VAZEKTOMİ (ERKEKTE KANALLARIN BAĞLANMASI)
Vazektomi ; erkeklere uygulanan geri dönüşü olmayan bir korunma yöntemidir.19.yüzyıldan beri gittikçe artan oranlarda kullanılan,kadınlarda kanalların bağlanması operasyonuna oranla daha az riski olan, kısa sürede uygulanabilen (sünnetten kolay)bir yöntemdir.
1974 te Çin de geliştirilen no-scalpel vazektomi (daha az invaziv girişim gerektiren vazektomi-halk diliyle kansız bıçaksız operasyon) denilen bir teknikle; lokal anestezi (bölgesel uyuşturma) ile, vazektomi daha da kısa sürede 5-10 dakikada (ortalama 8 dakika) uygulanabilmektedir.
Dünyanın değişik bölgelerinde 50 milyondan fazla erkeğe uygulanmış olan vazektomi ile (üreme çağındaki çiftlerin yaklaşık yüzde beşi) istenmeyen gebelikten korunulmaktadır.
Amerika Birleşik Devletlerinde her yıl ,yarım milyondan fazla erkeğe vazektomi uygulanmaktadır. (ABD de 35 yaş üzeri her altı erkekten biri vazektomilidir).
2008 Türkiye Nüfus Sağlık Araştırmasına göre ülkemizde vazektomi yöntemi ile istenmeyen gebelikten korunma oranı yüzde birin altındadır. İzmirde ise, üç binden fazla erkeğe no-scalpel teknikle vazektomi uygulanmış olduğunu biliyoruz.
Ülkemizde 1983 te çıkan 2827 no lu yasa ile erkeklere vazektomi uygulanabiliyor.Ancak yasaya göre, erkek evli ise eşinin yazılı onayı gerekiyor.Vazektomi operasyonunu, üroloji (bevliye)uzmanları, no-scalpel vazektomiyi özel eğitim almış jinekologlar veya pratisyen hekimler gerçekleştiriyor.
Vazektomi nedir?
Vazektomi ,erkekte, testisten idrar yollarınaerkek tohum hücrelerini taşıyan kanalların operasyonla kapatılması işlemidir.Erkekte tohum hücreleri(spermler) testiste üretilir ve epididim denilen komşu dokuda depolanır.Seksuel dönemde spermler,epididimden ayrılarak vaz deferens denilen kanalda ilerleyerek ejekulatın(semenin-meninin) diğer bileşenlerini oluşturan vezikula seminalis,prostat gibi bezlerden gelen sıvılarla buluşurlar.Tüm vazektomi tekniklerinde vaz deferensler kesilerek veya bloke edilerek(tıkanarak),spermlerin bu sıvılarla buluşması engellenmektedir.Ejekulasyon(erkekte boşalma ) ile gelen semenin ancak yüzde üçünü spermler oluşturmakta,kalanını bahsettiğimiz bezlerden gelen sıvılar oluşturmaktadır.
Vazektomi olan bir erkeğin semen miktarının ancak yüzde üçü azalmış olacaktır.
Vazektomi ,testesteron denilen erkeklik hormonunun üretilmesini ve salgılanmasını etkilemez.Bu nedenle erkeğin cinsel gücü,ereksiyon(sertleşme),ejekulasyon(boşalma) üzerine hiçbir olumsuz etkisi yoktur.Aksine istenmeyen gebelik riski ortadan kalktığı için,cinsellik üzerine olumlu etkinin arttığı belirtilmektedir.
Vazektomi nasıl uygulanır?
Vazektomi , testisten idrar yollarına spermleri (erkek tohum hücrelerini)taşıyan epididim denen iki kanalın operasyonla kapatılması işlemidir.Lokal anestezi ile girişimin uygulanacağı bölge uyuşturulduktan sonra operatör,skrotum (testisleri içine alan deri torbası)ön yüzünde 3-5 mm lik çok küçük bir kesi yerinden vaz deferens adı verilen sperm kanallarına ulaşır,vaz deferens deri hizasına çekilir ,kesilerek veya koterize edilerek (yakılarak) ayrıldıktan sonra ,uçlar kliplendikten veya bağlandıktan sonra skrotum içine geri gönderilir.Vaz deferensin bir bölümü ayrılıp çıkarılabilir veya kesip bırakılabilir.Bu işlem her iki vaz deferense uygulandıktan sonra girişime son verilir.
