Kırık bir ayak bileği kemiği, bir veya daha fazla kemiğin kırılmasını kapsayabildiği gibi çevredeki bağ dokusunun (ligamentin) incinmesine de neden olabilmektedir.
Ayak bileğinim anatomisi
Ayak bileğinin tepesi üç kemikten oluşur:
• İncik kemiği (tibia),
• Alt bacağın diğer kemiği olan kaval kemiği (fibula),
• Ayak bileği kemiği (talus).
Ayak kemikleri, ayak bileği ekleminin tepesi etrafında bir kepçe içine oturmuş biçimde dururlar. Bu durum, ayağın aşağı ve yukarı bükülmesine izin verir. Ayak bileği ekleminin sağ alt kısmında, ayak bileği kemiklerini topuk kemiğine (kalkaneus) bağlayan başka bir eklem de subtalar eklemdir. Eklem, ayağın bir sağa sola sallanmasına olanak tanır. Fibröz dokudan oluşan üç ligament, kemikleri bağlar ve her iki eklemin stabilitesini sağlar. Ayak bileğinin her iki tarafında, hissettiğiniz yuvarlak çıkıntılar, alt bacağın kemiklerinin en son bitim noktalarıdır. Ayak bileğinin dış kısmında olan çıkıntı (lateral malleol), kaval kemiğinin (fibulanın) parçasıdır; ayak bileğinin iç tarafındaki, daha küçük olan çıkıntı (medial malleol) ise incik kemiğinin (tibianın) parçasıdır.
Kırık Belirtileri
Düşme, bir trafik kazası veya ayak bileğinin diğer travmaların sonucu olarak ayak bileği eklemini oluşturan, üç kemikten herhangi birisi kırılabilir. Şiddetli bir ayak bileği burkulması, kırık ayak bileğinin belirtilerini maskeler, bu nedenle her ayak bileği incinmesinde, ayak bileği, bir doktor tarafından muayene edilmelidir.
• Şiddetli ağrı,
• Şişme,
• Morarma,
• Dokunmayla hassasiyet,
• Ayağı üzerine basamama,
• Kırık olduğu kadar, özellikle eklemin dislokasyonu (kemiğin yerinden çıkması) varsa, ayak bileğinde şekil bozukluğu.
Gibi belirtiler ayak bileğinde kırığa işaret edebilir. Kırık ayak bileğinde, ligamentler de tahrip olabilir. Doktorunuz, kırığın tam yerleşimini bulmak için, röntgen filmlerinizi isteyecektir. Bazen bilgisayarlı tomografi (CT) taraması veya kemik taraması da gerekebilir.
Tedavi ve Rehabilitasyon
Eğer kırık stabil yani ayrılmamış ise (ligament hasarı veya eklem ölümü yoksa), bacak alçısı veya destek cihazı ile tedavi edilebilir. Sonunda, kırık ayak bileğinin iyileşmesi altı hafta sürer ve daha önceki rekabet eden seviyelerdeki, spor yapmaya dönmeniz bir çok ayınızı alabilir. Doktorunuz, muhtemelen iyileşme süresince, ayak bileğinizdeki değişiklikleri veya kemiklerde değişikliğe neden olan basınçlardan, emin olmak için röntgenlerinizi isteyecektir.
Eğer ligamentler de yırtılmışsa veya kırık, ayrılmış bir kıırıksa kemiklerin düzgün bir şekilde iyileşmesi için kemikleri beraberce sabitleyen bir ameliyat gerekebilir. Cerrah, kemikleri yerinde tutmak için, bir plak, metal veya absorbe edilebilen vidalar, teller veya gerilim bantları kullanabilir. Hareket sahası egzersizleri önemlidir, fakat ayağın üzerine yük bindirmemek belirlenen süreye kadar ayağın üstüne basmamak daha önemlidir.
Ayak bileği kırılan bir çocuk, iki yıldan daha fazla bir süreyle, düzenli olarak, deformite veya eşit olmayan ayak uzunluğu gelişmeksizin, büyümenin düzgün ilerlediğinden emin olmak için kontrol altında bulundurulmalıdır.
TALUS KIRIĞI
Talus, topuk kemiği (kalkaneus) ile alt bacağın iki büyük kemiği olan tibia ve fibula arasında yer alan küçük bir kemiktir. Talusun ayak kemikleri ile karşılaştığı yerde düz olmayan yerlerde yürümede çok önemli olan subtalar eklemi oluşturur. Talus, ayak, bacak ve vücut arasında, ağırlık ve basınçların, ayak bileği ekleminin ortasına transferinde, yardımcı olan çok önemli bir bağlayıcı kemiktir.
