İdrar yollarının herhangi bir etken ile oluşan iltihabi hastalığıdır. Alt idrar yolunu etkilediğinde basit bir sistit (mesane enfeksiyonu) ve üst idrar yolunu etkilediğinde ise pyelonefrit (böbrek enfeksiyonu) olarak adlandırılır. İdrar yolu enfeksiyonları, kadınlarda en sık görülen bakteriyel enfeksiyonlardır. En sık olarak 16 ila 35 yaş arasında görülürler ve kadınların %10’u her yıl ve %60’ı da hayatlarının bir döneminde enfeksiyon yaşarlar.Nüksetme olgusu çok yaygın olup, kadınların neredeyse yarısı bir yıl içinde ikinci kez enfeksiyon yaşar.
KADIN İDRAR YOLLARI ANATOMİSİ:
İdrar yolu dediğimizde bu tanımlama vücutta böbrekleri, idrar kanallarını(ureter), mesaneyi (idrar torbası) ve üretrayı (idrarın atıldığı kanal- sidik borusu) kapsar. İdrarın vücutta oluşup dışarı atıldığı tüm bu bölgeler, üst(Böbrekler,ureter) ve alt idrar yolları(Mesane,üretra) diye de ayrıca ikiye ayrılır.
KADINLARDA NEDEN İDRAR YOLU ENFEKSİYONU SIK OLUR?
Kadınlarda idrar yolları dışarıya daha kısa bir kanalla (uretra 3-4 cm) açıldığından, dışarıdan enfeksiyon yapıcı etkenler erkeklere göre daha kolay içeriye girer.Özellikle vajinal ve anal (Makat) bölgede bulunan idrar yollarında enfeksiyon yapabilme özelliği olan barsak bakteriler bu anatomik özellik dolayısı ile idrar torbasına kolaylıkla ulaşabilirler. Bakterilerin anüsten üretraya ulaşması ve oradan mesaneye geçmesi kadınlarda daha kolaydır. Bu şekilde idrarı mesaneden vücuttan atıldığı deliğe kadar taşıyan üretrada, idrarın biriktiği mesanede, mesaneden böbreklere uzanan idrar kanallarında ya da böbreklerde enfeksiyon meydana gelebilir.
HANGİ MİKROPLAR İYE YAPAR ?
Normalde idrar yolları sterildir ,mikrop barındırmaz.Sıklıkla komşuluk yoluyla barsakta olan mikroplar aşağıdan yukarı doğru uretra ve mesaneye gelirler.En sık E. coli’(%70 -90) dir.Enterococcus, Klebsiella ile Proteus en sık diğer etkenlerdir. S. Saprophyticus genç cinsel aktif kadınlarda etkilidir.
İDRAR YOLU ENFEKSİYONU NEDENLERİ
Bakteriler: Çoğu idrar yolu enfeksiyonu sindirim sisteminde yaşayan bakterilerden dolayı kaynaklanır. Eğer bu bakteriler idrarın dışarıya atıldığı sidik borusuna (üretraya) ulaşırsa enfeksiyon meydana gelebilir. Bakterilerin idrar yoluna anüs aracılığıyla geçtiği düşünülür. Tuvalet temizliği sırasında tuvalet kağıdı önce anüse ve oradan da genital bölgeye değdiğinde, dışkıdaki bakteriler çoğalıp üretrada ilerleyebilir.
Genital Hijyen: Doğru bir tuvalet temizliği enfeksiyon riskini azaltacaktır. Tuvalete çıktıktan sonra tuvalet kağıdını arkadan öne doğru değil de, önden arkaya doğru hareket ettirerek tuvalet temizliği yapılmalıdır. Bu şekilde dışkıdaki mikropların idrar yollarına ilerlemesi önlenebilir.
Ayrıca genital bölgenin tuvalet dışında da temiz tutulması çok önemlidir. Temiz, pamuklu çamaşırlar giymek, sentetik iç çamaşırlarından kaçınmak, ped kullanılıyorsa sık sık değiştirmek ve vaginal akıntı benzeri sorunları hemen tedavi ettirmek de enfeksiyonları önleyecektir.
Böbrek Taşları: İdrar yolunun tıkanması idrar yolu enfeksiyonuna neden olabilir. Bu tıkanmanın başlıca nedenlerinden biri de böbrek taşları olabilir. Böbrek taşları bakterilerin üreyip çoğalacağı bir yaşam alanı sağlamış olur.
Mesanenin tam boşalmaması: Eğer mesaneyi tamamen boşaltmanızı engelleyen bir durum varsa ve idrar mesanede gereğinden çok kalıyorsa, bu durumda enfeksiyona neden olan bakterilerin çoğalması da kolaylaşır.
