Aile dizimi terapisine gitmek isteyen bir danışanın merak edebileceği konular nelerdir?

Aile dizimi ve sistem dizimi nedir?

Sistem dizimi ya da aile dizimi, bir yöntem olarak genelde, dizim yaptırmak isteyenlerin, oradaki süreci temsilci olarak yaşamak isteyenlerin ve bir terapistin olduğu bir grup içerisinde uygulanır. Dizim için bir gündem belirlendikten sonra yani danışanın getirdiği mesele netleştikten sonra birey ile çalışmaya başlanılabilir. Kişinin bir gündeminin oluşması belli bir aşamadan, bir farkındalık sürecinden sonra gelişir. Hepimizin belli bir dereceye kadar, hayatımızdaki bir şeyi değiştirme arzumuz ile utanç ve acı verici duyguları kontrol etme için kullandığımız mekanizmaları kaybetme korkumuz arasında bocaladığımızı aklımızda tutmalıyız. Acının baskısı, değiştirme arzumuzu arttırdığı gibi hayatımızın kontrolünü yitirme korkumuzu da arttırır.

Aile dizim süreci?

 Bir danışanın, eğer daha önce bireysel seanslarda takip ettiysem, terapide ya da dizim esnasında getirdiği mesele hakkında zihnim netleşmişse ve bir dizimi yapabilirmişiz gibi göründüğünde, danışana getirdiği meseleyle ilgili olarak, aile sistemi içerisinde yaşanmış önemli olayları sorarım. Bu sorulardan danışandan gelebilecek her türlü yanıta açıktır. Danışanın sorunlarına yol açmış travmalar ya da dengesiz bağlanma biçimleri, aile sistemindeki önemli yaşam olayların olup olmadığıyla ilgilenirim. Önemli olabilecek bir olay bir yaşantı fark ettiğimde(sezinlediğimde), danışana hangi insanlar ya da semptomlar (belirtiler) başlayabileceği konusunda önerilerde bulunurum. Çoğu durumda bunlar danışanın kendisi ve ebeveynleri için birer temsilci olur.

Danışan, grup katılımcılarının arasından birilerini seçer ve onları odaya sezgisel duyumlarına göre yerleştirir. Danışanın yerleştirirken gösterdiği şey, temsilcilerin hangi yöne bakacakları ve aralarında ne kadar mesafe bulunacağıdır. Danışan temsilcileri basitçe odada herhangi bir yere yerleştirir, jestler ve mimikler kullanılmaz. Temsilciler, danışan tarafından odaya yerleştirildikten sonra, daha sonra temsilciler kendi insiyatifleriyle hareket de edebilirler ya da hissettiklerini söylemeye başlarlar. Temsilcilerin anlattıkları deneyimlerden ya da hareketlerini gözleyerek, danışanın getirdiği meselesinin duygusal dinamikleriyle ilgili ilk imgeyi fark ederim. Temsilcilerin bahsettikleri doğrultuda, danışana daha fazla temsilci kullanmasını önerebilir.

Bütün temsilciler, istedikleri gibi hareket etmede ya da herhangi bir açıklama yapmada özgürdürler; bu sayede dizim, danışanın getirmiş olduğu meselenin altında yatan ana duygusal çatışmamın daha görünür olduğu bir noktaya doğru ilerler.

Bu noktada süreç dizimi bir sonuca doğru yönlendirmeye başlar. Danışan dizim esnasında istediği bir anda, sürece yeni bilgiler ekleyebilir.  Zaman zaman dizim sırasında danışana, kendisinde önemli bir şey( duygu, düşünce, anı, ) meydana gelip gelmediğini sorulur. Danışan dizimdeki olan durulardan yeni şeyler fark edebilir ya da hatırlayabilir. Bu bağlamda yeni bilgiler verebilir ve sonrasında temsilciler bu gelen yeni bilgilerin kendilerine uyup uymadığını duyumsayabilirler. Temsilciler dizimde sıklıkla birinin eksik olup olmadığını ya da danışanın sorunun çözümü için daha fazla kişiye ihtiyaç olup olmadığını hissederler.

 Dizim sürecinde danışan, temsil edilen insanlarla önemli bir duygusal deneyim yaşayacak gibi gözüküyorsa, sürece katılmasını istenebilir. O noktaya kadar danışanı temsil eden temsilci, danışanın iç durumuna ayna tutması için ve destek kaynağı da olarak kalmasını istenebilir

Danışan, davranış, duygu ve yüz ifadesine yansıyan, bariz bir şekilde bir gelişim adımı attığında dizim sonlandırılır. Temsilciler ve gruptaki herkes bu değişimi danışanda görebilir. O dizimdeki farklı insanların temsilcileri, diğer temsilcilere göre kendilerini doğru yerde ve huzurlu, rahat hissettiğinde, deneyimledikleri şey o anla tutarlı olduğunda, dizim tamamen olumlu bir sonuca ulaşır.

