seviyede olması gerekir. Hakemin görme seviyesi her iki gözünde tam seviyede olmalı, iki gözü beraber görmeli yani üç boyutlu görmesi olmalı, renk körlüğü olmamalı, uyum yeteneği (akomodasyon) tam olmalı ve gözlerinde ışıktan etkilenme,sulanma, kuruma gibi fonksiyon bozuklukları olmamalıdır.
Hakemlerin doğru görsel kararlar vermesinde başka faktörleri de unutmamak gerekir. Sahaların iyi aydınlatılması, yeşil zeminin düzgün olması ve çizgilerin belirgin olması, futbolcuların formalarının belirgin ve zemin rengiyle karmaşa yaratmayacak renklerde olması, iki takımın forma renklerinin birbirlerinden kolay ayrıştırılacak biçimde olması görsel performansı direkt ilgilendiren etkenlerdir.
Görme bizim dışa açılan penceremiz olmakla birlikte çevresel etkenlerden ve yansımalardan çok etkilenen bir duyumuzdur. Özellikle hızlı gelişen olaylarda görsel hatalar çok sık görülen olaylardır ve bazen telafisi imkansız sonuçlara da sebep olabilir. Tecrübe ve refleks kabiliyet görme ve algılamayı hızlandırarak hataları en aza indirmektedir.
Bütün bunları bilimsel olararak değerlendirdiğimiz zaman Bakmak ve Görmek arasında ki farkı anlamak mümkün olacaktır.