Kabızlık: Düzenli olarak idrara çıkmak, idrarı tutmamak ve mesaneyi tamamen boşaltmak enfeksiyonu önlemek açısından önemlidir. İdrar akışı düzenli olursa bakteriler de atılır ve idrar yolları temiz kalır. Ancak bazı durumlarda örneğin kabızlık nedeniyle idrar düzeni de bozulur ve bu şekilde enfeksiyon için zemin hazırlanmış olur.
Zayıf Bağışıklık Sistemi: Bağışıklık sistemi vücudu hastalıklardan korumak üzere programlanmıştır. Ancak stress,aşırı yorgunluk ,bazı hastalıklar,ilaçlar,kanser tedavilerine bağlı olarak bağışıklık sistemi zayıflamış olabilir. Bu durumda vücut enfeksiyonlara karşı da zayıf olacak demektir. Soğuk hava gibi dış etkenler vücudun bağışıklık sistemini zayıflatabilir.
Cinsel İlişki: İdrar yolu enfeksiyonu cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon olmamasına karşın cinsel olarak aktif olan kişilerde enfeksiyonun tetiklendiği görülebilir. Vajina veya anüsteki mikroplar cinsel ilişki sırasında idrar yolları ağzına doğru ilerleyebilir. Enfeksiyonlara karşı tedbir amaçlı olarak cinsel ilişkinin hemen öncesinde ve sonrasında kadınlara idrara çıkmaları önerilir.
Az su içme:Bol su ile bol idrara çıkılarak mesaneye gelen mikroplar süpürülerek dışarı atılır ve böylece mesaneye yerleşemezler.
Diğer Nedenler: Yukarıda sayılanlara ek olarak diyabet hastaları ile hamile veya menopoz dönemindeki kadınlar, idrar yolu enfeksiyonu açısından risk altındadır.
İDRAR YOLU ENFEKSİYONLARININ SINIFLANDIRILMASI:
Klinik İdrar yolu enfeksiyonlarının sınıflamasında çeşitli tanımlar yer almıştır:
– Üst (Pyelonefrit) ve alt (Sistit) üriner sistem İYE
– Semptomatik ve asemptomatik (şikayet yok idrarda mikrop var) İYE
– Komplike ve komplike olmayan(idrar yollarında bozukluk yok ,sağlıklı insanlarda olan basit sistit,pyelonefrit) İYE
– Tekrarlayan İYE
NASIL İDRAR VERECEĞİZ?
İdrar örneğini ne zaman verelim,
-İdrar örneği orta akım idrarı, ya da suprapubik ya da kateter ile alınır.
-Örnek alırken sabah ilk idrarının alınmasına, ya da idrar yaptıktan 4 saat sonra mümkünse beklemiş idrar örneği almaya dikkat edilmelidir.
-Örnek vermeden önce dilüe olmaya neden olacağı için bol sıvı içilmemelidir.
İdrar örneğinin uygun bir şekilde alınmasına dikkat edilmelidir.
-Özellikle kadınlarda su ile temizlik yapılmalı, silinme önden arkaya doğru yapılmalıdır.
-İlk idrar dışarı atıldıktan sonra orta akım idrarı örneği alınır.
-Piyüri ,idrar mikroskobisinde lökösit hücreleri ,bakteriüri mikropların görülmesidir.
-Enfeksiyon bulguları olan bir hastanın idrar kültüründe saf koloni olarak 100 000 ve üzerinde üreme olması İYE lehine yorumlanır.
-Üst üriner sistem enfeksiyonunun kesin tanısı idrar kültüründe etken mikroorganizmanın üremesi iledir.
-Kültürde iki ve daha fazla mikropun üremesi buluşma (kontaminasyon) lehine yorumlanabilir.
BASİT SİSTİT: (SEMPTOMATİK İYE,KOMPLİKE OLMAYAN SİSTİT,AKUT SİSTİT)
Kadınlarda en sık rastlanan enfeksiyonlardan biridir sıklıkla 18-45 yaşları arasında cinsel aktif genç kadınlarda görülür.Belirtileri şunlardır.
-Sık sık idrara çıkma
-idrara sıkışma hissi
-İdrar yaparken yanma ve ağrı (özellikle idrar bitiminde)
-İdrarın bitmeme hissi
-İdrarın kanlı gelmesi
Fizik muayenede suprapubik mesane bölgesinde hassasiyet , Ateş saptanmaz, İdrar renginde bulanıklaşma, kötü koku
Tanıda, basit idrar testinde ,bol lökösit (İltihap hücresi ,piyüri) ve kanama hücreleri (eritrosit) görülür. Kadınlarda akut basit sistitte idrar kültürü yapmaya genellikle gerek yoktur.
