Belli bir disiplin içinde ve belli kurallar çerçevesinde yapılan hareketlerin tamamına; “sportif hareketler” denir. Spor yapmadan önce bazı noktalara dikkat etmek gerekir. Sporu yapacak olan birey, öncelikle bir sağlık kontrolünden geçmelidir. Kişi eğer sağlıklıysa; vücut özelliklerine, yaşına, boyuna, kilosuna ve cinsiyetine uygun bir spor dalı seçmelidir. Yapacağı sporun kurallarını bilmesi, uygun hava şartları ve uygun zemini ayarlaması gerekir. Bunun arkasından, yapılacak spor dalı ile ilgili uygun donanımın edinilmesi gerekir. Uygun donanım; ilgili spor dalının gerektirdiği, giysi, şapka, gözlük, koruyucu malzemeler ve ayakkabıdan oluşmaktadır.
Spor ayakkabıları, spor malzemeleri arasında belki de en önemli olanıdır. Birçok spor dalı yer ile teması gerektirir, dolayısıyla hareket sırasında ayaklara çok yük binmektedir. İnsan ayağının anatomisini göz önüne alırsak, ayakta; ayak parmakları, ayak tarak kemikleri ve ayağın orta –arka kısmında yer alan kemikler olmak üzere, toplam 26 adet kemik olduğunu görürüz. Ayrıca, ayağın tabanı ve etrafı, kaslarla, tendon ve bağlarla çevrelenmiştir. Ayak; bu yapıların yardımıyla çeşitli yönlere değişik hareketler yapabilmektedir. Ayak tabanında, tüm bu yapılar ; enlemesine ve boylamasına 2 adet ark ( kavis ) oluştururlar. Ayağın ön kısmı, yani ayak parmakları, çok hareketlidir. Orta ve arka ayakta da, belli miktarda esneme ve hareket söz konusudur. Yürüme anında ayaklara, yaklaşık olarak, vücut ağırlığının 3 - 3.5 katı kadar yük binmektedir. Koşma, sıçrama, merdiven çıkma gibi hareketler sırasında ise, binen yük yaklaşık vücut ağırlığının 5 katı kadardır.
O halde, spor sırasında, ayağı kavrayıp, koruyacak olan spor ayakkabısının, bazı temel özellikleri olması gerekir. Bu temel özellikler :
Ayakkabı; ayağı iyi kavramalıdır, ne dar, ne de bol olmalıdır.
Ayakkabının tabanının iç yüzeyi; ayağın arklarını desteklemelidir.
Ayak parmakları; spor yaparken, ayakkabı içinde rahat hareket etmelidir.
Ayakkabı; iyi havalanmalıdır, aşırı terlemeye izin vermemelidir.
Ayakkabı tabanı; esnek, darbeyi emici özellikte olmalıdır.
Ayakkabının; derisi, üst yüzeyi ise; yumuşak olmalıdır.
Ayakkabı; mümkünse su geçirmez olmalıdır.
Ayakkabı; spor ayakkabısı üretiminde tanınmış bir firmanın (markalı) ürünü olmalıdır.
Aykkabı; mümkünse bağcıklı olmalıdır, çünkü, ayağa uygun sıkılıkta ayarlanabilir.
Bu temel özelliklerin dışında, ayakkabı; yapılmak istenen spora uygun özellikleri de taşımalıdır. Örneğin, basketbol ayakkabısı; ayak bileklerini koruyucu tarzda ve topuğu yastıkçıklı, futbol ayakkabısı; zemini iyi tutması için tabanı vidalı, bazı atletizm ayakkabıları; tabanı çivili, tenis ayakkabısı; kenarları iyi desteklenmiş özellikte olmalıdır. Doğa sporları ve dağcılıkla uğraşanlar; daha dirençli, üst yüzeyi metalle vs. güçlendirilmiş özel ayakkabılar giymektedirler. Güreş, golf, kayak, paten ve bovling gibi sporların da, kendilerine özel ayakkabıları vardır. Amatör sporcuların en fazla yaptıkları spor olan; yürüyüş ve koşu sırasında ise, tabanı esneyebilen, özellikle tabanının orta kısmı güçlendirilmiş, ayak parmak hareketlerine izin veren, hafif ayakkabılar kullanılmalıdır. Spor ayakkabısının tabanındaki desenler (girinti-çıkıntı) önemlidir. Eğer, tabandaki desenler silinmişse, ayakkabı deforme olmuşsa (şeklini yitirmiş), o spor ayakkabısı işlevini yitirmiş demektir ve yenisiyle değiştirilmelidir. Bir spor ayakkabısının ömrü; yaklaşık 6-8 ay kadardır. Bu süre; kişiye, ne sıklıkta spor yapıldığına, zemin ve hava koşullarına göre değişebilir.
Spor ayakkabısı almaya gidildiğinde, mümkünse öğleden sonraları tercih edilmelidir, çünkü, gün boyu süren aktivite sonrası, ayakların hacmi bir parça artmış ve ayaklar şişmiştir. Spor ayakkabıları; büyük mağazaların spor reyonları ya da doğrudan spor mağazalarından alınmalı, kaliteli ve markalı olmasına özen gösterilmelidir. Satın almadan önce, uygun çoraplarla giyip, birkaç dakika dolaşarak deneme yapmak, ayakkabının rahatlığı konusunda bir fikir verecektir. Eğer kişinin ayaklarının yapısı, normalin dışında ise, ya da, ayaklarında bir eksiklik, sakatlık varsa, sipariş üzere yapılan özel spor ayakkabılarıyla, sporunu yapabilir.
Prof. Dr. Alper Kılıç
