Yarık damak ve dudak deformitesi bebek bekleyen çiftlerin aklında taşıdıkları önemli endişelerden biridir. Bunun en önemli nedeni, yaratacağı görünüm bozukluğunun fazlalığı yanında görülme sıklığının da çok olduğunun bilinmesidir. Yüzün bölümleri, bebeğin anne karnındaki yaşamının erken haftalarında yutak kavisleri adı verilen yapılardan meydana gelmektedir. Bu yapılar her iki yanda ayrı ayrı oluşur ve ortada birleşerek kafa ve yüz bölgesinin oluşmasını sağlarlar. Bu birleşme herhangi bir nedenle yarım kalırsa yüz yarıkları dediğimiz görünüm bozuklukları ortaya çıkar. Orta hattaki bu birleşmeyi en son gerçekleştiren yapılar, dudak ve damağı olusturanlardır. Bu nedenle yüz yarıkları adı altında sınıfladığımız anomaliler en sık damak ve dudak ta görülür..
Nadir durumlarda, yaklaşık her doğan 800 çocuğun 1 tanesinde bu vücut bölümleri birleşemez. Üst dudakta birleşmenin olmaması ve ortada bir yarık meydana gelmesi yarık dudak olarak isimlendirilir. Benzer bir doğumsal anomali olarak ağız tavanı ya da damakta yarık meydana gelmesi durumu ise yarık damak olarak isimlendirilir. Dudak ve damak dokuları değişik evrelerde geliştiğinden çocuklarda yarık dudak, yarık damak veya her ikisinin birlikte ortaya çıkması görülebilir. Günlük yaşamda yarık dudak anomalisine tavşan dudak da denmektedir.
Yarık dudak ve/veya yarık damak deformitesinin oluşmasında çevresel ve genetik faktörler birlikte etki etmektedirler. Herhangi bir sebebin tek başına suçlanması doğru olmamaktadır. Ailede veya soy ağacında bu şekil bozukluğu olan kişilerin çocuklarında yarık damak veya dudak görülme olasılığı daha fazladır. Yine çocuklardan bir tanesinde varsa 2. bebekte görülme riski fazladır, anne babadan birinde ve çocukta varsa, doğacak yeni bebekte görülme olaslığı çok daha fazladır. Genetik sebeplerin dışında ailede bu anomali olmasa da yarık dudak-damak görülme olasılığı vardır, bu durumda annnenin diabetik olması, hamilelik döneminde sigara veya alkol kullanması, hamilelik döneminde kullandığı ilaçlar ve bu dönemde geçirdiği viral hastalıklar neden olarak gösterilebilir.
Yarık damak ve yarık dudak anomalisi ile doğmuş bir bebek emme fonksiyonunu tam olarak gerçekleştiremez, bu nedenle beslenmeleri problem bir hal alır. üst solunum yolu enfeksiyonlarına ve orta kulak iltihabına karşı daha savunmasızdır ve sık sık hastalanabilir, bazen kafa ve yüz bölgesindeki daha ağır yarık anomalileri ile beraber görülebilir. Damak yarıklı bir bebeğin bu problemi konuşma dönemine geldiğinde hala doğru bir şekilde çözülemediyse veya bu döneme kadar hiç ameliyat olmadıysa konuşmayı tam olarak öğrenemez . Böyle çocuklarda konuşma sırasında yumuşak damak ağız - burun bölgesini birbirinden tam olarak ayıramadığından sesler burundan çıkıyormuş gibi olur. Bu konuşmaya 'nazone konuşma'' ya da burun tipi konuşma denmektedir. Yine dudaktaki şekil bozukluğunun ağırlığına bağlı olarak burunda da şekil bozuklukları olabilir.