Çoğu talus yaralanmaları motorlu araç kazalarından sonuçlandığı halde, yüksekten düşme de talusu yaralayabilir. Bu yaralanmalar sıklıkla, alt bacak yaralanmalarıyla birliktedir.
Belirtiler ve Semptomlar
Talar kırıklarda en çok görülen belirtiler:
• Ayağa ağırlık vermede güçlük
• Akut ağrı
• Önemli miktarda şişme ve hassasiyet
Deriden dışarıya çıkan talar kırıklarda (açık kırık) enfeksiyon riski artar. Snowboard yapan kayak sporcuları yaralanmalarında, ayak bileğinin burkulmasıyla oluşan, ayak bileğinin dış tarafının hassasiyeti ve aşırı morarmasından ötürü yanlışlıkla talar kırıklarla karıştırılabilir.
Teşhis
Doktorunuz ayağınızı manuel olarak muayene ederek ve yaralanmanın nasıl olduğunu tarif etmenizi isteyecektir. Ayak ve ayak bileğinizin röntgen grafilerini çektirecektir. Bazı vakalarda bilgisayarlı tomografi (CT) taramasına ihtiyaç olabilir. Bu tetkikler kırığın tam yerini gösterecektir. Bu testler aynı zamanda kemiklerin hala, düzenli bir şekilde, yerinde olduğunu (nondeplese kırık) veya yerinden dışarıya çıktığını ( deplese kırık) gösterecektir. Kemiğin ufacık bir parçasının ayrılmasında, parçanın çıkartılması gerektiğinden kırık tanımlanmalıdır.
Doktorunuz, herhangi bir hasar olmadığını garantiye almak için ayağın sinirlerinin fonksiyonlarını kontrol edecektir. Aynı zamanda, parmaklara akan kanın yeterli miktarda gittiğinden ve ayak kasları içinde basınç oluşmadığından (kompartıman sendromu) emin olmak isteyecektir.
Tedavi
Tedavi edilmeden bırakılan veya doğru dürüst iyileşmeyen talar kırık, ilerde size problem yaratacaktır. Ayak fonksiyonlarınız zayıflamış olacak, artritiniz veya sürekli ağrınız gelişecek veya kemik çökmesi oluşabilecektir.
Talar eklem kırıklarında; ayak parmağından, baldırın üst kısmına kadar ayak ve bacağın etrafını saran, iyi doldurulmuş bir atel uygulanmalıdır.Ayağınızı, kalp seviyesinin üzerinde olacak şekilde kaldırın ve her saat başı 20 dakika süreyle veya doktoru görünceye kadar buz uygulayın. Ayağın üzerine kesinlikle hiçbir yük bindirmeyin.
Nadir vakalarda, eğer rontgen filmleri, kemiklerin yerinden oynamadığını ve kemik sıralanmasının bozulmadığını gösterirse, talar kırık; ameliyat olmaksızın tedavi edilebilir. Kırığınızın tedavisi için, altı ile sekiz hafta süreyle ayak ve bacağınız alçıya alınacaktır. Bu süre esnasında, ayağınızın üzerine basmamalısınız. Sonradan, doktorunuz size, hareket silsilesinin yeniden düzeltilmesi ve ayağınızla ayak bileğinizin kuvvetlenmesi için bazı egzersizler verecektir. Çoğu talus kırıkları, geç komplikasyonları en aza indirgemek için cerrahi gerektirir. Ortopedistiniz, kemikleri kendi yerlerine dizecek ve parçaları bir arada tutabilmek için metal vidalar kullanacaktır. Kemikten ufak parçalar ayrılmışsa bu kopan parçaların çıkartılması ve eklemin yapısal bütünlüğünün yeniden eski haline getirilmesi için kemik greftlerinin kullanımı gerekebilecektir.
Ameliyattan sonra, ayağınız altı ile sekiz haftalık bir süre için alçıya alınacak ve üç ayın sonuna kadar ayağınızın üzerine basmayacaksınız. Kemikler iyileşmeye başlayınca, ortopedistiniz kemiğe geri dönen kan miktarını görmek için Manyetik Rezonans(MRI) isteyebilir. Eğer kan sağlanması bozulduysa kemik dokusu ölebilir ve Avasküler Nekroz veya Osteonekroz diye tanımlanan durum ortaya çıkacaktır. Bu durum kemiğin çökmesine neden olur. Kemiğin iyileşmesi düzgün olsa bile, yıllar sonra siz hala artritlerle yaşıyor olabilirsiniz. Çoğu talus kemiğinin üzeri, kemiklerin diğer herbirine karşı düz olarak hareket etmesine olanak sağlayan, eklem kıkırdağıyla kaplıdır. Eğer kıkırdak tahrip edilirse, kemikler, karşısındaki her bir kemiğe sürteceğinden; ağrı ve sertlikler oluşacaktır. Artritlerin tedavileri; aktivite değişiklikleri, ayak bileği-ayak ortozları, eklem kaynaşması, kemik greftleme ve ayak bileği eklemini değiştirmeyi içerir.