Sistitler 3 veya 7 günlük antibiyotikler ile tedavi edilir ayrıca ağrı kesiciler ve antiinflamatuar ilaçlar eklenir.Genellikle 1-2 günde iyileşirler ve sorun yaratmazlar ama tedavinin tam yapılması tekrarlıyan enfeksiyonları önlemek için gereklidir.
SİSTİT HANGİ HASTALIKLAR İLE KARIŞIR?
İYE şikayetleri olan ve piyürisi saptanan hastada daha az sayıda (1000 koloni altında) bakteri üremesi ya da hiç üreme olmaması steril piyüri olarak adlandırılır.Aşağıdaki hastalıklarda görülür:
-Cinsel yolla bulaşan hastalıklar,uretritis,urethral sendrom: Chlamydia trachomatis, Mycoplasma hominis üretritlerinde ve herpes vaginitleri , bunlar cinsel yolla geçen enfeksiyonlardır.
-vaginitis (vaginal enfeksiyonlar),cervisit
-idrar yolu veremi (tuberküloz):
-Komplike İYE
-İntersitisyel sistit
PYELONEFRİT:NON KOMPLİKE, SEMPTOMATİK,AKUT PYELONEFRİT
Sistite oranla daha ağır ve acil bir tablodur.Belirtiler:
-Titreme ile yükselen ateş,(38-40 derece)
-Bel ve böğür ağrısı, . Ağrı bazen karın bölgesinde de hissedilebilir ve diğer karın içi organ bozukluklarıyla karışabilir.
-bulantı, kusma
-iştahsızlık, halsizlik
–idrarda yanma ,sık sık idrara gitmede olabilir veya olmayabilir
Fizik muayenede; kostovertebral açı hassasiyeti
Laboratuvarda;
-lökositoz,
-sedimantasyon ve CRP yüksekliği
-İdrarda Piyüri, lökosit silendiri
-İdrar kültüründe bakteri üremesi
Bu tür bir enfeksiyonun tespit edilmesi halinde hastanın genel durumu da göz önünde bulundurularak özellikle bulantı,kusma,sepsis varsa hastaneye yatmasına karar verilebilir. Tedaviye başlamadan önce idrar ve gerekirse kan kültürü ve antibiyogram için örnek alınmalı, sonuçlar çıkıncaya kadar idrar yolları enfeksiyonlarında etkili ağızdan veya damardan antibiyotikler kullanılmalı, antibiyogram sonuçlarına göre gerekirse bu ilaçlar değiştirilmelidir.
Sıvı takviyesi, ikili antibiyotik tedavisi ve diğer desteklerle, oluşan tablo ortadan kaldırılır. İlaç tedavisi çoğunlukla iki hafta kadar devam ettirilir.
Ateş, halsizlik, bulantı, kusma gibi belirtiler ortadan kalkıncaya kadar yatak istirahati yapılması iyileşmeyi hızlandıracaktır.
KOMPLİKE İYE ve KOMPLİKE PYELONEFRİT
Altta yatan ve enfeksiyonu kolaylaştıran ya da tekrarlamasına neden olan yapısal, fonksiyonel ya da anatomik bozukluklar nedenleri ile gelişir.
Obstüksiyon (taş, tümör),Üriner girişimler,Divertikül,Fistüller,Nörojenik mesane,Vezikoüreteral reflu,Aralıklı kateter,Üreteral sonda ,Nefrostomi tüpü gibi ürolojik nedenler den veya Gebelik ,Diabet,Böbrek yetmezliğ,Böbrek transplantasyonu,Immunosupresyon,Birçok ilaca dirençli idrar yolu mikropları,Hastane kaynaklı enfeksiyonlar komplike İYE yaparlar.
Genellikle tüm kan testleri,idrar kültürü yapılır ayrıca filmler çekilip altta yatan nedenler teşhis edilir.Ultrason,tomografi ve manyetik rezonans (MR) yapılır.
Tedavide idrar yolu tıkanıklığını kaldırmak için doubleJ stent (kateter) veya cillten böbreğe kateter (nefrostomi tüpü) takılabilir.Alttaki nedenin tedavisi çok önemlidir.Hastahaneye yatırmak gerekebilir ve antibiyotik tedavisi enfeksinyon doktorlarıyla birlikte yapılır.
ASEMPTOMATİK BAKTERİÜRİ NEDİR?