Eğer çocuğunuz yarık dudak, yarık damak veya her ikisi ile beraber doğmuş ise, bunun tedavisi uygun zamanlarda doğru yöntemle yapılması gereken ameliyatlardır. Aynı zamanda ameliyat öncesinin ve ameliyat sonrasının da doğru bir şekilde planlanması ve yönetilmesi gerekir. Ameliyat öncesinde ailenin dikkat etmesi gereken en önemli sorun çocuğun beslenmesidir, emme fonksiyonunu tam olarak yapamadığından besinlerin aspire edilmesi ile sık karşılaşırlar, bebeğin en az 45 derece eğimde tutularak kaşık ile veya özel biberonla beslenmesi aspirasyonun önlenmesinde yardımcı olacaktır. Yine diş hekiminin yapacağı geçici damak da, beslenme probleminin aşılmasında önemlidir. Unutulmaması gereken şey bu damağın, damak ameliyatı olana kadar bebeğin gelişimine paralel olarak 1,5-2 ay da bir değiştirilmesi gerektiğidir.
Yarık dudak veya yarık damak ile doğmuş olan bebeklerin mevcut yarık nedeniyle ortaya çıkan problemlerinin düzeltilmesinde bir çok tıbbi disiplinin becerilerine ihtiyaç vardır. Yarıkların kapatılmasını sağlayacak bir plastik cerrahi girişiminin yanında bu çocukların büyümeleri devam ettikçe beslenmelerinde ve diş sağlığında, duyma, konuşma ve psikolojik gelişimlerinde bozukluklar olabileceği akılda tutulmalıdır. Bu yüzden bir plastik cerrahın başını çektiği, yarık konusundaki problemlerde uzmanlaşmış bir çocuk sağlığı hekimi, diş problemlerini çözecek ortodonti uzmanı, konuşma ve dil uzmanı, sosyal yardım görevlisi, işitme konusunda uzman bir kulak burun boğaz hekimi, psikiyatrist, hemşire ve bir genetik uzmanından oluşan yarık dudak-damak ekibine danışmanız seçilecek en doğru yol olacaktır.
En önemli konulardan biri de yapılacak ameliyatların zamanlamasıdır. Dudak ameliyatı çocuk doğduktan sonra ki ilk 3 ay içinde yapılmalıdır. Bu ilk 3 ay içinde bebeğin genel sağlık durumu izin verdiği müddetçe ne kadar çabuk ameliyat olursa o kadar iyidir ( doğum sarılığı geçmiş ise 10. gün yapıllabilir ). Damak ameliyatının yapılması için ise damağın bir miktar gelişmesi beklenmelidir. En ideal zaman 10-12. aylardır, konuşmaya başlamadan önce en geç 18 aylık iken damak ameliyatı mutlaka yapılmalıdır, Unutulmaması gereken şey, yarık dudak yarık damak ile doğmuş bir bebeğin daha güzel bir görünüm elde edilebilmesi için, ilk yapılan dudak ve damak ameliyatlarından sonra 18 yaşına kadar giden bir süreçte bir kaç defa düzeltme ameliyatına ihtiyaç duyabileceğidir.
Yarık dudak-damak onarımı konusunda tecrübeli bir estetik ve plastik cerrah tarafından yapılan yarık dudak-damak onarımı ameliyatı sonrası sonuç genellikle olumludur ve görünümü tamamen değiştirir. Öte yandan her türlü cerrahi operasyonda olduğu gibi, cerrahiye bağlı problemlerin görülebileceği ve bu tip operasyonlara özel bir takım komplikasyonların ortaya çıkabileceği göz ardı edilmemelidir.
Yarık dudak onarımında en sık görülen problem, ağız ve burunun bir tarafının diğer tarafla aynı olmaması nedeniyle ortaya çıkan asimetri sorunudur. Yarık dudak cerrahisinin amacı ilk operasyonda yarığın tamamen kapatılmasıdır, ancak asimetrinin giderilmesi için ikinci hatta üçüncü bir operasyon gerekebilir.
Yarık damak cerrahisinde amaç ağız tavanındaki yani damaktaki açıklığın kapatılıp çocuğun yeme konuşma fonksiyonunu düzgün olarak yapmasını sağlamaktır. Bazı durumlarda damaktaki iyileşme problemleri veya konuşma bozukluğu nedeniyle ikinci bir operasyon gerekebilir.
