Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan değerlendirmede, sigara içenlerin bırakma isteği açısından 4 değişik grupta ele alındığı görülmektedir;
Bırakmak istemiyor,
Bırakmak istiyor ama yakın dönemde değil,
Bırakmayı düşünüyor (En geç 1 ay içinde),
Bırakmaya kararlı (Bırakmayı daha önce denemiş olabilir).
Sigara bıraktırma tedavisi yapan hekimler, başarılı bir sonuç almak için, öncelikle sigara bağımlısının bırakma isteğini değerlendirmektedir. Bu değerlendirme yapılmadan uygulanan tedavilerin başarı şansı düşmektedir. Sigarayı bırakmak istemeyen ya da yakın dönemde bırakmak istemeyen kişilere tedavi önermek, sigarayı bıraktırmaya çalışmak her zaman başarısızlıkla sonuçlanmaktadır. Ailesi, yakınları ya da başkaları tarafından sigara bırakmaya zorlanan bağımlılar, kendi iradeleri dışında zorlandıkları bu durumdan ilk fırsatta uzaklaşacak ve tekrar sigara içmeye başlayacaklardır.
Sigara bıraktırma tedavisinde yüksek oranlarda başarı sağlayan yöntemlerin tümünde, sigara içicisiyle hekim arasında karşılıklı uzlaşma sağlandığı görülmektedir. Tedavi öncesi yapılan görüşmelerde 5Ruygulaması başarının anahtarı olarak kabul edilmektedir. Unutulmamalıdır ki, sigaranın bırakılmasında başrolde sigara içicisi vardır. Hekim destek ve taktik vererek süreci yöneten konumundadır. Sigara içicisinin iradesi, başarının olmazsa olmaz şartıdır. Hekim bu iradeyi harekete geçirerek sonuca ulaşabilmektedir. Bunun için 5R uygulaması yapılmalıdır.
İngilizce olarak R harfiyle başlayan 5 basamak şunlardan oluşmaktadır;
1- RELEVANCE- İLİŞKİ
2- RISKS -RİSKLER
3- REWARDS -ÖDÜLLER
4- ROADBLOCKS -ENGELLER
5- REPETITION –TEKRAR
Hekim görüşmesinde 5R uygulaması şu şekilde yapılmaktadır;
1.R – RELEVANCE- İLİŞKİ
Sigara içicisinin özel durumları değerlendirilir. Halen mevcut bir hastalık durumu olup olmadığı, varsa bu hastalığın sigara ile ilişkisi konuşulur. Kişinin yaşı, cinsiyeti, aile yapısı, sosyal durumu, çocuk sahibi olup olmadığı, sigaradan kurtulma çabası ve daha önceki başarısız bırakma deneyimi masaya yatırılır. Hekimlik sanatının en etkin uygulandığı bölüm burasıdır. Sigara bağımlılığı bir hastalıktır ve tedavisi hekimler tarafından yapılmalıdır. Yeterli tıbbi bilgi ve deneyimi olmayan kişilerin sigara bıraktırma çabalarının başarısız kalma nedeni burada yatmaktadır.
2.R – RISKS – RİSKLER
Sigara içenler “sigaradan kurtulamazlarsa neler kaybedebileceklerdir?” yani “sigara içmenin riskleri nelerdir?” sorularına cevap arayan bir konuşma yapılmalıdır. Bu konuşmalar interaktif olarak hem hekimin hem sigara içicisinin görüşlerinin ele alınması şeklinde olmalıdır. Kısa dönemde, uzun dönemde sigaranın ortaya çıkardığı sağlık riskleri ve çevresel riskler gözden geçirilmelidir.
Sigara içerken hemen ortaya çıkabilen sağlık sorunları konuşulduğunda; Nefes darlığı, astım alevlenmesi, gebeliğin zarar görmesi, cinsel isteksizlik, cinsel güçsüzlük, kısırlık, artmış solunum yolları enfeksiyonu riski gündeme gelmektedir.
Uzun dönemde ortaya çıkabilen sağlık sorunları konuşulduğunda; Kalp krizi ve inmeler, akciğer kanseri, ağız, boğaz, idrar torbası ve yemek borusu gibi diğer kanserler, KOAH ( Kronik Bronşit, Amfizem), Osteoporoz, uzun dönemli maluliyet ve bakım ihtiyacı riski gündeme gelmektedir.
Sigara içerken çevrede ortaya çıkabilen sağlık sorunları konuşulduğunda; Eşinde artmış kalp hastalığı ve kanser riski, çocuklarında: düşük doğum ağırlığı, astım, solunum yolu enfeksiyonları, sigara kullanma oranında artışa neden olma riski gündeme gelmektedir.
3. R – REWARDS- ÖDÜLLER
Sigara içenler sigaradan kurtulurlarsa neler kazanabileceklerdir. Bu konuda genelde hekim dinleyici, sigara içicisi ise konuşmacı olduğunda daha verimli sonuçlar alınabilmektedir. Kazançlar konusunda çoğunlukla hemfikir olunan konular; Sağlık durumunun düzelmesi, fiziksel aktiviteleri daha iyi yapabilme, tat ve koku duyusunda iyileşme, para biriktirme, çocuklarına iyi örnek olma, daha sağlıklı bebek ve çocuklar, ev, araba ve elbiselerin daha iyi kokması, cildinin güzelleşmesi, daha beyaz dişler gibi sigaradan kurtulursa kazanacağı ödüller ortaya konulmalıdır..
4. R – ROADBLOCKS -ENGELLER
Sigarayı bırakmayı engelleyen faktörler konuşulmalıdır. Burada da sigara içicisinin aktif olmasına ihtiyaç vardır. Sigara içen kişinin söze “Sigarayı Bırakamam Çünkü“ diye başlayıp engelleri sayması istenir.
Başarılı bir görüşmede ortaya çıkarılan ve çözülmesi gereken engeller çoğunlukla şunlardır ; Sigara bırakıldığında ortaya çıkabilen Nikotin yoksunluk belirtileri, başarısızlık korkusu, kilo alımı, destek yoksunluğu, depresyon, tütünden alınan keyif, etkili tedavilerden haberdar olmama, çevresinde sigara içenlerin olması.
Bu engelleri kaldırabildiği ölçüde tedavi yönteminin başarı şansı artmaktadır.
5. R – REPETITION –TEKRAR
Sigara bıraktırma tedavisinde, mutlaka tekrar görüşmeler planlanmalı ve düzenli olarak uygulanan bu görüşmelerin motivasyonu artırıcı özelliği olmalıdır. Yüzyüze ya da telefonla tekrarlanan görüşmelerde, başarılarından dolayı tebrik etme, içmemeyi sürdürmesi için motivasyon, sağlık açısından kazanacağı yararların anlatılması, karşılaşılan sorunlar ve olası tehlikeler konusunda çözüm önerileri paylaşılmalıdır.
