İdrar kaçırma kontrol edilemeyen ve istenmeyen idrar tutamama durumudur. Bu durumun düzenli olarak tekrarlaması tıbbi bir sorun olarak kabul edilir. İdrar kaçırma riski yaşla birlikte artmasına rağmen genç hastalarda da görülebilir. Kadınlarda erkeklere göre idrar kaçırma sorunlarından daha sık görülür.
Birçok hasta bu konu ile ilgili utanması, derdini söyleyememesi nedeni ile doktora gitmekten çekinmektedirler.
İdrar kaçırma sıklıkla meydana geliyor veya hayat kalitesini etkiliyorsa mutlaka doktora muayene olmakta fayda vardır. Hastaların birçoğu farklı tedavi seçenekleri ile tam tedavi edilebilir veya hayat kaliteleri arttırılabilir. Bu tedavi seçenekleri; pelvik taban egzersizleri, ilaç tedavileri veya cerrahi tedavilerdir.
İdrar Kaçırmanın Nedenleri
İdrar kaçırmanın en sık nedenleri:
Hormonal eksiklikler
Pelvik taban kaslarının zayıflığı
Nörolojik hastalıklar
İdrar yolu enfeksiyonu
Prostat büyümesi ve mesanenin tam boşaltılamaması sayılabilir.
İdrar kaçırmada yaygın risk faktörleri ise:
Geçirilmiş pelvik ameliyatlar
Geçirilmiş prostat ameliyatları
Doğum
Menopozdur.
İdrar kaçırma görülme sıklığı yaşla artmakla birlikte yaşlanmanın normal bir süreci değildir.
İdrar Kaçırmanın Tipleri
İdrar kaçırma etkilenen organa ve nasıl, ne zaman hangi şartlar altında idrar kaçırıldığına göre farklılık gösterir. (Şekil. 1a ve 1b).
Stres Tipi İdrar Kaçırma (Stres Üriner İnkontinans, SUI)
Stres idrar kaçırma (SUI), öksürme, hapşırma gülme, spor yapma veya ağır eşya kaldırma (alışveriş poşetleri, çocuk gibi) esnasında idrar kaçırma durumudur.
Bu aktiviteler sırasında idrar torbası içindeki basınç artar, idrar tutmayı sağlayan kaslar da zafiyette bağlı artmış mesane basıncına karşı koyamazlar ve idrar kaçırma meydana gelir.
Sıkışma Tipi İdrar Kaçırma (Urge Üriner İnkontinans, UUI)
Sıkışma tipi idrar kaçırma (UUI) ise aniden gelişen erteleyemeyeceğiniz şekilde sıkışma hissiyle birlikte meydana gelen idrar kaçırma durumudur. Mesane kası istem dışı, kontrolsüz olarak kasılır ve siz idrar kaçırmak istemediğiniz halde tuvalete yetişene kadar idrar kaçırırsınız.
KarışıkTtipte İdrar Kaçırma
Eğer hem sıkışma hem de stres idrar kaçırmadan şikâyetçiyseniz doktorunuz size karışık tipte idrar kaçırma tanısı koyabilir.
Doktorunuzla Konuşun
İdrar kaçırma ölümcül bir problem değildir. Hayat kalitesini etkilemenin yanı sıra, tedavi edilmez ise enfeksiyonlara, ciltte kızarıklıklara veya cinsel sorunlara sebebiyet verebilir. İdrar kaçırması olan kişilerde depresyon, stres, kendine saygının zedelenmesi ve utanma daha sık görülür. Bunun sonucu olarak ta kendinizi toplumdan ayırmaya, iş ve sosyal hayatınızın bozulmasına yol açabilir.
İdrar Kaçıran Hastaların Değerlendirilmesi ve Tanısı
Farklı idrar kaçırma tiplerinin tedavileri de farklılık göstermektedir. Bu sebeple tanıyı doğru koymak beraberinde de doğru tedaviyi getirecektir. Doktor ile hastanın rahatlıkla konuşabilmesi ve hastanın sorulara doğru ve dürüst cevaplar vermesi önemlidir.
Tıbbi Özgeçmiş (Anamnez)
İdrar kaçıran hastalarda iyi alınmış bir anemnez çoğu zaman tanı koydurucudur. Kullanılan ilaçlar, sıvı alımı ve zamanı, kahve ve alkol tüketimi miktarı, geçirilmiş ameliyatlar, kabızlık problemleri, geçirilmiş doğumlar bilinmesi gerekenlerden bazılarıdır. Hayat kalitesinin etkilenmesi ile de ilgili olarak, tuvalete gitme sıklığı, idrar kaçırma sıklığı, geceleri idrar yapmak için tuvalete kalkılıp kalkılmadığı, gülerken, öksürürken veya hapşırırken idrar kaçırma olup olmadığı, tuvalete zor yetişme, aciliyet duygusu olup olmadığı sorulur.
