Bacakların damar hastalığı atar damarların daralması veya tıkanması olup, en yaygın sebep ateroskleroz yani damar sertliğidir. Başlangıçta çoğu kez hiç bir belirti vermez.
Genel olarak 50 yaş üzerindeki erkeklerin % 5-15 inde şikâyete yol açmayan damar hastalığı vardır. Bununla beraber bu sessiz damar hastalığı sıklıkla kalpte koroner damar hastalığı ve beyinde beyin damar hastalıkları ile birliktedir. Ancak aterosklerotik hastalıklar her bölgede herkeste aynı şiddette olmayabilir.
Bacakların damar hastalığına bağlı en yaygın şikâyet yol yürümekle, koşmakla, merdiven çıkmakla baldırlara, uyluk çevresindeki ve kalçadaki adalelere gelen ve genellikle kramp şeklinde olan ağrıdır (klaudikasyo intermittant). Ağrının en önemli özelliği; yürümekle ortaya çıkması dinlenmekle 3-5 dakika içinde kendiliğinden geçmesidir.
Ağrı hemen hemen her zaman aynı mesafede gelir. Ancak zamanla bu mesafe kısalabilir.
Zamanla ağrı artık istirahatta bile ortaya çıkmaya başlar. Bir diğer önemli belirti ise ayakta ve parmaklarda iyileşmeyen yaralar ve gangrenlerdir.
Hastanın değerlendirilmesi;
Yaş, birlikte bulunan tıbbi problemler (travma hikayesi, vasküler ve ortopedik girişimler, önceki ve şimdiki ilaç tedavisi) cinsiyet ve ateroskleroz için risk faktörleri dahil genel bilgi alınmalıdır.
Damarlarla ilgili tüm hastalıklarda olduğu gibi periferik damar hastalığının gelişiminde de sigara, diabetes mellitus, lipid bozuklukları, hipertansiyon, hiperhomosisteinüri ve fibrinojen düzeylerindeki yükseklik gibi sebepler hem hastalığın ortaya çıkmasında hem de ilerlemesinde önemli katkıda bulunurlar.
Egzersizle başlayan ağrı (klaudikasyon), istirahat ağrısı ve cilt ülserleri tıkayıcı arter hastalıklarının alışılmış ortaya çıkış şikâyetleridir. Semptomların şiddeti hastadan hastaya değişir.
Klaudikasyonun ortaya çıkacağı süre veya mesafe tahmin edilebilir ama yük arttıkça, hızlı yürümede, yokuş aşağı veya yukarı yürümede süre ve mesafe kısalır. Klaudikasyon mesafesi aniden kısalırsa akut bir tromboz veya embolik bir olaydan şüphelenilmelidir.
Kladikasyon eklemlerden çok kas gruplarında oluşur. İstirahatle ortadan kalkar, pozisyondan bağımsızdır ve genelde 5-10 dk da görülür. Bu kriterlere uymayan durumlarda kas-iskelet sistemi veya sinir sistemi ile ilgili problemler düşünülmelidir.
Aorta, radiyal, ulnar, subklaviyan, karotis, femoral, popliteal, posteror tibial ve dorsalis pedis arterleri elle muayene edilebilir ama dorsalis pedis arteri konjenital olarak bulunmayabilir. Temporal ve oksipital arterlere de ulaşabilir ve temporal arterit şüphesinde palpe edilmelidir.
Nabız alınamayınca, Doppler ile gerçekten olup olmadığı, doku veya ödemle gizlenip gizlenmediği veya sadece elle saptanmayacak kadar derinde olup olmadığı tesbit edilmelidir. Tipik olarak arteriyel basınç 60 mmHg’ nın altında veya ayak bileği/brakiyal indeksi (ABI) 0.6’ nın altında ise, pedal nabızlar palpe edilemez. Femoral, iliyak, aortik, karotis ve subklaviyan bölgeler muayene edilmelidir.
Anevrizmalar
Arteriyel anevrizmalar ölüm ve sakatlığın sık rastlanan sebeplerindendir. Erken tesbit edildiği takdirde kesin onarım yapılabilir. En sık görülen üç anevrizma abdominal aorta, femoral ve popliteal anevrizmalardır. Femoral ve popliteal anevrizmlaların hemen tamamı abdominal aort anevrizlamaların ise %40-60’ ı muayene ile saptanabilir. Anevrizmalar pek çok yerde aynı anda oluşma eğilimindedir. Bu nedenle bir popliteal anevrizma bulununca; iliyak, femoral ve aortik anevrizmalar dikkatle araştırılmalıdır.
Periferik arter hastalıklarında hastanın değerlendirilmesi;
Nabızların değerlendirilmesi, arterial sistemin renkli doppler US ile değerlendirilmesi, deri ısısının termografi ile değerlendirilmesi, MR ve BT gibi ileri görüntüleme yöntemleri çoğu hasta için tanı koydurucudur.
Tedavi
Hafif vakalarda kanın akışkanlığını artırıcı ve damar genişletici ilaçlar
Sigaranın kesinlikle bırakılması
Beslenmenin düzenlenmesi (kilo kontrolü, omega 3 takviyesi, karbonhidrat ve yağların kısıtlanması)
Egzersiz proğramlar
Soğuktan ve olumsuz iklimlerden uzak durma
Cerrahi tedavi yöntemleri (stent, by pass cerrahisi, amputasyonlar)
Vakumed hastalığın her aşamasında yürüme mesafesini artıran bir yöntemdir.
