KOKSARTROZ ve KALÇA PROTEZİ
Koksartroz (kalça kireçlenmesi); kalça eklem kıkırdak ve kemik yapısının aşınmasına bağlı olarak kalçada ve uylukta ağrı ve hareket kısıtlılığının gelişmesi ile karakterize ileri, yaş hastalığıdır. Kalça protez ameliyatı ise kireçlenme sonucu oluşan ağrı ve hareket kısıtlılığının ortadan kaldırılması ve hastanın yaşam kalitesinin arttırılması amacı ile yapılan kalça eklem yapılarının metal protezler ile değiştirilmesi ameliyatıdır. Bazen kalça kireçlenme, hareket kısıtlılığı ve ağrı sorunları, küçük yaşta geçirilen hastalıklara (doğumsal kalça çıkığı, pertes hastalığı, eklem enfeksiyonları) ya da travmatik kalça sorunlarına bağlı olarak erken yaşlarda da görülebilir.
Total kalça protez ameliyatlarında kalça ekleminin her iki yüzü de değiştirilir. Bu kısımlar:
1- Asetabular (leğen kemiği) kısım
2- Femoral (uyluk kemiği) kısmıdır.
Ameliyat Öncesi Hazırlık:
Ameliyat kararı vermek için öncelikle hastanın şikayetleri ön plana çıkmaktadır. Diğer tedavilere rağmen ( ilaç tedavisi, fizik tedavi, vb.) ağrı ve yürüme güçlüğü devam eden, yaşam kalitesi gün geçtikçe azalan hasta cerrahi yönden değerlendirilir.
Fizik muayenede kalça ekleminde deformite, bacaklarda dizilim bozukluğu, kısalık, ağrı ve hareket kısıtlılığı görülür.
Ayakta basarken çekilen ön arka pelvis grafisi ile şikayet olan kalçanın ön-arka ve yan grafileri 60 yaş üzeri kalça sorunlu hastalarda altın standarttır. Grafilerde görülen özellikle kalça eklem aralılığında daralma ya da eklemin tamamen kapanması halinde hasta protez için adaydır.
Protez kararı verilen hastada bölgesel muayenenin dışında sistemik muayene ve hastanın sağlık özgeçmişi de önem kazanmaktadır. Ameliyat hazırlıkları esnasında hasta anestezi doktoru tarafından değerlendirilip ameliyatta kullanılacak anestezinin tipi belirlenir, hastanın genel sağlık durumu değerlendirilir. Özellikle kalp hastalığı, şeker hastalığı, böbrek yetmezliği vb. durumlarında diz protez ameliyatına karar verilmeden önce ilgili branş hekimleri ile görüşülüp hastanın diz protez ameliyatına uygunluğu tartışılır. Ayrıca diş enfeksiyonları, idrar yolu enfeksiyonları, tırnak enfeksiyonları, ayak mantar enfeksiyonları da cerrahi öncesinde değerlendirilmelidir. Hasta eğer kullanıyor ise aspirin, coumadin benzeri kan sulandırıcı ilaçları mutlaka doktoruna bildirmeli ameliyattan 7-10 gün önce bu ilaçlar kesilip gerekirse yerine kan sulandırıcı cilt altı uygulanan iğne tarzı ilaçlara dönülmelidir.
Ameliyat:
Ameliyat süresi genellikle 2 saat arasındadır ve hasta ortalama 3-5 gün arası hastanede kalır. Kalça protez ameliyatlarında genellikle her iki kalçanın aynı seans da opere edilmesi tercih edilmemektedir. Ameliyat kalçanın yan tarafından yapılan 10-15 cm uzunluğunda bir kesi yoluyla gerçekleştirilir. Uyluk kemiğinin baş kısmı (femur) çıkarılır, asetabulum ( leğen kemiğinin uylukla birleşen yuvası) traşlanıp eklem yüzeyi ortadan kaldırıldıktan sonra metal yapıdaki protez, hastanın yaş ve cinsiyetine göre seramik, polietilen yada metal baş kullanılarak, yine hastanın yaşına göre kemik çimentosu denilen yapıştırıcı bir malzeme ile, çıkarılan kemik kısımlarının yerine yerleştirilmektedir. Ameliyat bitiminde cerrahi alandaki kanı dışarıya aktarmak için dren denilen 2 gün içinde çıkartılan plastik bir boru kullanılır.
Hastalara, ameliyat esnasında kaybedilen kanı yerine koymak için hastanın genel durumu, kan tablosu ve ameliyatın gidişatına göre kan nakli de yapılmaktadır. Bunun haricinde yine ameliyat esnasında ya da ameliyat sonrasında kullanılan ototrasfüzyon denilen kan kurtarıcı sistemler ile hastanın ameliyatta kaybedilen kendi kanı özel bir işlemle tekrar hastaya verilebilir. Bu sayede hastanın kan nakli ihtiyacı azalmaktadır.
Dikişler ameliyattan sonraki 12-14 ncü günler arası alınır. Bu süre içinde 2-3 günde bir yapılan cilt pansumanları yeterli olacaktır.
Hasta rehabilitasyonu ameliyatın hemen ardından başlar. Ameliyat ta kullanılan anestezi tipine göre ( spinal- belden yada genel anestezi) hasta kendine geldiği andan itibaren izometrik tipte bacak kas egzersizleri başlanır. Ameliyattan sonraki gün hasta oturabilir, kendini iyi hisseder ise ayağa kaldırılabilir. 2nci gün walker ( yürüteç) desteği ile yürümeye başlar. 4 ncü gün civarı merdiven inip çıkabilir hale gelir. Bu süre içinde yatakta belli bir program dahilinde quadriceps egzersizleri, ve kalça hareket açıklığını arttırıcı egzersizler hasta tarafından aktif olarak ya da pasif ( yardımlı ) olarak yaptırılır.
Hastalar ortalama 2-3 hafta civarı desteksiz yürü hale gelebilirler.
Ameliyat Sonrası Yaşam:
Hastalar ameliyattan sonraki ortalama 1 ay içerisinde sosyal yaşantılarına dönebilirler. Aşırı hoplama zıplama gibi eklemi zorlayıcı hareketler, yere çömelmek, bacak bacak üstüne atmak alaturka tuvalete oturmak gibi kalça ekleminin 90 dereceden fazla katlanmasının gerektiği hareketlerden kaçınılması hastayı ve protezi koruyucu hareketlerdir. Bunların haricinde hastalar tüm günlük yaşantılarını normal şekilde sürdürebilir hale döneceklerdir.
Ameliyatın Olası Riskleri:
Kalça protez ameliyatları ortopedi ameliyatları içerisinde major (büyük) ameliyat kategorisi içerisindedir. Büyük grup ameliyatlar içinde olduğu için ameliyat sonrası bazı riskler ortaya çıkabilmektedir. Bu risklerin en aza indirilmesi için ameliyat öncesi ve sonrası dönemde gerekli önlemler alınmaktadır ( pıhtıya karşı kan sulandırıcı iğneler, enfeksiyona karşı antibiyotikler vb). Hemen her türlü önlem alınmasına karşın istenmeyen durumlar ile karşılaşılabilinmektedir. Bu sorunlar: cerrahi bölgede enfeksiyon, pıhtı atmasının yanı sıra çok nadiren damar-sinir hasarları, protez çevresi kırıkları ( % 1 den daha az) olabilir.