Bu bilgilerin alınmasına göre bundan sonra yapılacak olan tetkikler ve tedaviler yönlendirilir.
Fizik Muayene
Genel fizik muayeneye ek olarak kadınlarda jinekolojik muayene yapılması gerekir. Bu muayene esnasında mesanede sarkma olup olmadığı (sistosel) görülebileceği gibi dolu mesane ile hastanın öksürtülmesi ile stres tipi idrar kaçırma olup olmadığı da görülür.
Hasta Sorgulama Formları
Doktorunuz, idrar kaçırmanızın hayatınızı ne kadar etkilediğini ve semptomlarınızı anlamak için sizden bir form doldurmanızı isteyecektir. Ayrıca bu formlar tedavi sürecinde de kullanılacak ve semptomlarınızın düzelip düzelmediği konusunda yardımcı olacaktır.
İşeme Günlüğü
Tedaviye başlamadan önce birkaç günlük işeme günlüğü (P-V Chart) doldurmanız istenecektir. Bu günlükte bir gün boyunca ne kadar sıvı aldığınız, ne sıklıkta tuvalete gittiğiniz, ne kadar idrar yaptığınız ve eğer gerçekleşmiş ise idrar kaçırmalarınız kaydedilecektir. İşeme günlüğü oldukça önemli olup bu günlük, şikayetiniz ile ilgili objektif verilerek ulaşılmasına yardımcı olcaktır.
Ürodinamik Değerlendirme
Ürodinamik inceleme ile idrar torbanızın ve idrar yollarınızın değerlendirmesi yapılacaktır. Bu testler ile mesanenin hem idrar biriktirme (dolum) anı hakkında bilgi alınabilecek iken hem de idrarın boşaltılması (işeme) anı ile de bilgiler elde edilebilmektedir. üroflovmetri ve invaziv ürodinamik testler olarak iki grup test vardır. İnvazv ürodinamik testler genellikle ikinci basamak değerlendirme de kullanılırlar.
Üroflovmetri
Üroflovmetri elektronik olarak idrar akım hızını ölçen basit bir incelemedir. Hastanelerde veya muayenehanelerde kolaylıkla uygulanabilen bir testtir. İdrarınızı üroflowmetri cihazındaki hazneye yapmanız ile idrar akım hızınız ve idrar yapış şekliniz hakkında bilgi verir. Mesane çıkım tıkanıklığı olup olmadığı, erkeklerde prostat hastalığı varlığı ve nörojenik işeme hakkında bilgi verir.
İnvaziv Ürodinamik Testler
Birinci basamak tedavilerinin yetersiz kaldığı, tanının kesin olarak konulamadığı veya cerrahi tedavi gerektiren durumlarda yapılan bir testtir.
İnvaziv ürodinamik inceleme sırasında doktorunuz veya hemşire, idrar yolunuza ve makata, karın içi ve idrar torbası basıncını ölçmek için birer kateter yerleştirirler. İdrar yoluna yerleştirilen kateterden yavaşça sıvı gönderilerek idrar torbası yavaşça doldurulur. İdrar torbasının dolumu esnasında oluşan kontrolsüz kasılmalar veya basınç değişiklikleri ölçülür (dolum sistometrisi). Bu esnada hastadan öksürmesi ve ıkınması istenilerek batın içi basınç arttırılır ve bu şekilde idrar kaçırma olup olmadığı değerlendirilir. Ardından da mesane tam doluluğa ulaştıktan idrar akım hızı ve bu esnada mesane basınçları ölçülür (dolum sistometrisi).
İdrar Kaçırma Tedavisi
İdrar kaçırmanın birçok tedavi yöntemi vardır.
Hayat Tarzı Değişiklikleri
Günlük diyetinizin idrar kaçırmanız üzerinde etkisi olabilir. Ne zaman, neyi, ne kadar içtiğinize veya yediğinize bakarak idrar kaçırmanızı etkileyen yiyecek ve içecekleri kendiniz tespit edebilirsiniz. Hayat tarzı değişiklikleri ile idrar kaçırma sorununu bir parça düzeltebilir. Gün boyunca çok az veya çok fazla sıvı tüketmek idrar kaçırmanızı etkileyebilir. Az sıvı alındığı zaman doğal olarak daha az idrar kaçırılmasına karşın, az sıvı tüketilmesi de idrar yolları enfeksiyonları, böbrek taşı oluşması ve kabızlığa neden olabilir.