No- scalpel vazektomi tekniğinde cildi kapatmak için genellikle dikiş atmak bile gerekmez, küçük kesi yerine bir bant yapıştırılır.
Operasyon öncesi ;erkeğin ilgili bölgesi iyi yıkanmış, tıraşlı olması ve temiz iç çamaşırı giymesi gerekir. Testislerde operasyon sonrası olabilecek küçük hematomları (kanamaya bağlı bölgesel morarma ve şişme)engellemek amacıyla destek olabilecek slip külot giymesi önerilir.
Operasyondan on gün öncesinden itibaren küçük damarlarda kanama ve pıhtılaşmaya engel olmak amacıyla Aspirin ve prostoglandin inhibitörü dediğimiz ağrı kesicilerin kullanılması önerilmez.
Operasyondan sonra ise; erkek özel otomobiliyle geldiyse, eve giderken bir başkasının arabayı kullanması önerilir. Lokal anestezinin uyuşturucu etkisi bir saatten sonra azalacağı için, rahatsız edici ağrı algılandığında ,ağrı kesici ilaçları alabileceği söylenir.
Hematomu engellemek amacıyla ilk 24 saat, bir havlu içine buz konarak skrotum üzerine kompres yapılması önerilir. Bir veya birkaç gün ayakta durma ve dolaşma önerilmez.
İşlem uygulanan bölgeye basınç yapmak amacıyla; dar, yün, slip külotların bir veya iki hafta süreyle giyilmesi önerilir.
Genellikle erkeğin üç gün içinde işe dönmesi önerilir, ancak en az bir hafta ağır kaldırma veya egzersiz önerilmez.
Vazektomiden sonra , en az on beş, yirmi kez ejekulasyon (boşalma) veya 6-12 hafta arası istenmeyen gebelik riski devam edeceği için bu süre boyunca etkin bir gebelikten korunma yöntemi gerekir. Çünkü bu dönemde vaz deferenslerin kesilen bölgesi üzerinde kalmış olan spermlerle veya operasyon bölgesinde,olası bir kaçak sperm geçişi nedeniyle istenmeyen gebelik oluşabilir.
Vazektomiden 6-12 hafta ve mümkünse daha sonra da spermiogramda (semen analizi)artık sperm bulunmadığı saptandığında,artık ek gebelikten korunma yöntemine gerek kalmıyor.
Avrupa Üroloji Dernekleri birliği 2012 yönergesinde; semen analizinin vazektomiden en az üç ay sonra yapıldığında, hiç sperm görülmemesi veya nadir hareketsiz sperm bulunması durumunda vazektominin artık gebelikten korumak için güvenli olarak sonuçlandığını ifade ediyor.
Amerikan Üroloji Derneği 2012 yönergelerine göre ; sentrifuj uygulanmadan tek sperm analizinde, azospermi (semen analizinde hiç sperm görülmemesi )veya mililitrede yüz bin altında hareketsiz sperm bulunduğunda, artık ek yöntemle gebelikten korunmaya gerek kalmadığı bildiriliyor.
Vazektomi ne kadar etkilidir?
Vazektomi çok etkili bir yöntemdir. Vazektomi sonrası ilk bir yıl içinde, istenmeyen gebelik oranı ,on bin çift için on beş kadardır. Ayrıca nadir de olsa vazektomi den yıllar sonra istenmeyen gebelikle karşılaşılmaktadır. (Hiçbir yöntem yüzde yüz gebelikten korumaz. Literatürde rahim alınmış 38 kadında karın boşluğu içinde gebeliğin oluştuğunu vurgulamakta yarar vardır.)
Vazektominin yan etkileri nelerdir?
Vazektomiden hemen sonra, işlem uygulanan bölgede şişlik, morarma, skrotumda (torbada)hematom, menide kanama gözlenebilir. Daha ilerdeki dönemlerde nadiren ,testiste sıvı birikmesine bağlı boşalmada artan ağrı, kanaldan deri arası boşluğa kaçabilecek spermlerin etkisiyle granulom dediğimiz sert enfekte doku oluşması ve kronik ağrılar gözlenmiştir.
