Koku ve tat alma bozuklukları

Koku ve Tat Alma Ne İşe Yarar?

Koku ve tat alma hayatımızı geniş ölçüde etkiler ve yaşamsal açısından önemlidir. Bu duyularımız sayesinde hayattan tat alırız, yeme arzusu doğar, etrafla ilişkilerimiz düzenlenir. Bir çok meslek tat ve koku duyusu ile ilgilidir.

Koku alma duyusu tüm canlılarda tehlikeyi uzaktan ve çok önceden belirlemede, zehirli yiyecekleri, gazları ve dumanları zamanında hissetmede görev yapar. Dil köküne değen zehirli maddeleri fark ederek kusma refleksinin uyarılması tat duyusunun önemli bir görevidir.

Birçok yiyecek madde tat yanında esas olarak kokularından tanınırlar. Çikolata yerken burun kapatılırsa, yenilen maddenin tatlı veya acı olduğu hissedebilir ama çikolata olduğu anlaşılamayabilir. Bu durum çikolatanın lezzetinin çoğunlukla koku ile algılandığındandır. Aynı şekilde kahve de böyledir. Bir çok meslek tat ve koku alma duyularını kullanarak yapılır. Yemeğin lezzetini tam olarak almak isteyen aşçı, lezzet uzmanı gibi kişiler, her yutkunuştan sonra burunlarından nefes vererek kokuyu daha iyi almaya çalışırlar.

Kadınların erkeklerden daha iyi tat ve koku almalarının özellikle çocuklarını zehirlenmelerden koruyabilmeleri amacıyla olduğu düşünülmektedir.

Tüm canlılarda koku ve tat yaşamsal açıdan önemlidir. Örneğin böceklerin yaklarında ve antenlerinde yer alan tat alma hücreleri sayesinde tat alma duyuları insanlarınkinden fazla gelişmiştir. Balıkların bu duyu hücreleri ise yüzgeçlerindedir.

Koku ve Tat Alma Duyuları Nasıl Çalışırlar?

Koku ve tat alma duyuları elektrokimyasal olaylardır.

Havada uçabilecek kadar küçük koku moleküllerinin burun içine girip, burun boşluğunun en üst kısmında yerleşmiş olan beyinle de direkt bağlantı halinde bulunan koku alma hücrelerini uyarmasıyla koku hissedilir.

Tat duyusu dil üzerindeki 200-250 tane tat tomurcuğunun içine tükürük tarafından ayrışıma uğramış kimyasal maddelerin girmesiyle başlar. Daha sonra burada oluşan bilgiler sinirlerle beyine taşınırlar. Bu sırada çok sayıda kimyasal olay oluşur. Genel olarak dil; tatlı, tuzlu, acı ve ekşiden oluşan 4 farklı ana tadı algılayabilir. Tatlı dilin ucu, acı dilin kökü, ekşi ve tuzlu dilin yan kısımları tarafından ayırt edilir. Dil bu 4 ana tadı ayırt edip beyne gönderir. Beyin buradan gelen uyarılarla yüzlerce tat karışımını değerlendirmekte, buruk, kekremsi, saman tadı vs diye tanımlanan çok karmaşık tatları tanımlayabilmektedir.

Lezzet tat ve koku duyularının ortak çalışmasıyla algılanır. Lezzeti değerlendirmede koku duyusu tat duyusuna göre iki kat daha önemli bir kısmı üstlenir. Bu nedenle burun tıkalı olduğunda lezzeti değerlendirmek zorlaşır.

Koku ve Tat Alma Neden Bozulur?

Toplumda ortalama %1 oranında koku ve tat alma bozukluğuna rastlanmaktadır.
Amerika Birleşik Devletlerinde bir araştırmaya göre 2 milyondan fazla kişinin, dünyada ise 20 milyon kadar insanın koku ve tat duyusundan rahatsız olduğu tahmin edilmektedir.

Koku ve tat almayı bozan çok sayıda hastalık vardır.

Bunların başında üst solunum yolu enfeksiyonları, burun tıkanıklığı yapan hastalıklar, burun polipleri, alerjik hastalıkları, sinüzitler, ağız içi iltihaplar, diş sorunları ve kafa travmaları gelir.

Hormon hastalıkları ve dişle ilgili sorunlar da koku ve tat almamızı etkileyebilir.

Yıllar boyunca böcek ilaçları gibi kimyasal maddeler soluyanlarda da koku alma duyusu kaybolmaktadır.

Sigara dumanı, yoğun hava kirliliği bu duyuları bozabilir. Sigara bırakıldıktan sonra bu duyular yavaş yavaş geri gelmektedirler. Sigara içen kişinin tekrar eskisi gibi koku alabilmesi için sigara içtiği dönem kadar sigarayı bırakmış olması gerekir.

Sigara da aynı etkiyle koku ve tat alma duyusunu bozar. Bazı ilaçlarda koku ve tat almayı bozabilirler.

Yüz bölgesine kanser nedeniyle yapılan şua tedavilerinden sonra ve bazı nörolojik hastalıklarda da koku ve tat alma duyuları zarar görmektedir.

Tat ve Koku Yaşla Değişir Mi?

60 yaşından sonra doğal koku alma yeteneği azalır. Koku alma yeteneği 30 ile 60 yaşları arasında en iyi durumdadır. 60 yaşından sonra azalmaya başlar. Genelde her yaştaki kadınlar, erkeklere göre koku almada daha duyarlıdırlar.

Koku ve Tat Alma Bozuklukları Nasıl Test Edilir?

Öncelikle detaylı bir öykü alınır. Bu sorunun basit bir nezle ile mi başladığı, kafa da bir darbe sonrası mı geliştiği, burun tıkanıklığı ile ilgisinin olup olmadığı,  bu bozukluğun zaman zaman düzelip düzelmediği, mevsimsel değişiklik gösterip göstermediği öğrenilir.

Detaylı KBB muayenesini takiben gerekiyorsa koku ve tat duyusu testleri uygulanır. Tanı amacıyla pek çok koku ve tat testi geliştirilmiştir. Burada temel amaç değişik tat ve kokuyu farklı yoğunlukta vererek bunları ayırt edip edemediğini veya yoğunlukları arttırıldığında fark edip edemediğini araştırmaktır. Bu şekilde kişinin ayırt edebildiği en düşük yoğunluk bulunur, bir bozukluk olup olmadığı belirlenir.

Tomografi (BT) ya da magnetik rezonans (MR) görüntülemesi gibi radyolojik tetkikler de gerekebilir.

Tad ve Koku Alma Bozuklukları Nasıl Tedavi Edilirler?

Birçok tat ve koku alma bozukluğu geri dönüşümlüdür.

Kendiliğinden iyileşmeyenlerde öncelikle tanı konulup, sebep bulunarak tedavi yapılmaya çalışılır. Bazen kullanılan bir ilaç koku ve tat alma bozukluğunun tek sebebidir ve ilaç kesilince veya değiştirilince durum düzelir.

Şiddetli nezle, grip, alerji gibi hastalıklar olanlar, durumlarının düzelmesi ile koku ve tat alma hassasiyetlerini tekrar kazanırlar. Burun tıkanıklıklarının giderilmesi, poliplerin temizlenmesi ile koku ve tat almada düzelmeler görülebilir.

Bu günkü bilgi ve imkânlarımızla koku ve tat alan ve bunları beyne ileten sinir hücrelerinin kalıcı hasarlarında tedavi imkânı yoktur.