Kafein, alkol ve gazlı içecekler idrar kaçırmaya neden olmaz, fakat sıkışma hissini ve sık idrara gitmeyi artırır. Bu tür içeceklerden uzak durulması ile şikayetler bir miktar düzelebilir. Unutulmaması gereken bir nokta da kafeinsiz olarak satılan içeceklerde dahi az bir miktar kafein bulunabildiğidir.
Acılı-baharatlı yiyecekler, limon ve ağır kokulu peynirler gibi bazı gıdalar mesanede tahrişe yol açabilir. İdrar kaçırma şikayeti olan kişilerde idrar yollarında oluşan tahriş kaçırma sıklığını da arttırabilir.
Kabızlık ve aşırı kilo alımının hem sıkışma tarzı hem de stres tipi idrar kaçırma ile bağlantısı bulunmaktadır. Sağlıklı bir kiloya ve düzenli barsak alışkanlıklarına sahip olmak için, diyetle aldığınız yiyeceklerin dengeli olması, meyve, sebze ve fiberleri içermesi oldukça önemlidir. İdeal kilo ve bağırsak alışkanlığı ile idrar kaçırma şikayetlerinde de bir azalma olacaktır.
Pelvik Taban Kas Egzersizleri (KEGEL EGZERSİZLERİ)
Pelvik taban kasları idrar torbanızı ve barsaklarınızı destekleyen kaslardır (Şekil 1a ve 1b). Bu kaslar yaşla, hastalıkla, geçirilmiş cerrahilerle, kadınlarda gebelik ve normal doğum erkeklerde de özellikle prostat kanser ameliyatı ile birlikte zayıflayabilir. Zayıf pelvik taban kasları ise mesanede basınç artışı olduğu zaman idrar kaçırmaya neden olabilir.
Pelvik taban kas egzersizleri bu kasların çalıştırılması ve güçlendirilmesini hedeflemektedir. Fayda görebilmek için bu egzersizleri uzun bir süre ve düzenli olarak yapmak gerekir.
İdrar Kaçırma İlaç Tedavisi
İdrar kaçırma tedavisi idrar kaçırmanın çeşidine, ne kadar şiddetli olduğuna ve neyin sebep olduğuna bağlıdır. İlaç tedavisi ameliyatsız idrar kaçırma tedavisi yöntemlerinden biridir. Sıkışma tarzı idrar kaçırma, idrar torbasının kontrolsüz olarak kasılması nedeni ile meydana gelir. İlaç tedavileri ile idrar torbasının kontrolsüz kasılmaları azaltılmaya, mesane kapasitesi arttırılmaya çalışılır. Bu grup ilaçların en büyük yan etkisi ağız kuruluğu ve kabızlıktır. Farklı ilaç seçenekleri olup yan etki profiline göre ilaçlarda değişiklik yapılması ile zaman zaman yan etkiler giderilebilir.
Stres Tipinde İdrar Kaçırması Olan Kadınlar İdrar Kaçırma Ameliyatı (TOT)
Stres tipi idrar kaçırma tedavisi cerrahidir. Her idrar kaçıran hastanın opere edilmesi gerekmez. İdrar kaçırma şikayeti hayat kalitesini etkilemeye başladığı zaman ameliyat seçeneği düşünülebilir. Hastanın yaşı, idrar kaçırma şiddeti, eşlik eden diğer rahatsızlıkları ve genel sağlık durumuna bakarak tedavi farklı cerrahi tekniklerden bir tanesi seçilir. Günümüzde altın standart olarak kullanılan yöntem TOT ve TVT olarak ta bilinen askı yöntemidir.
Öksürmek veya hapşırmak ile mesanenin basıncı artar ve mesaneden idrar çıkışını sağlayan üretraya doğru idrar akımı oluşur. Normalde kasları sağlam olan kişilerde üretra tam olarak kapanır ve idrar kaçağına izin vermez. Fakat kaslarda güçsüzlük gelişirse üretra tam olarak kapanamaz ve idrar kaçağı gerçekleşir. TOT ameliyatında amaç mesanenin yukarı asılması ve üretranın altında güçlü bir hamak benzeri doku oluşturulmasıdır. Böylece basınç arışı olsa bile idrar yollarının tam olarak kapanmasının sağlanmasıdır. Yaklaşık 30 dakika süren bu ameliyat sonrasında hastalar hiçbir yara izi olmadan aynı gün evlerine gidebilmektedirler.
