OTİZM NEDİR?
Konuşma, sosyal iletişimi başlatma ve sürdürme kalitesinde azalma, tekrarlayan hareketlerle karakterize gelişimsel bir bozukluktur.
Otizmin bebeklik döneminde başlayan çocukluk, ergenlik ve erişkinlik döneminde de devam eden gelişimsel bir bozukluk olduğu kabul edilmektedir.
Görülme Sıklığı
Önceki yıllarda yapılan araştırmalarda 8/10000
Son yıllarda yapılanlarda ise 20/10000 ‘dir.
Erkek çocuklarda görülme sıklığı kız çocuklara göre 4-5 kat fazladır.
OTİZMİN NEDENLERİ NELERDİR?
Otizm yapısal biyolojik kökenli bir hastalıktır.
Beyindeki bazı merkezlerdeki gerek yapısal gerekse biyokimyasal maddelerin metabolizmasındaki bozukluğa bağlı geliştiği bilinmektedir.
Ancak tam olarak beyindeki hangi merkezlerde ve hangi alanlarda sorun olduğu henüz bilinmemektedir.
Otizm genetik geçişli bir hastalıktır.
Bir kardeşte otizm varsa diğer kardeşte otizm olma olasılığı 60 kat artmaktadır.
1. çocukta otizm varsa 2.çocukta olma olasılığı normal çocuklara göre %10-15 kadar fazladır.
Tek yumurta ikizlerinde çift yumurta ikizlerine göre görülme olasılığı daha fazladır.
Gebelikteki sorunlar otizme yol açar mı? (Hastalıklar, ilaçlar, alkol v.b.)
Anne karnında bebeğin enfeksiyonlara, toksinlere maruz kalması, doğum sırasında oksijensiz kalması otizm benzeri hastalıklara yol açabilmektedir.
Hamilelikte annenin alkol ve uyuşturucu madde kullanmasının diğer hastalıklara neden olduğu gibi otizm benzeri hastalıklara da neden olduğu bilinmektedir.
Anne-Babanın Tutumu Otizme Yol Açar Mı?
Otizm yapısal bir hastalıktır.
Hiçbir anne baba tutumu otizme yol açmaz.
Ancak özellikle erken bebeklik döneminde anne ya da anne yerine konulabilecek bağlanma figürü ile iyi iletişim kuramamış ya da anne ya da bakıcı tarafından ihmal edilmiş bazı çocuklarda otizm benzeri belirtiler görülebilir ki buna reaktif bağlanma bozukluğu denilmektedir.
Çok Tv İzlemek Otizme Yol Açar mı?
Otistik çocuklar tv ekranındaki bir takım görüntü ve ses materyallerine aşırı ilgi gösterebilirler ve saatlerce ekran karşısında kalmak isteyebilirler.
Tek başına tv seyretmek otizme yol açmaz ancak tv karşısında uzun süre bırakılan çocuklarda otizm benzeri belirtiler görülebilir.
Bu nedenle bu çocukların tv ile ilişkisini kesmek gerekir.
KLİNİK ÖZELLİKLER:
Otizmde 1yaş Öncesi Belirtiler Nelerdir?
Bu bebekler kendilerine özgüdür, sosyal gülümsemeleri azdır, göz teması yok ya da çok azdır, kucağa alınmaktan çok hoşlanmazlar, yalnız kalmayı tercih ederler, yabancıya tepki göstermezler, insan sesine çok ilgi göstermezler, adları seslenildiğinde bakmazlar (8-12 ay arası gelişmesi beklenir).
Otizmde 1-2 Yaş Arası Görülen Belirtiler Nelerdir?
Sosyal gülümsemede, duygusal yanıt vermede, ortak dikkatte belirgin bozulma devam eder.
Görsel izlemeleri olağandışıdır, nesnelere uzun uzun bakarlar.
Kaba ve ince motor becerilerde bir miktar gerilik görülür ve tuhaf motor davranışları vardır.
Oyunları kısıtlı ve yineleyicidir, taklit oyunlarını beceremezler.
Olumlu duygu ifadeleri azalmıştır.
Dili anlamada, sözel iletişim kurmada, bedeni iletişim amaçlı kullanmada yani jest ve mimiklerde tuhaflıklar vardır.
Göz ilişkisi kısıtlılığı sürmektedir.
Genel olarak bu dönemde gelişimin her alanında özellikle bilişsel gelişim alanında bir gerilik vardır.
Otizmde 2-3 Yaş Arası Görülen Belirtiler Nelerdir?
1-2 Yaş arası belirtiler devam eder
Ağrıya duyarsızlık,
Tatlara aşırı duyarlılık başlar.
Motor stereotipiler(tekrarlayıcı bedensel hareketler) eklenir.
Çoğu olgu dil gelişimini kazanamaz, dil gelişimi başlayan olgularda da dil otizme özgüdür.
Otizmde 3-6 Yaş Arası Belirtiler Nelerdir?
Yaşıtları ile yaşa uygun ilişki kuramazlar.
Zengin hayali içerikli oyunlar oynayamazlar.
Kısıtlı jest ve mimiklerle insan ilişkilerinde kendine özgüdürler.
%30’u konuşmayı bu yaşlarda öğrenir ancak kazanılan dil kendine özgüdür.
Ekolali(tekrarlayıcı konuşma), zamirleri ve eylem zamanlarını tersine kullanma, dili sosyal olarak kullanmada isteksiz olma başlar.
Otizmde İlkokul Çağında Görülen Belirtiler Nelerdir?
Bazılarında bu dönemde de ilişkiden tümden uzaklık, yineleyici davranışlar, kısıtlı ilgi alanları devam eder.
