LENFÖDEM; Lenf sistemindeki bozukluğa bağlı olarak proteinden zengin sıvının dokuda birikmesi sonucu oluşan bir dizi patolojik durumun genel ifadesidir.
Lenf sıvısının 4 bileşeni vardır: protein, su, ölü hücreler ve toksinler ve bazı yağlar. Kanda bulunan protein miktarının yaklaşık yarısı ve kan akımından sızan 1-2 litre su,lenfatik sistem vasıtasıyla kan dolaşımına geri döndürülür. Lenfatik sistem bu sıvıyı yeniden kan dolaşımına taşıyamazsa sıvı dokularda birikir ve bu da şişkinliğe neden olur. Vücudun çeşitli bölgelerinde (örneğin kasıklarda ve koltuk altlarında), lenf sıvısının akım yolu üzerinde bulunan lenf bezleri bir filtre görevi yaparak lenf sıvısının kana karışmasından önce ölü hücreleri, kanser hücrelerini, bakterileri ve toksinleri süzer ve temizler.
Vücudumuzda axillar(koltuk altı) ve inguinal(kasık bölgesi) bölgelerinde bulunan lenf nodları lenf sisteminin ana öğelerindendir.Bu bölgelerde toplanan lenf sıvısı venöz sisteme aktarılarak kalbe yollanır.
İki çeşit lenfödem vardır:
1.Primer lenfödem: Doğuştan lenf sisteminde bozukluk vardır fakat travma, enfeksiyon, hamilelik, ergenlik gibi tetikleyici faktörler olana kadar vücudun diğer sağlam lenf damarları vücudun lenf yükünü taşır.
2.Seconder lenödem: Doğuşta herhangi bir lenf problemi yoktur. En sık görüldüğü durumlar kansere bağlı cerrahiler sonucu beraberinde çıkarılan lenf nodülleri ve radyoterapi uygulamalarıdır. (Meme kanseri sonrası koltuk altındaki lenf nodüllerinin bir kısmının ya da tamamının çıkarılması ya da bu alana uygulanan radyoterapi sonrası lenf nodüllerinin etkilenmesi)
Lenf sisteminin yetmezliği şu nedenlere bağlıdır:
1) Lenf sisteminin taşımakla sorumlu olduğu yük , lenf sisteminin taşıma kapasitesinden fazladır.
2) Lenf sisteminin taşımakla sorumlu olduğu yük normaldir, fakat lenf sıvısının taşıma kapasitesi azalmıştır (Mastektomi sonrası axillar lenf nodlarının çıkarılması)
3) Lenf sisteminin taşımakla sorumlu olduğu yük artar,lenf sisteminin taşıma kapasitesi azalır.
LENFÖDEM TEDAVİSİ:
Günümüzde lenfödemi tamamen ortadan kaldıran bir tedavi yöntemi yoktur. Fakat tamamen ortadan kaldırmasada lenfödemi belirgin şekilde azaltarak kişinin günlük yaşam kalitesini arttıran ve en çok kabul gören tedavi; kompleks boşaltıcı fizyoterapi ve manuel lenf drenajıdır. Bu tedaviyi bu konuda teorik ve pratik eğitim almış fizyoterapistler yapar. Bu tedavi sürecinde fizyoterapist ve doktor iletişim halinde olmalıdır. Çünkü lenfödem tedavi sürecinde enfeksiyon ve malignite belirtileri çok dikkat edilmesi gereken faktörlerdir.
Tedaviden önce hasta kapsamlı olarak değerlendirilir. Tedaviye engel teşkil edecek faktörler belirlenerek tedavi süreci planlanır.
Değerlendirmede dikkat edilecek hususlar:
-Hastada akut enfeksiyon durumu
-Kardiyak ödem
-Akut venöz yetmezlik
-Malignite belirtileri
-Yaşa bağlı gelişebilecek problemler(arterioskleroz vb)
-Ödem durumu, sertliği
-Cilt rengi
-Geçirmiş olduğu cerrahiler
-Kullandığı ilaçlar
Bu hususlarla ilgili herhangi bir problem görüldüğü taktirde mutlaka doktor ile görüşülüp sorun ortadan kalktıktan sonra tedaviye devam edilir.