Vazektomi uygulanmış 10590 erkekle uygulanmamış ayni sayıda erkeğin, 10 yıl süreyle izlendiği bir çalışmada, yan etkiler karşılaştırıldığında,vazektomi olanlarda sadece epididimit/orşit (testis veya epididimde ağrı,şişkinlik ve gerginlikle kendini gösteren enfeksiyon bulguları)in daha fazla olduğu gözlenmiştir.Vazektomiden sonra ilk bir yıl içinde ortaya çıkan bu durumun ,sıcak tutulduğunda genellikle bir hafta içinde kendiliğinden kaybolduğu belirtilmiştir.
Kanıta dayalı tıp araştırmacıları, no-scalpel tekniğiyle yan etkilerin daha az olduğunu bildirmiş, ancak klasik vazektomi ile istenmeyen gebelik oranları arasında belirgin farklılık bulamamışlardır.
Ancak, araştırmacılar ,vaz deferensler kesildikten sonra fasya dediğimiz dokunun araya yerleştirildiği operasyon tekniklerinde istenmeyen gebeliklerin daha düşük olarak gözlendiğini ifade etmişlerdir.
Kimlere vazektomi uygulanamaz?
Avrupa Üroloji Dernekleri birliği 1980 den 2010 kadar vazektomiyle ilgili yapılan tüm bilimsel çalışmaları toplayıp değerlendirdikten sonra,2012 yönergesinde; vazektominin geri dönüşü olmayan bir gebelikten korunma yöntemi olarak algılanıp uygulanmasını önermiş, vazektomi uygulamak için hiçbir mutlak kontrendikasyon (işlem için sakıncalı durum) olmadığını belirtmiştir. Operasyonun pek önerilmediği göreceli kontrendikasyonlar da; çocuğun olmaması,yaşın 35 ten küçük olması,ağır hastalık,erkeğin hali hazırda bir partnerinin veya eşinin olmaması ve skrotumda ağrı yakınması bulunmasıdır.Ayrıca vazektomi öncesi bireysel danışmanlığın önemi vurgulanmış,vazektomi uygulatmak isteyen erkeğe, yöntem ve ayrıntıları ile bilgi vermeden önce,seçenek olabilecek diğer geri dönüşümü olan tüm etkin gebelikten korunma yöntemleriyle ilgili bireysel danışmanlığın önemi vurgulanmıştır.
Vazektomi sonrası çocuk istenirse?
Ne yazık ki vazektomi kararı acil verildiğinde, yetersiz danışmanlık sonrası işlem uygulandığında, yüzde beşe varan oranlarda pişmanlıkla karşılaşılmakta ve vazektomili erkekler yeniden çocuk istemi ile sağlık kuruluşlarına başvurmaktadırlar. Vazektomi olanların başlıca geri dönüş isteme nedenleri; çiftin birlikte yeniden çocuk yapmak istemesi, çocuğun ölümü ve yeniden evliliktir.
Vazektomili bir erkekte kanalların tekrar ucuca dikilmesi he zaman başarılı sonuç vermeyebilir, dikilse bile her zaman gebelik olmayabilir. Vazektomi uygulandıktan sonra yıllar geçtikçe, bu yeniden düzeltme operasyonunun başarısı da azalmaktadır. Binden fazla vazektomili erkeğe, kanalları açmak için operasyon uygulanan bir çalışmada; vazektomiden sonra üç yıl içinde operasyon uygulandığında, kanalların %97 onarıldığı,ancak gebelik şansının %76 olduğu bulunmuştur.15 yıldan önce vazektomi uygulanan erkeklerin %71 inde ise kanalların tekrar açılabilmesine rağmen,gebelik şansının ancak %3o olduğu bulunmuştur.Burada kadının da infertilite(kısırlık) durumu önemlidir.
Vazektomi sonrası bağışıklık sistemi;
Vazektomi sonrası testisler sperm üretmeye devam etmektedir. Ancak spermler ölünce vücut tarafından abzorbe edilmektedir (emilmektedir).
Spermler normalde bağışıklık sistemi hücreleriyle karşılaşmazlar. Ancak vazektomi sonrası yıkılan engeller sonucu sperme karşı anti-sperm antikor gelişebilir.
Bu nedenle vazektomiyle, bağışıklık sistemi bozulunca ortaya çıkabilen,romatoid artrit,juvenil diyabet,multiple skleroz gibi hastalıkların bağlantısı araştırılmış,ancak vazektominin bu hastalıklar üzerine olumsuz etkisi saptanmamıştır.