Temsilciler

Temsilcileri danışan seçer, geniş bir grupta şeçim şansı daha yüksek olur. Çoğu zaman danışan temsilcileri, temsil edecekleri insanlarla ya görünüşlerine, ya kendilerinin takdim edişlerine ya da bilinçdışı aldıkları minik sinyallere bağlı benzerliklere göre seçerler. Bu nedenle tanışma turu insanların birbirleriyle tanışmaları açısından ve birbirlerine dair fikir edinmeleri açısından önemlidir. Bilinçdışı bir deneyime dayalı bir sezgiyle grupta benzer travmatik deneyimleri olanları duyumsayabilirler ve bu insanları kendi dizimlerinde temsilci olarak seçme imkânları yüksektir. Pek çok katılımcı belirli bir kişiyi temsil etmek için seçilebileceklerini önceden sezdiklerini bildirmektedir.

Grubun en başından seçim sürecine kadar, danışan ve katılımcılar arasında farkındalık-dışı bir ama oldukça etkin bir bilgi aktarımı var gibi gözüküyor. Daha öncede belirtildiği gibi temsilciler için belirlenen yerleri değiştirebilirler. Temsilcilerin bu tür hareketleri yüksek duygusal gerilimlerin nerede olduğunu ve dizimdeki temsilciler arasında nerelerde yakınlaşma ya da kaçınma tepkileri olduğunu açıkça gösterir

Dizimdeki “temsilci olma ve temsilci deneyimi” kavramı nedir?

Grupta, temsilciler, danışan tarafından yerleştirildikleri ya da kendi içsel duygulanımlarına göre yerleştikleri yerde dururken, tüm dikkatlerini fiziksel ve duygusal olarak ne yaşadıklarına verirler.  O anda dikkatleri temel olarak, o andaki farkındalıklarına ve dizimde diğer kişilerce temsil edilen unsurlarla olan ilişkilerine yönelir.

İlk olarak temsilcilerin, yaşadıkları hakkında düşünmek yerine, öncelikli olarak kendi bedensel deneyimlerine, duygusal ve fiziksel farkındalıklarına yoğunlaşmaları daha yararlıdır. Düşünce süreçlerimiz genelde çabucak anlam çıkarmaya yönelir. Bu da önemli fiziksel ve duygusal bilgileri kaçırmamıza neden olabilir. Temsilcilerin deneyimlediği bilgi,  genelde temsil edilen kişiyle yakından ilgilidir; temsilciler temsil ettikleri kişileri hiç tanımasa ya da çok az tanısa bile. Bu durum çoğu zaman danışan tarafından da onaylanır. Pek çok kere çalışma sonrasında danışanlar, temsilcilerin verdiği bilgiyi kontrol etiğinde, bu bilgilerin doğru olduğunu görmüşlerdir. 

Temsilci olarak seçilenlere ne söyleyecekleri ve ne yapacaklarının bahsedildiği ( ki bu rol canlandırmadır) psikodramanın tersine, dizim sürecinde temsilcilere çok az bilgi verilir, bazen de hiç verilmez. Sadece yerleştirilirler;  duruşları ve davranışlarıyla ilgili yol gösterme yapılmaz. Temsilcileri, dizimle ilgili bilgiyi alıp kaydeden “ uyumlandırıcılar”( resonators) olarak düşünmek yararlı olabilir. Kurulan dizim ile temsil edilen kişiler/bileşenler arasında doğrudan bir iletişim olduğumu varsaymaktayız. Bu zamana kadar bulunduğum temsilci deneyimlerinde, bir kişiyi temsilen seçilir seçilmez aramda bir bağlantı oluşuyor. Temsil ettiğim kişi hakkında bir şey bilmeyebilirim; ama her seferinde benim temel niyetim, o kişiyi olabildiğince iyi temsil etmek olmuştur.

 Temsilci bu deneyimde her zaman kendisidir, yine de bir başkasıdır. Bir keresinde auraları görebilen bir katılımcının olduğu bir dizim çalışmasında bu kişi şöyle demişti; “ bir kişi temsilci olarak seçildiğinde, bunun aura olarak etkisi genelde o kişinin kendi aurasının iyice küçülerek büzülmesi ve bir başka auranın onun yerini alması oluyor. Büyük olasılıkla da bu yeni aura temsil edilen kişinin aurası.”