Şikayeti olmayan hastada birbirini takip eden ve en az 24 saat ara ile alınan 2 idrar kültüründe yüz binden fazla aynı bakterinin üremesidir.
-Kadınlarda genç yaşlarda oran %3 ,
-Erkeklerde %0.1
-65 yaş üzerinde hastalarda %10 ve üzerindeki oranlara çıkar.
Genellikle şikayet yapmadıkça tedavi edilmezler. Yaşlılarda, aralıklı veya devamlı sondada tedavi gerekli değildir.
Ancak aşağıdaki hastalarda tedavi gereklidir:
-Gebelerde,
-İdrar yolu ameliyatı yapılacak hastada,
-Böbrek transplant hastalarında.
-İnfekte taşı olan hastada
-Diabetli hastalarda asemptomatik bakteriüriyi tedavi etme yönünde eğilim mevcuttur.
TEKRARLIYAN İDRAR YOLU ENFEKSİYONLARI NEDİR?(KRONİK SİSTİT)
İdrar yolu enfeksiyonunun tedavisinin ardından aynı kişide tekrar oluşma olasılığı vardır.2 türlü olabilir. Relaps(Nüks) ve reinfeksiyon(Tekrarlıyan)
-Relapsta idrar yolu enfeksiyonu geçiren kişide ilk 2 hafta içerinde aynı bakterinin aynı tipi ile enfeksiyon gelişmesidir. Genellikle yetersiz tedavi sonucu olur.
-Reinfeksiyon ise ilk 6 ay içerisinde farklı bir bakteri ile ya da aynı bakterinin farklı bir tipi ile enfeksiyon görülmesidir. Bir yıl içerisinde üç veya daha fazla sayıda tekrarlayan İYE kronik sistittir.
İDRAR YOLU ENFEKSİYONU NEDEN TEKRAR EDER?
Altta yatan hastalıklar: Kadınlarda idrar yolu enfeksiyonu tekrarına daha çok rastlanır. Tekrarların nedeni ürolojik muayene gerektiren ve henüz bilmediğiniz, su yüzüne çıkmamış bir rahatsızlık idrar yolu enfeksiyonunun tekrarlamasına sebep olabilir.
Tedaviye Uymamak: İdrar yolu enfeksiyonu için doktorun önerdiği tedavi tam olarak uygulanmadıysa. örneğin ilaçlar düzgün bir şekilde doktorun tavsiye ettiği süre kadar içilmediyse yine idrar yolu enfeksiyonu tekrar edebilir.
Yanlış İlaçlar: Antibiyotikler idrar yolu tedavisinde başı çeker ancak doğru antibiyotik verilmemişse hastanın şikayetleri devam edebilir ya da enfeksiyon tekrar edebilir. Hastaya doğru antibiyotiğin belirlenmesi için önce idrar kültür testi yapılması gerekir. Bu noktada neden kendi kendinize ilaç kullanmamanız gerektiğinin de önemi ortaya çıkar.İlaçlara direnç gelişir.
Koruyucu Tedavi Yapılmaması: Bazen de enfeksiyonun tekrarlamasını önleyici, antibiyotik tedavisi dışında, koruyucu tedavi uygulanması gerekir. Bu tedaviler bağırsak florasını, bölgedeki iyi denilen mikropları düzenleyici, özel C vitamini kürü gibi farklı ilaçlar içeren tedavilerdir. Enfeksiyon tekrarını engellemek için bu tip tedavilerin uygulanması gerekiyor olabilir. Menopoz döneminde östrojen takviyesi enfeksiyonları önleyici olabilir.
İDRAR YOLU ENFEKSİYONUNUN TEKRAR ETMESİNDEN KAÇINMAK İÇİN SİZİN YAPABİLECEKLERİNİZ:
Bol su içmek
Bol idrara çıkmak
Genital temizliğe önem vermek
Ayakları üşütmemek
Gaz yapan yiyeceklerden, baharatlı gıdalardan kaçınmak
Kabızlığın ortaya çıkmamasına özen göstermek
Sigara veya alkol kullanmamak
TEKRARLIYAN İYE TEDAVİSİ:
İdrar kültürüne uygun antiyotik tedavisi verilir.Altta yatan hastalık veya nedene yönelik önlemler ve tedavi yapılır.Tekrarlamasını önlemek için koruyucu tedaviler yapılır.
Yılda 3 ve üzerinde enfeksiyonu olan hastalarda sürekli her gün ya da haftada 3 kez en az 6 ay süre düsük doz uzun süreli antibiyotik profilaksisi (idame tedavisi) ile önerilir.