Bazı grup ise ilişki kurmak ister ama kendisi aktif olarak başlatamaz, nasıl ilişki kuracağını bilemezler.
Dil ekolalik(tekrarlayıcı konuşma) de olsa dilin sosyal kullanımı artmıştır.
Dilin olmadığı otistik çocuklarda daha fazla davranış sorunları görülür.
Otizmin Ergenlik Döneminde Görülen Belirtileri Nelerdir?
%30-40’ı henüz dili kazanamamıştır.
Öfke denetiminde güçlük, dürtü kontrolünde ve cinsel davranışların kontrolünde güçlük yaşanır.
Kendine ve başkalarına zarar verme davranışları artabilir.
Zeka geriliği eşlik ediyorsa sorunlar bu dönemde daha çok artabilir.
TANI KOYMA SÜRECİ
Tanı çocuk ve ergen ruh sağlığı uzmanı tarafından konmalıdır.
Tanı ölçütlerine göre, 3yaştan itibaren otizm tanısı konulabilir denilmektedir.
Ancak deneyimli bir çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanı 2 yaşında otizm tanısını değerlendirebilir.
İlk 1 yaştan itibaren otistik belirtiler varsa bu çocukları riskli çocuklar olarak kabul edip tedaviye yönlendirmek gerekir.
Tedavi girişimleri ne kadar erken başlarsa yanıt o kadar iyi olur.
Tanı psikiyatrik muayene, klinik özellikler, gelişimsel özellikler ve aileden alınan öyküye göre konur.
Ayrıca otizmin belirtilerini tarayan ve şiddetini ölçen testlerden izlem sırasında yararlanılabilir. Gelişim testleri ve zeka testleri istenebilir.
Ayırıcı tanı açısından kan tetkikleri, görüntüleme tetkikleri(MRG, BT), EEG istenebilir.
Eşlik eden zihinsel gerilik ve başka anomaliler varsa genetik, epilepsi eşlik ediyorsa noroloji konsultasyonu istenir.
TEDAVİ
Tedavide en etkili yol eğitimdir.
Henüz otizmi tedavi eden bir ilaç geliştirilememiştir.
Çeşitli belirtileri azaltmada işe yarayan bazı ilaçlar vardır ancak bunları otizmi temelden yok etmemektedir.
Otistik çocukların %80’i ilaç kullanmaktadır.
İlaçlar, öfke kontrolü, hırçınlığı, hareketliliği, tekrarlayıcı davranışları, takıntıları azaltmak için kullanılır.
Otizmde Kullanılan İlaç Grupları Nelerdir?
Atipik antipsikotikler
Antidepresanlar
Dikkat eksikliği ilaçları
Otizmde Eğitime Ne Zaman Başlanmalıdır?
Eğitim tanı konur konmaz başlamalıdır. Hatta tam tanı konulmadan önce gelişiminde eksiklikler varsa riskli çocuk olarak değerlendirilmişse hemen eğitime başlamak gerekir.
Eğitim eksik olanı yerine koyma eğitimidir.
Eğitim Kurumunda Verilen Eğitim Yeterli Midir?
Bazı ülkelerde sadece eğitim kurumlarında haftalık 20-30-40 saatlik programlar yürütülmektedir.
Ülkemizde ise haftada 2-3 saatlik eğitim dışında ailelere de evde uygulayabilecekleri eğitim programı yürütmelerini, kendileri uygulayamıyorsa da eve ev eğitim programını uygulayacak bu konuda deneyimli birini getirmelerini öneriyoruz.
Otizm Teşhisi Konulan Çocuklar Normal Okula Gidebilir Mi?
Otizmi olan çocukların normal zekalı olan yüksek işlevli grubu, belli düzeyde sosyal beceriler kazandıktan sonra normal okulda kaynaştırma sistemi içerisinde yer alabilirler.
Tedavide Uygunsuz(Alternatif) Yaklaşımlar Nelerdir?
Neuro feedback
Diyet
Ağır metalden arındırma
Hiperbarik Oksijen gibi yöntemlerin hiçbir bilimsel kanıtı yoktur ve tedavide önerilmemektedir.
Otizm Tedavisinde Hangi Yöntemler Etkilidir?
Eğitim tedavileri en etkili yoldur.
Bunların içinde en işe yarayan davranış analizi teknikleridir.(haftada 20-40saat uygulanır)
Son zamanlarda bu programlara sosyal beceri programları da katılmaktadır.
Programın sürekliliği ve bütün ortamlarda uygulanabilir olması önemlidir.
Tedavide Ailenin Rolü Nedir?
Aile tedavinin en önemli parçasıdır.
Eğitimin eğitim kurumu dışındaki kalan kısmı evde yürütülmelidir.
Bütün aile bireylerine belli görevler düşer.
Otizm Düzelir Mi?
Günümüzde gelişen eğitim programları ile otizm tanısı alanların %20-25’nin otizm tanısını kaybettiği söyleniyor.
Otistik olup genel adaptasyonu iyi olan %30’luk grup vardır. Bunlara da iyi işlevli otistik grup denilmektedir.
Otizmde Ne Oranda Düzelme Bekleyebiliriz?
Son verilere göre otizmde tam düzelme %3-%25 arasındadır.
Sadece ilk 2 yaş grubunu ele alan araştırmalar, 4 yaşa gelindiğinde %18-%37 oranında bu çocukların bu tanıyı kaybettiğini göstermektedir.
Bu da erken eğitim programlarının yararını göstermektedir.
Uzm. Dr. Birsen Şentürk Pilan
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Uzmanı