 Temsilciler çok sık olarak, danışanla hiç karşılaşmamış olsa bile, kendi meselelerine benzer sorunu olan kişileri temsile seçilirler. Böylece bu katılımla temsilci, kendi meselesi hakkında iç görü kazanabilir. Bu da dizimi olağandışı şekilde iş birliğine açık, birlikte- yaratılan bir deneyime dönüştürür. Böylece danışanın sunduğu meselelerin iyileştirilmesinin çok önüne geçilir. Dizim tüm grup için iyileştirici bir hale gelebilir.

 Temsilci deneyimi temel olarak fiziksel ve duygulanımsaldır. Yaygın olarak deneyimlenen, duyumların ilk kez fiziksel bir duyum olarak hissedilip, ayaklardan başlayıp yukarı doğru yükselmesi, giderek artması ve yoğunlaşması ile hareket yönün fiziksel bir ihtiyaç duyulması ve bazen de duygulanımsal bir ifadede dile gelen duyguların ortaya çıkmasıdır. Bazı insanlar temsilci olarak yaşadıklarını şu şekilde ifade edeceklerdir; “ çok üzgün hissediyorum”,”olduğum yere çakılmış gibi hissediyorum” ve bazıları da bedenleriyle yaşadıklarını göstereceklerdir. Bu farklı ifade tarzı dizim uygulayıcısının tarzıyla da bağlantılı olabilir fakat temsilci durumundaki kişinin rahat ettiği tarz da olabilir. Örneğin; kendi yaşamında duygularını ifade edemeyen biri , bedensel ifadeye yönelebilir.; duygularını kolay ifade eden birisi ise deneyimini göstermek yerine  doğrudan ifade edebilir. Kuşkusuz ifade tarzı temsil edilen kişiyle de ilgili olabilir ya da dizim dinamiğinin temel bir parçası olabilir. Mesela sır saklayan ve açık ve özgür ifadelere izin vermeyen bir ailenin diziminde temsilci, normalde ifade etme yönelimli biri olsa bile kısıtlanmış hissedebilir.

Aile ve sistem dizimi grup kontratı nedir?

-Katılımcılar, başkalarının paylaştığı bilgilere saygı gösterir. Gizlilik meselesi çok hassastır. Paylaşılan bilgilere saygı göstermek, bizleri grupta ve sonrasında dış dünyada yaptığımız ve söylediklerimizle kollamaya davet eder.

-Şiddet, saldırganlık, cinsellik duygularının da dizim sürecinin bir parçası olması muhtemeldir ve bunlara da alan ve zaman verilmesi gerekmektedir. Ancak temsilciler bu duyguları fiziksel olarak ifade ederken birbirlerine zarar vermekten kaçınmalıdır. En basiti temsilcilerin sadece hissettikleri itkiyi( dürtüyü) dile getirmesidir; “öfkeden kuduruyorum ve bu kişiyi itmek istiyorum” gibi.

-Katılımcılar temsilci olmayı reddedebilir. İnsanların bu konuda seçim yapabileceğini ve temsilci olmaya davet edildiklerinde enerji düzeylerine ve duygulanımsal durumlarına dikkat etmeye teşvik edileceklerini bilmesi önemlidir.

-Yaptığımız iş açısından, sadece danışanın sahip olduğu kaynaklara göre bir şeyler yapabiliriz. Bu, danışan için bir saygı üslubunu getirir ve süreçte olup bitenin danışan, temsilciler ve terapist üstünde baskı olmadan gerçekleşmesine izin verir.

Aile ve sistem dizimi türleri nelerdir?

Kişisel dizimler;

Genellikle danışanın köken ailesi ya da şimdiki ailesi veya her ikisine birden odaklanır, fakat zaman zaman daha geniş toplumsal, etnik ya da ulusal meselelere gidebilir. Örneğin, danışanın ailesi bir zamanlar göç etmiş ya da toplu bir eziyete uğramış veya kendi ülkesinde başka bir ülkede yaşıyor olabilir.

İç-ruhsal dizimler;

Bu tip bir dizim, danışanın içsel yönlerini kurmaya yapılır. Bunlar, bölünmüş ruhsal parçalar, ya da daha sabit ruhsal işlevlerdir. Danışanın kendi normal sınırlarının ötesinde bazı derin duygularla bağlantı kurduğu, ilk görüşmedeki bir dizimde, bu genelde önemli bir başlangıç noktası olur. Bunu takiben, kendisinin bu yönünü, örneğin, yaşamakta olduğu yas ya da üzüntü duygusunu temsilen, bir kişi seçmesini istenebilir. Ardından her zamanki şekliyle dizim çalışmasına devam edilir. Diğer ruhsal yönler ve bazen de sistemdeki önemli addedilen üyeler çalışmaya katılır.