Stres Tipinde İdrar Kaçırması Olan Erkeklerde Cerrahi Tedavi
Erkeklerde stres tipi idrar kaçırma genellikle geçirilmiş prostat kanser ameliyatlarından veya travmalardan sonra görülür. Erkeklerde karın içi ve mesane basıncı daha yüksek olduğu için genellikle askı yöntelerinden fazla fayda görülmez. Erkek hastalarda en etkili metot yapay sfinkter yerleştirilmesidir.
Artifisyel Üriner Sfinkter İmplantasyonu (Yapay Sfinkter)
Artifisyel üriner sfinkter yerleştirilmesi, ya da AÜS, stres tip idrar kaçırmada uygulanan bir tedavidir. Burada amaç öksürmek ve hapşırmak ile idrar kaçırmayı ortadan kaldırmaktır. İdrar yollarınıza yerleştirilen halka şeklinde bir balon idrar yollarınıza baskı yaparak sürekli olarak bu yolun tıkalı kalmasını sağlar. Testislerin arasına yerleştirilen pompası aktive edildiğinde balon açılır ve idrarınızın geçmesini sağlar. Ardından balon yaklaşık 90 saniye içinde yeniden kendiliğinden şişmeye başlar ve idrar yollarınız kapanır. Yapay sfinkter uygulanan hastaların hayat kalitesinde anlamlı bir artış olup, başarı oranı %90 lardadır.
Sıkışma Tipindeki İdrar Kaçırmada 2. Basamak Tedavi
Sıkışma tarzı idrar kaçırması olan hastalarda ilaç tedavileri bazen yetersiz kalmaktadır. Artmış mesane içi basınçları nedeni ile böbreklere kaçak olabilmekte, veya mesane kapasitesi azalmaktadır. Bazı hastalarda ise ilaç tedavileri yan etkileri nedeni ile kullanılamamaktadır. Bu hastalar için günümüzde farklı tedavi seçenekleri bulunmaktadır.
MESANE İÇİNE BOTOKS UYGULANMASI
Günümüzde en popüler yöntemlerin başında mesane içine Botox (Botulinum toksini) uygulanması gelmektedir. Botoks etkisini sinir hücrelerini geçici olarak felç ederek gösterir. Estetik amaçlı göz çevresine uygulandığında kırışıklıklara yol açan kasları felç eder. Mesaneye uygulandığında da mesanenin kontrolsüz kasılmalarını engeller. Böylece yaklaşık 6-9 ay süre ile hastalarda idrar kaçırma şikayeti oldukça azalır. Özellikle nörolojik hastalıklara bağlı (MS, spinal kort travması, parapleji) nörolojik mesanesi olan hastalarda ilaç tedavileri istenen sonucu vermeyebilir. Bu hastalarda böbreklere idrar kaçağı olması veya sık tekrarlayan enfeksiyonlar böbrek yetmezliğine neden olabilir. Botoks uygulaması bu hasta grubu için son derece faydalı olmaktadır. En önemli yan etkisi son derece nadir görülmek le birlikte işlem sonrası geçici olarak idrarını yapamamaktır.
Nöromodulasyon veya Periferik Sinir Uyarısı
Mesaneye giden sinirlerin uyarılması ile bu sinirler mesaneye kasılma komutu vermesini durdurabilir. Günümüzde ayak tabanına giden tibial sinir ile mesaneye giden sinirlerin aynı kökten çıktığı görülmüştür. Ayak tabanına giden tibial sinirin akapunktur iğnesi gibi ince bir iğne yardımı ile düşük elektrik akımı verilmesi mesaneye giden sinirlerde uyarılmaya ve hissizleşmeye yol açmaktadır. Bunun sonucu olarak ta mesanenin aşırı uyarılması, sıkışma tarzı idrar kaçırma şikayetleri de gerilemektedir.
Mesane Hacmini Arttıran Cerrahiler (AUGMENTASYON SİSTOPLASTİ)
Bütün bu tedavilere rağmen mesane kapasitesi küçülüp, görevini yapamaz hale gelebilir. Bu durum hem sürekli idrar kaçırma ile hayat kalitesinde bozulmaya hem de böbreklere idrarın geri tepmesi sonucu böbrek yetmezliğine neden olabilir. Böyle zamanlarda en son tedavi seçeneği oalrak bağırsaklardan yama yapılarak mesane kapasitesi arttırılmakta ve şikayetler giderilmektedir.