KOMPLEKS BOŞALTICI FİZYOTERAPİNİN 4 AŞAMASI
1-Hijyen ve topical ürünlerle cilt bakımı
2-Manual Lenf Drenajı, MLD: Manuel lenf drenajı,lenfatik yollar üzerinde boşaltım ve tekrar kompresyon yapan özel manuel hareketleri içerir. Bunu uygulayan fizyoterapistler bu konuda özel eğitim almışlardır.
3-Kompresyon: MLD yi takiben kol ve bacaklara lenfödem tedavisi için özel üretilmiş bandajlarla kompresyon tedavisi uygulanır. Bu bandajların basınç ayarlaması çok önemlidir. Tedavi süresinin sonunda kol normal veya normale yakın bir duruma geldiğinde, hastaya kompresyon çorabı verilir(koruma fazı).
4-.Egzersiz: Hastada bandaj sarılı iken verilecek egzersizler kas eklem pompası dediğimiz yapıyı daha etkin hale getirerek lenf sıvısının daha hızlı drene olmasını sağlar. Hasta çok yorulmadan fizyoterapistinin verdiği uygun egzersizleri gün içerisinde belirli aralıklarla yapmalıdır.
Tedavi süreci ikiye ayrılır:
1.Boşaltma fazı
2.Koruma fazı
Boşaltma fazı sürecinde hastanın günlük düzenli tedaviye alınması şarttır. Manuel lenf drenajı ve kompresyon bandajı bu faz boyunca her gün yapılmalıdır.
Koruma fazında kişiye özel kompresyon çorapları yaptırılır ve kullanımı hakkında bilgi verilir. Hastaya dikkat etmesi gereken hususlar ve öneriler anlatılır. Bu süreç çok önemlidir. Çünkü boşaltılan lenf sıvısının tekrar dokuya dolmaması bakımından hasta çok dikkatli olmalıdır.
LENFÖDEMİN KLİNİK EVRELERİ
Evre-0:Ödem yoktur. Doku normaldir.
Evre-1:Ödem belirgindir, yumuşak ve hissedilir. Kompleks boşaltıcı fizyoterapiden en iyi sonuç alınacak evredir.
Evre-3:Ödem belirgindir. Cilt serttir. Ödemi azaltmak için tedavi sırasında özel fibrotik tutuşlar uygulanır.
Evre-4:Çok ciddi bir dönemdir. Geri dönüş çok zordur.
ÖNERİLER:
-Etkilenmiş tarafla çok ağır eşya taşımayın ve ağır işler yapmayın.
-Enfeksiyon riskini arttıracak yaralanmalara karşı çok dikkat edin.
-Sütyenler, göğüs kafesinin çevresinde ve omuzlar üzerinde sıkı olmamalıdır. Geniş omuz askısı kullanın ve eğer ihtiyaç varsa askının altına biraz pamuk pet yerleştirin.
-Giydiğiniz kıyafet lastiklerinin cildinizi kesmemesine dikkat edin.
-Tırnak keserken dikkat edin etinizi kesmeyin.
-Manikür yaptırmayın.
-Kuaförde omzunuza sıcak uygulama yaptırmayın(perma yaptırırken).
-İstenmeyen tüylerin alınmasında elektrikli traş makinası kullanın.
-Alerji yapacak malzemeler kullanmayın.
-Sıkı mücevherler kullanmayın.
-Sıcağa karşı dikkatli olun (uzun süreli direk güneş ışığı, sauna vb).
-Tatillerde sıcak ve tropikal bölgeleri tercih etmeyin.
-Uçakla seyahat sırasında mutlaka kompresyon bandajı ya da kompresyon çorabı kullanın.
-Spor yaparken omzunu fazla gerecek egzersizlerden uzak durun.
-Böcek sokmalarına ve ısırıklarına dikkat edin.
-Kilonuza dikkat edin(ani kilo vermeyin ve kilo almayın).
-Yeterli vitamin alın.
-Etkilenmiş taraftan kan aldırmayın, tansiyon ölçtürmeyin, kolunuzdan iğne yaptırmayın.
-Enfeksiyon belirtisi(ateş, kızarıklık, ağrı, hareket kaybı vb) durumlarında geç kalmadan doktorunuza başvurun.
-Sigara KESİNLİKLE içmeyin.
-Kolunuzu en az ayda bir kez ölçün ya da fizyoterapistinize ölçtürün.
-Kompleks boşaltıcı fizyoterapi sonrası normale yakın hale gelmiş lenfödemli kola hasta dikkat edilmediği takdirde tedavi sürecinin başına dönülebilir.
MİNE POLAT
Fizyoterapist