Fiziksel dizimler;

Beden parçalarını ya da işlevlerinin dizimi diye de bilinir. Bu dizimler, danışanın özel bir hastalığına ya da fiziksel işlevsizliğine odaklanır. Burada ilgili olduğu düşünülen beden parçalarının( organlar, sistemler, işlevler) temsilcileri, gerektiğinde dış müdahaleler( ilaçlar, ameliyat gibi tıbbi tedaviler, kemoterapi, diyet, homeopati, vs gibi diğer müdahaleler) ve bağlantılı aile üyeleri için temsilcilerle birlikte yerleştirilir. Buradaki amaçlana, danışanın iç görüsünü artırmak için içsel parçalar arasında daha iyi bir iletişimi desteklemektir. Fiziksel ya da hastalık diziminin bir başka bakış açısı da sistemik aile dolaşıklıklarının, danışanın fiziksel eksikliği ya da hastalığında tekrar ediliyor olma nosyonudur. Ruhsal rahatsızlık ya da problemli davranış nasıl sistemik olarak ele alınıyorsa, hastalıkta bir sistemik belirti olarak düşünülebilir.

Problem çözme-/ çözüm odaklı dizimler;

Bu iki dizim tipi birbirine benzer fakat meseleye farklı açılardan yaklaşırlar. Problem çözme durumu problemin çözülebileceğini varsayarken, çözüm odaklı görüş çözümün söz konusu problemle çok az ilgisi olduğunu söyler. Problem çözme görüşü daha çok geçmiş odaklıyken, çözüm odaklı görüş çözümü odak yapar ve daha çok gelecek yönelimlidir.

Aile ve sistem dizimi nasıl kurulur?

Dizimi danışan kurar. Grup ortamında gruptaki insanları o anki duygularına göre yerleştirir. Bu sezgisel bir süreçtir ve danışanı bu konuda sahip olabileceği düşüncelerden çok, bedenindeki deneyimlerle bağlantı içinde olmaya davet edilir. Dizimi çok çabuk ve net biçimde kuran danışan, büyük olasılıkla içsel alanıyla yeterince bağlantılı değildir. Terapist, böyle bir durumda danışanın yavaşlamasını, kendine daha çok odaklanmasını ve temsilcileri yeniden yerleştirmesini isteyebilir.

Aile ve sistem dizimi sürecine kimler danışan olarak gelebilir?

—Aile sisteminizde ya da çalışmakta olduğunuz işyeri, şirket, fabrika, büroda bir çatışma ortam içerisindeyseniz ya da bu sistemlerdeki bireylerle ilişki kurmakta zorlanıyorsanız ya da dışlanmışlık, reddedilmişlik yaşıyorsanız

–Süreğen panik ataklar yaşıyorsanız,

—Bir kaybınız olmuşsa ve sonlandıramadığınız bir yas yaşamaktaysanız,

—Öfkenizi kontrol etmekte zorlanıyorsanız,

— İlişkilerinizde devamlı verici taraf olup, kullanıldığınız hissediyorsanız,

—Kendinizi kontrol etmekte zorlanıyorsanız( para harcarken, alış veriş yaparken)

—Depresyon( çökkünlük, hayattan zevk alamama, umutsuzluk, karamsarlık, suçluluk duyguları) , aşırı şüphe duyma( evham yapma), 

—Toplumun karşısında konuşmaktan kaçınma,

— Zihne takılan ve göndermekte zorlandığınız düşünceler,

— Geçmişinizde duygusal olarak istismar edilmiş ya da ihmal edilmişseniz( sevilmemiş, ilgilenilmemiş, yalnız bırakılmış, fazlaca sözlü ya da davranış içerikli şiddete maruz kalmışsanız)

—Utangaçlık, çekingenlik, içe dönüklük yaşamaktaysanız,

—Kronik bir hastalık yaşamaktaysanız ( şeker hastalığı, yüksek tansiyon gibi),

— kendinizi keşfetmek, kendinizin farkına varmak ve öz –değerinizi arttırmak istiyorsanız aile ve sistem dizimine katılabilirsiniz.                              

 Psikolog/ Psikoterapist

Ümit Karabulut

Kaynaklar;

1)Konstelason çalışmaları, Vivian Broughton, 2003, İstanbul .

2)Travma, Bağlanma ve Aile Konstelasyoları,  Franz Ruppert, 2011, İstanbul