TOPUK KIRIKLARI
Topuk kemiğinin (kalkaneus) kırılması kolay değildir. Çünkü şiddetli motorlu araç kazalarında veya yüksekten düşmede olduğu gibi, oldukça fazla güç gerektirmekle birlikte, özellikle arka taraf yaralanmaları gibi diğer yaralanmalarda da topuk kırıkları oluşabilir.
Belirtiler ve Semptomlar
• Ayağa ağırlık vermede güçlük
• Ağrı
Ağrı, özellikle, ayağınızın üzerine bastığınızda topuk dokusu içinde odaklanabilir. Veya ayak bileğinin dış tarafının üzerine, aşağı bacak kemiklerinden olan fibulanın tam aşağısına lokalize olabilir. Ayağınız şişlikde gelişebilir. Hemen ortopedistinize başvurun, çünkü kemik uygun olmayan bir şekilde iyileşirse, ileride ciddi problemler oluşabilir.
Bir Topuk Kırığının Teşhisi
Doktorunuz, ağrı ve hassasiyetin olduğu bölgeyi tam olarak saptayacaktır. Ayrıca ayak bileği bölgelerinin röntgenleri çekilecektir. Buna ek olarak bazen bilgisayarlı tomografi (CT) taraması da gerekebilir. Aynı zamanda topuğun arka kısmında ağrı çekiyorsanız doktorunuz kırık olup olmadığını anlamak için, alt bacak röntgeni de isteyebilir.
Ayağa duyu ve hareket getiren sinirler, topuk kemiğinin çok yakınından geçerler. Doktorunuz, sinirlerde tahribat olmadığını garanti etmek için, sinirlerin fonksiyonlarını kontrol edecektir. Doktor aynı zamanda, parmaklara akan kanın yeterli miktarda gittiğinden ve ayak kasları içinde basınç oluşmadığından (kompartman sendromu) emin olmak isteyecektir.
Topuk Kırıklarının tedavi Edilmesi
Kırık kemiğin parçaları, yerinden dışarı kaymadıysa ameliyata gerek yoktur.
• Ayağınızın şişmemesi için kalbinizin hizasından yukarıya kaldırılması ve kemiklerin yer değiştirmemesi için kocaman bir kompres yapılarak sarılması önemlidir.
• Ağrı ve şişliği azaltmak için her bir veya iki saat arayla ve 20 dakika süreyle buz paketleri uygulanır.
• Doktorunuz şişme kayboluncaya kadar, bir ile üç hafta süreyle bir atel uygulayabilir. Sonra, doktor çıkarılabilen bir atel verebilir ve esnekliğin ve hareketliliğin devamı için bazı egzersizler tarif edebilir.
Kemiğiniz tamamen iyileşinceye kadar ( 6-8 hafta ) ayağınızın üzerine ağırlık bindirmemelisiniz.
Cerrahi Tedavi ve Sonrası
Eğer kemikler dışarı doğru yer değiştirmişse (deplese kırık), büyük bir ihtimalle ameliyata ihtiyacınız olacaktır. Kemiğin iyileşmesi için kemik grefti kullanılabilir. Kemikleri yerinde tutmak için metal bir plak ve küçük vidalar kullanılır. Ameliyat yeri bandajlanacak ve iyileşinceye kadar bir atel uygulanacaktır. Daha sonra, ayak bileği için egzersizlerine başlayabilmeniz için, çıkarılabilir atel kullanmaya başlayacaksınız. Aşağı yukarı ameliyattan 10 hafta sonrasına kadar ayağınızın üzerine yük bindirmemeniz gerekmektedir. Yürümeye başladığınızda özel bir bastona ve özel botlar giymeye ihtiyacınız olabilir. Tam olarak iyileşme, yaralanmadan sonra bir senenizi alabilmektedir. Yaptığınız işin tipine bağlı olarak, aynı tip işe geri dönemeyebilirsiniz. İyileşmeniz düzgün olsa bile, topuğunuz, topuk kemiğini kırmak için gereken gücün miktarından dolayı topuğunuz hiçbir zaman yaralanmadan önceki durumuyla aynı olmayabilir. Topuğunuzdaki sertlik devam edebilir, bunun için topuğu kaldıran bir topuk yükseltici kullanabilirsiniz veya ayak parmakları için ekstra derin bir bölümü olan kup gibi özel ayakkabılara ihtiyacınız olabilir.