Ancak vazektomi sonrası birçok erkekte, kendi sağlığına zarar vermeyen , sadece sperme karşı immun (bağışıklık)sisteminde bir reaksiyonun oluştuğu da vurgulanmalıdır. (vazektomi sonrası tekrar çocuk istendiğinde ,gebelik şansını azaltabilen faktör olabilir)
İmmün reaksiyonlar aterosklerozun( damar sertliğinin) dolayısıyla kalp krizinin riskini arttırabilirler. 1970 lerde bir çalışmada, vazektomi olmuş 10 maymunda damar sertliği riskinin artması üzerine, bu konuda yaygın çalışmalar yapılmış, sonuçta ise araştırmacılar, vazektomili erkeklerde bağışıklık sistemi hastalıkları riskini arttıran veya kalp hastalığı riskini arttıran kanıta dayalı bağlantı bulamamışlardır.
Vazektomi prostat kanseri yapar mı?
Vazektomiyle kanser bağlantısını araştıran, geniş kapsamlı çalışmaların çoğunluğu ,vazektomi olanlarda kanserin artmadığını söylerken,1990 larda üç hastane bazlı çalışma ,vazektomi olanlarda prostat kanseri riskinin arttığını bildirdi.1991de diğer bir çalışma ise arada hiçbir bağlantı olmadığını iddia ediyordu.Testis kanseri ve vazektomi bağlantısını iddia eden çalışmalar çıkmaya başlayınca, Dünya Sağlık Örgütü 2011 de konuyla ilgili dünyanın her yerinden uzmanları bir araya getirerek, vazektomi ve kanser bağlantısını irdeleyen tüm çalışmaları ve sonuçlarını değerlendirdi.Toplantı sonucunda uzmanlar, vazektomi ve prostat kanseri /testis kanseri arasında nedensel bir ilişki bulmadıklarını bildirdiler.
Daha sonra yapılan bir çok çalışmada vazektomi ve prostat kanseri arasında ilişki bulunmazken, bir çalışmada 35 yaş altında vazektomi olanlarda prostat kanseri riski arttığı,35 yaş üstünde vazektomi olanlarda risk artmadığı belirlendi.1993 te bir Amerikan çalışmasında 20 yıldan önce vazektomi olanlarda prostat kanseri riskinin biraz daha arttığı iddia edildi. Fakat hiçbir çalışma vazektomi ile prostat kanseri risk artışı arasında olası bağlantı nedenini açıklayamadı.
Ancak iyi derlenmiş geniş kapsamlı birçok bilimsel çalışma da ,vazektomi uygulanan erkeklerde prostat kanseri riskinin artmadığını belirtmektedir.
Vazektomi olan birçok erkek,olmayanlara göre kontroller için üroloğuna daha sık başvurmakta, PSA (Prostat Spesifik Antijen) testini daha düzenli yaptırmakta ve erken safhada prostat kanseri de daha fazla ve kolaylıkla yakalanabilmektedir.(Vazektomililerde prostat kanserinin neden artmış gibi görüldüğünün açıklaması).
Ayrıca ,ürolojik ve kanserle ilgili büyük kurumlar,vazektomi olmak isteyen erkeklerle ,yıllardır kanıtlanamamış çelişkili iddiaların bulunduğu ,zaten çok çok az olan prostat kanseri riski artışı konusunda bilgilendirme ve tartışmayı bile artık doktorlara önermemektedirler.Prostat kanseri riskini ,aslında çok daha fazla arttıran,yaş,ailede prostat kanseri öyküsü gibi genetik nedenler , ırk faktörü,sigara,alkol,obesite, aşırı yağlı et ve süt ürünleri tüketimi,lycopene ve diğer birçok nedendir. Vitamine E (omega 3)nin prostat kanserinden korunmak için kullanıldığı bir çalışmada, beklenenin tam tersine prostat kanserinin arttığı gözlenmiştir. Soya fasulyesinde bulunan fito östrojenleri tüketenlerde prostat kanseri riskinin daha az olduğu ifade edilmektedir.
Erkeklerin de istenmeyen gebeliklerden korunmada katkılarının artması dileğiyle
Op. Dr. Kenan Ertopcu