Kadın hastalarda sikayetlerinin cinsel temasla ilgisi sorgulanmalı, iliskisi var ise
tek doz antibotik ile seks sonrası profilaksi önerilmelidir.
Cranberry suyu veya kapsülü
Probiyotikler intravajinal veya oral
Bağışıklığı arttıran aşılar
Vitamin C
Menopoz sonrası kadınlarda vajina içine bir estrojen kremi sürülmesininin tekrar eden sistiti engelediği gösterilmiştir.
İYE DA NE ZAMAN DOKTORA GÖRÜNMELİ?
Eğer belirtiler hafifse idrar yolu enfeksiyonu birkaç gün içerisinde geçecektir. Belirtilerin ağır seyretmesi ve çok rahatsızlık vermesi ya da birkaç gün geçtiği halde devam etmeleri halinde bir doktora başvurmalısınız. Bunun dışında aşağıdaki durumlarda da hemen bir doktora görünmek en güvenlisi olacaktır:
Ateşiniz yükselmişse.
Belirtiler ani bir şekilde kötüleşmişse.
Hamileyseniz ,Diyabet hastasıysanız.
BALAYI SİSTİTİ NEDİR?
Evliliğin ilk günlerinde veya ilk cinsel ilişkilerden sonra görülen sistittir. Nedeni aşırı ve uzun süreli sık cinsel ilişkidir. Cinsel ilişki ile urethra tahriş olur,hassaslaşır ve barsak mikropları barsaktan mesaneye kolayca bulaşırlar.Cinsel ilişkiyi kesmek ve 3-5 günlük antibiyotik tedavisi ile tedavi edilir. Önlemek için ilişki öncesi ve sonrası mutlaka duş alınmalıdır. İlişkiden sonra da mesane tam olarak boşaltılmalıdır.
GEBELİKDE İDRAR YOLU ENFEKSİYONU ÖNEMLİ MİDİR?
Gebelikte mekanik ve hormonal faktörlerin yol açtığı fizyolojik değişiklikler nedeniyle idrar yolu infeksiyonu riski artar.Gebeliğin erken dönemlerinde progesteron hormonunun etkisiyle,geç dönemde büyüyen rahimin mekanik basısıyla idrar yollarında genişleme olur.
Sık idrara çıkma,idrar yaparken yanma gibi şikayetler vardır ,fakat bazen bu belirtilerin hiç biri olmayabilir. (Asemptomatik bakteriüri) Mutlaka doktora başvurup idrar tahlili ve kültür yaptırmanızı öneririz. Hamile kadınlarda asemptomatik bakteriüri riski daha yüksek olmayıp, böbrek enfeksiyonu riski %25 ila 40 arasındadır.Bu nedenle, idrar testinde bir enfeksiyon belirtisi görülürse — semptomlar var olmasa bile —tedavi tavsiye edilir.
Gebelik ‘de güvenli olan antibiotiklerle 3-7 günlük tedavi asemptomatik bakteriürinin ileri enfeksiyona ilerlemesini % 80-90 azaltır.Gebelikte en sık kullanılan antibiotikler;Amoksisilin,Sefaleksin ve Nitrofurantoin içerenlerdir.Tedavi bitiminde mutlaka tekrar idrar kültürü yapılmalı, aylık olarak da tekrarlanmalıdır.
İDRAR YOLU ENFEKSİYONU KORUNMA YOLLARI NELERDİR?
Cinsel ilişki öncesi ve sonrasında cinsel bölgenin temizlenmesi, genital bölge sadece bol su ile yıkanmalı ve temiz bir peçete ile kurulanmalıdır.
Anal seks yapan kadınlar, eşleri anüslerine girdikten sonra temizlenmeden vajinalarına girmemesine dikkat etmelidirler.
Cinsel ilişkiden sonraki 15 dakika içinde kadının işeyerek, bakterilerin idrar yoluna duvarlarına bağlanamadan dışarı atılmalarını sağlaması.
Yeterli sıvı, özellikle su almak.
İdrarını uzun süre tutmamak, işeme ihtiyacına karşı gelmemek.
Tuvalette sıhhi şekilde temizlenmek, dışkı patojenlerinin idrar yoluna girmemesi için önden arkaya doğru silinmek.
Sigara, alkol ve zararlı alışkanlıklar idrar yolunu tahriş ettiği için bu tür alışkanlıklardan bir süre vazgeçilmelidir.
Korunmak için sürekli ped değiştirilmelidir. Vajinal bölgeyi tahriş edici deodorant, sabun kullanılmamalıdır. İç çamaşırı pamuklu ve kuru olmalıdır
Küvet ve havuzdan uzak durulması, Islak mayo ile dolaşılmaması
